Нитра битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}

'''Нитра''' ({{Lang-sk|Nitra}}, {{Lang-de|Neutra}}) — [[Словакия]]ның ҡалаһы, Нитра крайының административ үҙәге.

Илдең көнбайышында, Трибеч тауҙары армытындағы Нитра йылғаһы буйында, [[Братислава]]нан 90 км тирәһе төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. Халҡы (2013 йылдың 1 ғинуарында) — 81 351 кеше, ҙурлығы буйынса илдә бишенсе ҡала.

[[Словакия]]ның иң боронғо ҡалаларынан иҫәпләнә. Йылъяҙмаларҙа ул тәүге тапҡыр 828 йылдарҙа телгә алына. Ҡала хөрмәтенә 9543 астероиды Нитра тип аталған.

== Тарих ==
{{Врезка|Выравнивание=left|Фон=#FDF0F0|Содержание=<small>Нитра милая, Нитра, ты высокая Нитра!<br>
Где же то время, когда ты процветала?…<br>
Ты была когда-то главою всех земель,<br>
Где текут Дунай, Висла и Морава.<br>
Ты была столицей Короля Святополка,<br>
Когда там господствовала мощная рука его;<br>
Ты была святой обителью Мефодия…</small>|Подпись=''Словацкая песня''<ref>{{книга|автор=Шевырев, Степан Петрович.|заглавие=История русской словесности|ссылка=|том=3|часть=1—4|место=М.|издательство=|год=1859|страницы=181|isbn=}}</ref>}}V быуаттың аҙағында Нитра территорияһына беренсе славяндар килгән. VII быуатта был территория Само дәүләтенең өлөшө булып торған. Һуңынан бында Нитран кенәзлеге барлыҡҡа килгән, аҙаҡтан ул Моймир тарафынан Бөйөк Моравия составына индерелгән.

Тап Нитра словак [[Христианлыҡ|христианлығының]] нигеҙе була, 829—833 йылдарҙа [[Мәжүсилек|мәжүси]] Прибина [[Зальцбург]] архиепискобын беренсе сиркәүҙе изгеләндерергә саҡырған. Ошонда уҡ Кирилл һәм Мефодий туҡтап торған. Бөйөк Моравия ҡолатылғандан һуң Нитра [[Венгрия тарихы|Венгрия короллегенә инә]] һәм ундағы жупаның үҙәгенә әйләнә.

1248 йылда Нитра ирекле ҡалаға әйләнә һәм Венгрия короллегенең иң бай ҡалаһы булып иҫәпләнә. [[XIX быуат]]тың башында бында 10 меңдән ашыу кеше йәшәй.

Яңы [[Чехословакия]] составында Нитра тағы жупа үҙәге була. Хәҙер Нитра көнбайыш [[Словакия]]ның сәнәғәт үҙәге.

== Физик-географик ҡылыҡһырлама ==

=== Ҡала райондары ===
Чермань, Түбәнге Кршкан, Дражовцы, Үрге Кршкан, Кинек, Млинарцы, Паровски Гров, Иҫке ҡала, Зобор

=== Биҫтәләре ===
Делы, Хренова, Клокочина, Паровцы

=== Гидрография ===
* Нитра йылғаһы
* Ҡушылдыҡтары: Добротка, Селенец, Радошинка
* Кесе Нитра ҡултығы

== Халыҡ ==
2001 йылдағы мәғлүмәт буйынса халҡының этник составы:

* 95 % — словак
* 1,7 % — венгрҙар
* 0,7 % — чехтар
* 0,55 % — сиғандар
* 0,1 % — украиндар
* 1,2 % — башҡалар

== Архитектура ==
[[Файл:Nitriansky_hrad.jpg|мини|Нитран замогы ареалындағы Изге Эммерам базиликаһы]]

* Изге Эммерам базиликаһы
* Нитран замогы
* Костелдар һәм күп һанлы һарайҙар

== Туғанлашҡан ҡалалары ==
* {{Флаг Испании|20px}} Гвадалахара ([[Испания]])
* {{Флаг Польши|20px}} Кельце ([[Польша]])
* {{флаг Сербии}} Бачки-Петровац ([[Сербия]])
* {{флаг Чехии}} Ческ-Будеевице ([[Чехия]])
* {{флаг Австралии}} {{Тәржемәһеҙ 3|Госфорд (Австралия)|Госфорд||Gosford, New South Wales}} ([[Австралия]])
* {{флаг Чехии}} Кромержиж ([[Чехия]])
* {{флаг США}} Нэпервилл ([[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]])
* {{флаг Хорватии}} Осиек ([[Хорватия]])
* {{флаг Словакии}} Спишска-Нова-Вес ([[Словакия]])
* {{флаг Польши}} Зелена-Гура ([[Польша]])
* {{флаг Нидерландов}} Зутермер ([[Нидерланд]])

== Шәхестәр ==
* Прохазка, Оттокар (1858—1927) — рим-католик сиркәүе епискобы
* Шварц, Штефан (1851—1924) — австрия скульпторы, медальер, Вена художество академияһы профессоры.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Corgoň — урындағы һыра етештереүсе
* Нитра (өлкә)

== Иҫкәрмәләр ==
<references group="" responsive=""></references>

== Әҙәбиәт ==
* R. Charles Bowlus, "Nitra: part of the when it Moravian realm become a did? Evidence sources in the Frankish, " ''Early Medieval Europe'', 17,3 (2009), 311—328.

== Һылтанмалар ==
* [http://www.nitra.sk Официальный сайт Нитры]
* [http://www.castles.sk/index.php?castle=125 Нитранский Град] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927194102/http://www.castles.sk/index.php?castle=125 |date=2007-09-27 }}

[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Словакия ҡалалары]]