Ницца битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}
'''Ницца''' (франц.<span lang="fr" style="font-style:italic;">Nice</span> {{Ipa|[nis]}}, окс.<span lang="oc" style="font-style:italic;">Niça</span>, итал. <span lang="it" style="font-style:italic;">Nizza</span>, лат.<span lang="la" style="font-style:italic;">Nicaea</span>, {{Lang-grc|Νίκαια}}) — [[Урта диңгеҙ]] [[Ҡала|буйындағы ҡала]],  [[Франция]]ның көньяҡ-көнсығышында  Прованс — Альп — Зәңгәрһыу яр  төбәге [[Франция|порты һәм коммунаһы,]] Диңгеҙ буйы Альптарының, Ницца округының һәм туғыҙ кантондың (Ницца-1 — Ницца-9) административ үҙәге<ref>{{cite web|url=http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000028658238|title=Décret n° 2014-227 du 24 février 2014 portant délimitation des cantons dans le département des Alpes-Maritimes|work=Директива от 24 февраля 2014|lang=fr|publisher=legifrance.gouv.fr|accessdate=26 августа 2015}}</ref>. 352 меңдән ашыу кеше йәшәй ([[2007 йыл]]). Эре транспорт үҙәге. Зәңгәрһыу Ярҙа төп (''Француз Ривьераһы'')  курорт урындарының береһе.

== Тарихы ==
[[Файл:Maps-roman-empire-peak-150AD.jpg|слева|мини|Ницца  [[Рим империяһы]] ваҡытында.]]
[[Файл:Meyers_b9_s0067b.jpg|слева|мини|Ницца [[Рим Империяһы]] ваҡытында Лигурия өлкәһендә.]]
[[Файл:Italia_1494-es.svg|мини| 1494 йылда Италияның короллектәре һәм республикалары]]
Ниццаға б.э. тиклем  [[:ru:IV_век_до_н._э.|IV]] быуат уртаһында гректар тарафынан нигеҙ һалына һәм лигурҙар өҫтөнән еңеүҙе билдәләп,  еңеү  алиһәһе Ники хөрмәтенә Никейя тип атала. [[Лигур диңгеҙе]]  яры буйында лангобардтар баҫып алғанға тиклем иң мөһим сауҙа ҡалаларының береһе була. 

VII быуатта Ницца Лигурия яры буйҙарындағы ҡалаларҙы берләштергән Генуя лигаһына ҡушыла.  729 йылда лига сарациндарҙың һөжүмен кире ҡаға, әммә 859 һәм 880 йылдарҙа улар Ниццаны тар-мар итә һәм яндыра, [[X быуат]]тың күп өлөшө дауамында ҡала һәм сиктәш биләмәләре уларҙың хакимлығы аҫтында ҡала.

[[Урта быуат]]тарҙа Ницца бер нисә тапҡыр афәттәргә һәм һуғыштарға дусар була.  Франция королдәре уны яулап алырға тырыша әммә ҡала азатлығын уңышлы яҡлап килә.

[[XIII быуат|XIII]] һәм [[XIV быуат]]тарҙа  Ниццаны бер нисә тапҡыр  Прованс хакимдары баҫып ала, ә 1388 йылда ҡала Савой графлығы яҡлауы аҫтында була. Шул ваҡыттан алып Ницца    Савой герцоглығы составына [[1860 йыл]]ға тиклем инә. Унан һуң Сардиния Короллеге Ниццаны Турин килешеүе буйынса Францияға тапшыра. Уға тиклем савой хакимлығы ике тапҡыр туҡтап тора — 1691 йылдан [[1713 йыл]]ға тиклем, Ниццаны Франция короле [[Людовик XIV]] яулай,  һәм [[1792 йыл]]дан  [[1814 йыл]]ға тиклем, ҡаланы [[Наполеон]] баҫып ала.  

Ҡала нығытылған була һәм хәҙер ул бербер пираттарына ҡаршы тора алырлыҡ хәлдә була. Һәйбәт юлдар һалына.  Франциск I һәм Карл V араһындағы һуғыштарҙа емереклектәр Провансҡа баҫып ингән армия менән бәйле була; ҡалала бер нисә йыл буйына аслыҡ  һәм ҡырғын ҡоторона. 1538 йылда был монархтар рим папаһы Павел III ҡатнашлығында  10 йылға солох килешеүе төҙөй, әммә 1543 йылда  Ницца тағы ла Франциск I һәм Хәйр-әд-Дин Барбаросса  етәкселегендәге пираттарҙың берләшкән көстәренең һөжүменә дусар була, ҡала көслө ут аҫтына эләгә, халыҡ был һөжүмде кире ҡаҡһа ла, ахыр сиктә еңелә,  Барбаросса ҡаланы таларға мөмкинлек бирә һәм 2500 кешене әсирлеккә ала.
[[Файл:Italia_1796-es.svg|слева|мини|Республика һәм Италия короллектәре.  [[1796 йыл]]]]
[[Файл:Italia_1843-fr.png|мини|Ницца һәм Савойя итальян өлкәләренә  [[1860 йыл]]да баҫып инеү һәм француз аннексияһы.  ]]
Ҡала тарихына кер йыуыусы Катрин Сегюран инә. 1543 йылдың [[:ru:15_августа|15 авгусында]] Ниццаны берберҙар  ҡамаған ваҡытта Катрин кер йыуыу валигы менән дошман һалдатын үлтерә һәм байраҡты тартып ала. Ә инде Катрин уларға итәген күтәреп үҙенең нәфрәтен белдереүгә, аптыранып ҡалған пираттар шаҡ ҡата. 

1550 һәм 1580 йылдарҙа  ҡалала чума эпидемияһы ҡоторона. 
[[1860 йыл]]да Наполеон III хакимлыҡ итеүе ваҡытында Ницца Франция составына инә.   Наполеон һуғыштарынан һуң Ницца  шифахана булараҡ популярлыҡ яулай,  йомшаҡ климат, йылы ҡыш сит ил кешеләрен йәлеп итә. 

[[1942 йыл]]дың ноябрендә  [[:ru:Операция_«Антон»|"Антон"]] операцияһын үткәреү мәлендә ҡала итальян ғәскәрҙәре тарафынан оккупациялана һәм  Францияның киңәйтелгән итальян оккупация зонаһына инә.  [[1943 йыл]]дың сентябрендә Италияның капитуляцияһынан һуң Ницца герман ғәскәрҙәре тарафынан оккупациялана. 1942 йылдың авгусында  ҡаланы француз коллаборационистары оккупациялағанға тиклем Дранси концлагерына ҡаланың 560 йәһүд кешеһе ҡыуыла. 

[[XX быуат]]тың икенсе яртыһында Ницца мэр Жан Медесен  ([[:ru:1928|1928]]—[[:ru:1944|1944]], [[:ru:1947|1947]]—[[:ru:1966|1966]]) һәм уның улы Жак  (1966 — [[:ru:1990|1990]])  хакимлығы аҫтында  тыныс йәшәй. Берҙән-бер ғәҙәттән тыш ваҡиға —  [[1979 йыл]]дың [[16 октябрь|16 октябрендә]]ге [[цунами]] 9 кеше ғүмерен өҙә<ref><div>[http://tsunamis.ru/2120.html 1979 йылдың 16 октябрендә Цунами] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130610122710/http://tsunamis.ru/2120.html |date=2013-06-10 }}</div></ref>.

Ницца күп тапҡыр халыҡ-ара сәйәси форумдарҙың  үткәреү  урыны була. [[2000 йыл]]дың декабрь айында ЕС саммиты асыла, унда Евросоюз сиктәрен көнсығышҡа ҡарай киңәйтеү килешелә<ref><div>[http://www.portalus.ru/modules/politics/rus_readme.php?subaction=showfull&id=1142038015&archive=&start_from=&ucat=2&category=2 ЕС тарихы]</div></ref>.   [[2008 йыл]]дың ноябрендә Ниццала ЕС-Рәсәй саммиты үтә. Унда президенттар Николя Саркози менән Дмитрий Медведев тарафынан грузин-осетин бәрелеше арҡаһында өҙөлгән Рәсәй менән ЕС араһындағы база килешеүҙәрен төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр яңыртыла<ref><div>[http://novostey.com/politic/news94631.html Саммит ницца: ЕС менән Рәсәй яҡшыра]</div></ref>.

[[2016 йыл]]дың 14 июлендә Ниццала Милли байрам ваҡытында теракт була. Фейерверктан һуң,  йөк фургоны водителе автомобиль хәрәкәте өсөн ябылған Инглиз яры урынында  халыҡ төркөмөнә  аңлы рәүештә инеп китә, 86 кеше үлә, яҡынса 430 кеше яралана. Полиция тарафынан водитель атып үлтерелә. Был теракт өсөн яуаплылыҡты Ислам дәүләтенең террорсылар йәмғиәте ала<ref>{{Cite news|title=Attentat de Nice : un an après, toujours aucun lien établi entre le terroriste et l’EI|author=Soren Seelow|first=http://www.lemonde.fr/police-justice/article/2017/07/14/attentat-de-nice-un-an-apres-toujours-aucun-lien-etabli-entre-le-terroriste-et-l-ei_5160565_1653578.html|work=Le Monde|date=2017-07-14|accessdate=2017-08-27|language=fr}}</ref>.

== Физик-географик ҡылыҡһырлама ==
[[Файл:Nice_SPOT_1161.jpg|справа|мини|220x220пкс|Ниццаның  космостан күренеше]]
[[Файл:Nice_Port_1.jpg|справа|мини|220x220пкс|Порт]]

=== Географик урыны ===
Ницца континенталь Францияның көньяҡ-көнсығышында,[[Франция]] һәм [[Италия]] сигенән 30 км алыҫлыҡта урынлашҡан. [[Париж]]ға  тиклем алыҫлыҡ — 960 км, [[Марсель]] ҡалаһына — 230 км, [[Генуя]]ға — 200 км. Ҡала Ангел ҡултығы яры буйында ята, ҡала янында Вар йылғаһы тамағы урынлашҡан.  Төньяҡтан Ницца бейек булмаған бер нисә ҡалҡыулыҡтар  менән уратып алынған. Ницца француз Ривьераһының иң эре ҡалаларының береһе булып тора.

Коммунаның майҙаны — 71,92 км², халыҡ һаны — 347 060 кеше<ref name=INSEE-06>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal|title=Population selon le sexe et l'âge...2006|lang=fr|work=Распределение населения по полу и возрасту (2006)|publisher=[[Национальный институт статистики и экономических исследований Франции|INSEE]]|accessdate=26 августа 2015|archiveurl=https://www.webcitation.org/6AQXA0POL|archivedate=2012-09-04}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=06&annee=2006#dep_C|title=Численность населения в 2006 году|lang=fr|publisher=[[Национальный институт статистики и экономических исследований Франции|INSEE]]|accessdate=26 августа 2015}}</ref> (2006) тотороҡлолоҡ тенденцияһы менән: 343 629 кеше<ref name="INSEE-12">{{Cite web|url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=06&annee=2012#dep_C|title=Численность населения в 2012 году|lang=fr|publisher=[[Национальный институт статистики и экономических исследований Франции|INSEE]]|accessdate=26 августа 2015}}</ref> (2012), [[халыҡ тығыҙлығы]] — 4777,9 кеше/км².

=== Климаты ===
Ниццаның климаты урта диңгеҙ тибына ҡарай. Ҡалала йыл буйына күпселек уртаса температура өҫтөнлөк итә. Шуның менән бергә башҡа ҡалалар менән сағыштырғанда,   яуым-төшөм сағыштырмаса ҙур түгел. Улар [[сентябрь]] айынан  [[март]]ҡа тиклем була. Яҙын елле һауа торошо күҙәтелә.

Йәй эҫе, ҡоро һәм ҡояшлы. Әммә, башҡаларҙан айырмалы рәүештә шул уҡ  урта диңгеҙ климаты менән, йәйен Ниццала бик һирәк булһа ла ямғырҙар була. Температура  +20 °C  һирәк түбән төшә һәм йыш ҡына  +30 °c. сиген үтә.  Уртаса йыллыҡ һауа температураһы  +35 °C тәшкил итә.  Температураның абсолют максимумы  [[2006 йыл]]дың  [[1 август|1 авгусында]] +37,7 °C һәм  абсолют минимум  -7,2  °C тәшкил иткән. 

Көҙ йылы һәм ҡояшлы сентябрь менән башлана. Октябрь айында  һауа температураһы +20 °C түбән төшә, ямғырҙар яуа башлай. Ноябрҙә  яҡынса  һауа температураһы +17 °C.

Ҡыш өсөн сағыштырмаса йылы көндәр (+11...+17 °C) һәм һалҡын төндәр хас  (+4...+9 °C). Йылы һәм ҡоро һауа торошонан  ямғырлы һәм дымлы һауа торошона тиклем үҙгәрә. Ҡайһы саҡта ҡырауҙар була. Ҡар бик һирәк яуа.  

Ниццала яҙ һуң  килә. Март һәм апрель айҙарында һауа торошо ямғырлы һәм дымлы тора, тик май уртаһында ғына йәй һәм ҡоро һауа торошо башлана. 
 
{{Климат города
|Город_род=Ниццы
|Источник=данные Meteo France на сайте World Meteorological Organization<ref name="WMO">{{cite web
 |url         = http://www.worldweather.org/062/c00902.htm
 |title       = Weather Information for Nice
 |accessdate  = 
 |lang        = en
 |description = информация World Meteorological Organization
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/61CViPnPA?url=http://www.worldweather.org/062/c00902.htm
 |archivedate = 2011-08-25
 |deadlink    = no
}}</ref>
| Янв_ср=9.1 | Янв_ср_осад=85.1
| Фев_ср=9.7 | Фев_ср_осад=59.7
| Мар_ср=11.3 | Мар_ср_осад=60.9
| Апр_ср=13.1 | Апр_ср_осад=69.2
| Май_ср=16.8 | Май_ср_осад=49.4
| Июн_ср=20.2 | Июн_ср_осад=38.3
| Июл_ср=23.2 | Июл_ср_осад=15.4
| Авг_ср=23.6 | Авг_ср_осад=23.9
| Сен_ср=20.2 | Сен_ср_осад=75.6
| Окт_ср=16.9 | Окт_ср_осад=143.9
| Ноя_ср=12.6 | Ноя_ср_осад=94.3
| Дек_ср=10.0 | Дек_ср_осад=87.6
| Год_ср=15.7 | Год_ср_осад=803.3
| Янв_ср_мин=5.3 | Янв_ср_макс=12.9
| Фев_ср_мин=5.9 | Фев_ср_макс=13.4
| Мар_ср_мин=7.6 | Мар_ср_макс=14.9
| Апр_ср_мин=9.7 | Апр_ср_макс=16.5
| Май_ср_мин=13.5 | Май_ср_макс=20.1
| Июн_ср_мин=16.7 | Июн_ср_макс=23.6
| Июл_ср_мин=19.7 | Июл_ср_макс=26.6
| Авг_ср_мин=20.0 | Авг_ср_макс=27.2
| Сен_ср_мин=17.0 | Сен_ср_макс=24.3
| Окт_ср_мин=13.2 | Окт_ср_макс=20.6
| Ноя_ср_мин=8.8 | Ноя_ср_макс=16.3
| Дек_ср_мин=6.2 | Дек_ср_макс=13.8
| Год_ср_мин=12 | Год_ср_макс=19.2
}}
Каждый год бывает около 300 дней без осадков<ref name="WMO" />.

== Халҡы ==
2011 йылда 344 халыҡ 064 кеше тәшкил итә<ref>{{Cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp?dep=06&annee=2011#dep_C|title=Численность населения в 2011 году|lang=fr|publisher=[[Национальный институт статистики и экономических исследований Франции|INSEE]]|accessdate=26 августа 2015}}</ref>, ә 2012 йылда — 343 629 кеше<ref name="INSEE-12"/>.{{Халыҡ иҫәбе||1962=292958|1968=322442|1975=344481|1982=337085|1990=342439|1999=342738|2006=347060|2011=344064|2012=343629}}Халыҡ һаны динамикаһы<ref name=INSEE-06/><ref>{{cite web|url=http://cassini.ehess.fr/cassini/fr/html/fiche.php?select_resultat=24984|title=Население коммуны Ницца|lang=fr|publisher=cassini.ehess|accessdate=26 августа 2015 года}}</ref>:<timeline>
ImageSize = width:450 height:300
PlotArea = left:50 right:30 top:20 bottom:20
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
Colors =
  id:gray1 value:gray(0.9)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:360000
ScaleMajor = unit:year increment:60000 start:0 gridcolor:blue
ScaleMinor = unit:year increment:15000 start:0 gridcolor:gray1
PlotData =
  bar:1962 color:pink width:1
   from:0 till:292958 width:15 text:292958 textcolor:black  fontsize:8px
  bar:1968 color:pink width:1
   from:0 till:322442 width:15 text:322442 textcolor:black  fontsize:8px
  bar:1975 color:pink width:1
   from:0 till:344481 width:15 text:344481 textcolor:black  fontsize:8px
  bar:1982 color:pink width:1
   from:0 till:337085 width:15 text:337085 textcolor:black  fontsize:8px
  bar:1990 color:pink width:1
   from:0 till:342439 width:15  text:342439 textcolor:black  fontsize:8px
  bar:1999 color:pink width:1
   from:0 till:342738 width:15  text:342738 textcolor:black  fontsize:8px
  bar:2006 color:pink width:1
   from:0 till:347060 width:15  text:347060 textcolor:black  fontsize:8px
  bar:2012 color:pink width:1
   from:0 till:343629 width:15  text:343629 textcolor:black  fontsize:8px
</timeline>

== Иҡтисады ==
Халҡы, нигеҙҙә, хеҙмәтләндереү өлкәһен биләй: аҙыҡ-түлек, туҡыма, тегеү, парфюмерия, мебель, электр техникаһы  сәнәғәте предприятиелары  һәм сәнәғәттең башҡа тармаҡтары, шулай уҡ   сувенирҙар эшләү. Ҡала биҫтәһендә — сәскәселек һәм емешселек.

[[2010 йыл]]да 213 709  эшкә яраҡлы йәштәге кешенән   (15 йыл 64-кә тиклем) 149 180 иҡтисади яҡтан әүҙем, 64 529 — әүҙем булмаған (әүҙемлек күрһәткестәре 69,8 %, 1999 йылда — 66,3 %). 149 180  әүҙем эшкә яраҡлы кешеләрҙән  129 541 кеше эшләгән (65 874 ир-ат һәм 63  667ҡатын-ҡыҙ), 19 639  [[Эшһеҙлек|кеше]] эшһеҙ (9507 ир-ат һәм 10 132 ҡатын-ҡыҙ).  64 529 эшкә яраҡлы әүҙем булмаған граждандар араһында  26 172 уҡыусы йәки   [[студент]], 15 593 — хаҡлы ялда, ә 22 764    — башҡа сәбәптәр арҡаһында әүҙем булмаған<ref>{{Cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/donnees-detaillees/rp2010/chiffres-cles/base-cc-emploi-pop-active-2010/base-cc-emploi-pop-active-2010.zip|title=Base chiffres clés: emploi — population active 2010|publisher=[[Национальный институт статистики и экономических исследований Франции|INSEE]]|lang=fr|accessdate=26 августа 2015}} (последние данные приведены за 1999 год, временная занятость учтена частично)</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-emploi-pop-active-2010|title=Base chiffres clés: emploi - population active 2010|lang=fr|publisher=[[Национальный институт статистики и экономических исследований Франции{{!}}INSEE]]|accessdate=26 августа 2015}} (последние данные приведены за 1999 год, временная занятость учтена частично)</ref>.

2010 йыл дауамында коммунала  һалым түләүсе  175 501 йорт хужалығы иҫәпләнгән, унда  343 160,0 кеше йәшәгән. Шул уҡ ваҡытта килем  медианаһы һалым түләүсе бер кешегә  17 873 [[евро]] тәшкил иткән<ref>{{Cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=base-cc-rev-fisc-loc-menage|title=Revenus fiscaux des ménages en 2010|lang=fr|work=Облагаемые налогом доходы домашних хозяйств (2010)|publisher=[[Национальный институт статистики и экономических исследований Франции|INSEE]]|accessdate=26 августа 2015}} Примечание: дети и внуки, которые проживали в двух местах учтены как 0,5 человека. Глава домашнего хозяйства — один налогоплательщик (НП), другие взрослые члены семьи — по 0,5 НП, дети до 14 лет — по 0,3 НП.</ref>.

=== Транспорты ===
[[Файл:Трамвай-Ницца.JPG|справа|мини|200x200пкс|Ницца урамында трамвай]]
«Ницца Зәңгәрһыу Яр» ({{Lang-fr|Aéroport Nice Côte d'Azur}}) аэропорты  пассажирҙар ағымы буйынса Францияла  өсөнсө урында тора.  Уның менән йыл һайын 10 миллиондан ашыу кеше файҙалана<ref>{{cite web|url=http://www.nice.aeroport.fr/developpement/statistiques/|title=Les Statistiques de l'Aeroport Nice Cote d'Azur|accessdate=|lang=fr|description=статистика на официальном сайте аэропорта|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20010223220657/http://www.nice.aeroport.fr/developpement/statistiques/|archivedate=2001-02-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20010223220657/http://www.nice.aeroport.fr/developpement/statistiques/ |date=2001-02-23 }}</ref>. Вертолет линияһы Ницца аэропортын  [[Монако]] гелиопорты менән тоташтыра. 

Тимер юлдар Ниццаны яр буйының башҡа ҡалалары менән, шулай уҡ Монако кенәзлеге менән тоташтыра.

Ҡалал бер трамвай линияһы һәм күп һанлы  автобус линиялары эшләй<ref><div>[http://www.lignedazur.com/horaires_ligne/index.asp?rub_code=6 Azur Ligne d: d de l commun agglomeration Cote transports Azur en Nice] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090306062830/http://www.lignedazur.com/horaires_ligne/index.asp?rub_code=6 |date=2009-03-06 }}</div></ref>.

== Фәне һәм мәғарифы ==
Ҡалала  Зәңгәрһыу Ярының өлөшө булған обсерватория урынлашҡан. Был обсерваторияла [[1891 йыл]]дың   [[5 март]]ында француз астрономы Огюст Шарлуа тарафынан  Ника [[астероид]]ы (307) асылған һәм боронғо нрек мифологияһының еңеү алиһәһе, шулай уҡ унда асылған ҡала хөрмәтенә  аталған<ref>{{Книга:Словарь имён малых планет|41}}</ref>.

[[1965 йыл]]да   Ницца — София Антиполис университетына нигеҙ һалыу ҡалала әүҙем  ғилми-тикшеренеү үҫешенә килтерә. Университетта төрлө ғилми ойошмаларға ҡараған (CNRS, INSERM, {{Тәржемәһеҙ|:fr:Institut national de la recherche agronomique|INRA|INRA|фр.}}<span class="noprint" style="white-space:nowrap;font-size:85%">)</span> йәки CEA)  алтмыш ике ғилми-тикшеренеү бүлеге, йөҙ ҙә ун алты ғилми төркөм һәм утыҙ биш лаборатория бар.

== Архитектураһы ==
Ҡаланың диңгеҙ буйында  [[:ru:XIX_век|XIX]] —  [[:ru:XX_век|XX]] быуат башының матур электр биналары төҙөлгән. [[:ru:XVII_век|XVII]] — [[:ru:XVIII_век|XVIII]] быуаттың соборы, сиркәүҙәр һәм һарайҙар  итальян [[барокко]] стилендә.

==Чәчәк парады==
<gallery>
File:Bataille de fleurs. 2020-02-22 14-43-52.jpg
File:Bataille de fleurs. 2020-02-22 14-47-17.jpg
File:Bataille de fleurs. 2020-02-22 14-50-16.jpg
File:Bataille de fleurs. 2020-02-22 14-53-48.jpg
File:Bataille de fleurs. 2020-02-22 14-56-44.jpg
File:Bataille de fleurs. 2020-02-22 15-00-53.jpg
File:Bataille de fleurs. 2020-02-22 15-18-29.jpg
File:Bataille de fleurs. 2020-02-22 15-23-33.jpg
File:Bataille de fleurs. 2020-02-22 15-15-01.jpg
</gallery>

== Иҫтәлекле урындары ==
[[Файл:Ницца,_Франция._Вид_на_старый_город.jpg|справа|мини|220x220пкс|Иҫке ҡала күренеше]]
[[Файл:Ницца,_Франция._Вид_на_старый_город_и_Собор_Св._Репараты.jpg|справа|мини|220x220пкс|Иҫке ҡала күренеше һәм Изге   Репарат соборы]]
[[Файл:Ницца,_Франция._Английская_набережная,_отель_Negresco.jpg|справа|мини|220x220пкс|Инглиз яр буйы һәм Negresco ҡунаҡханаһы]]
Ҡалала күп һанлы [[музей]]ҙар урынлашҡан. Ҙур билдәлелек менән түбәндәгеләре файҙалана:

* Археология музейы;
* Тәбиғи тарих музейы;
* '''Һынлы сәнғәт музейы''' (франц. <span lang="fr" style="font-style:italic;">Des Le Beaux Musée-Arts</span>) Фрагонар, Моне, Сислей һәм Дегтың картиналары, шулай уҡ башҡа рәссам һәм скульпторҙарҙың эштәре тупланған.
* Флот музейы;
* '''[[Марк Шагал]]  Библия мөрәжәғәтнәмәһенең Милли музейы''' (франц.<span lang="fr" style="font-style:italic;">Marc Message National Musée Biblique Chagall</span>). [[1972 йыл]]да асылған. Музейҙың күргәҙмәһе үҙәгендә Иҫке Ғәһед тәьҫораттары аҫтында яҙылған рәссам-авангардсы Марк Захарович Шагалдың ун ете ҙур картинаһы тора.   
* '''Массен музейы''' (Masséna Musée). Музей D ' Or Carré районында (Алтын Квадрат) — Ницца үҙәгенең  матур һәм ҡиммәтле  кварталдында урынлашҡан. Музей  2008 йылдың мартында  реконструкциянан һуң асыла. Хәҙер унда XI—XIX быуаттың мең ярым тирәһе ижад емештәре тәҡдим ителә: скульптура, картина, һауыт-һаба, ҡорал — барыһы ла, шул уҡ ваҡыттағы тормоштоң һәм мәҙәниәттең иң мөһим яҡтарын  күрергә мөмкинлек бирә.
* Ласкарис музейы;
* '''[[Анри Матисс|Матисс]]''' '''музейы''' (франц. <span lang="fr" style="font-style:italic;">Musée Matisse</span>). Ҡаланың үҙәк өлөшөндә ята. Музей [[XVII быуат]]та төҙөлгән Генуя йортонда урынлашҡа. Күргәҙмәлә рәссам  ижадының төрлө осорондағы картиналары, скульптуралаыр һәм гравюралары күрһәтелә.    

Ҡалала бер нисә муниципаль галерея урынлашҡан.

* А. Жаковскийҙың  ябай сәнғәт музейы.
* Ниццала  сиркәүҙәр һәм соборҙар күп: Notre Basilique-Dame (Богородица Базиликаһы),Cathédrale orthodoxe russe Saint-Nicolas (Изге Николай православие Соборы), Cathédrale Sainte-Réparate (изге Репарат соборы), Chapelle Sainte-Croix  (Изге Тәре часовняһы).

=== Башҡалар ===

* Инглиз ярындағы «Негреско» ҡунаҡханаһы [[2003 йыл]]да  Францияның тарихи әһәмиәтендәге  архитектура объекттары исемлегенә индерелгән.

=== Панорамаһы ===
{{Панорама|Панорама Ниццы.jpg|1600px|Ниццаның күренеше, 2011 йыл. Порт һәм Мон Борон районына күренеш.}}

== Билдәле кешеләре ==
[[Файл:Могила_Герцена_2014-08-02_20-39.jpg|справа|мини|391x391пкс|Шато зыяратында  Александр Герцен ҡәбере]]

* [[1807 йыл]]дың  4 июлендә Ниццала   Джузеппе Гарибальди тыуған.
* [[1838 йыл]]да Роберт Цезарь Чайлдерс—британ шәрҡиәтсеһе тыуған
* [[1840 йыл]]да Ниццала бөйөк скрипкасы-виртуоз — [[Никколо Паганини]] вафат булған 
* 1858—59 һәм 1864—65 йылдарҙа Ниццала ҡышҡы миҙгелде   атаҡлы рус шағиры   кенәз Петр Андреевич Вяземский үткәрә. Ул ҡунаҡханала йәшәй. Шағир ҡалала урыҫ китапханаһын ойоштора һәм ҡалаға  арнап «Ницца»,«Вечер в Ницце», «Дорогою из Ниццы в Канны», «Вечером на берегу моря», «Прощание с Ниццею» шиғырҙарын яҙа. 
* [[1865 йыл]]дың 12 апрелендә Ниццала рус тәхеетенең вариҫы — бөйөк кенәз Николай Александрович (Александр II улы) вафат була. Ҡалала уның иҫтәлегенә   1868 йылда сиркәү төҙөлгән һәм бульвар аталған, ә 1903—12 йылда собор төҙөлгән.
* [[1868 йыл]]дың февралендә Ниццала  Бавария  короле Людвиг I вафат була.
* Ҡалала  [[А. П. Чехов]] ял иткән
* Ниццала   Александр Герцендың ҡәбере урынлашҡан.
* [[1927 йыл]]да Ниццала билдәле француз актеры Морис Роне тыуған. 
* 1927 йылдың сентябрь айында Ниццала билдәле бейеүсе, Сергей Есениндың ҡатыны, Айседора Дункан вафат булған. Муйынына ураған газ шарфы ел ыңғайына машинаһының тәгәрмәсенә уралып китеп үңәсе һығылып үлә.   
* [[1928 йыл]]да  [[Варшава]]нан Ниццаға үҙенең әсәһе менән 14 йәшлек Кацев Роман күсеп килә – артабан билдәле яҙыусы Гари Ромен, ике тапҡыр Гонкуров премияһы лауреаты (1956 йылда  Гари Ромен һәм 1975 йылда  Эмиль Ажар исеме аҫтында), хәрби һәм дипломат, Почетлы легион ордены кавалеры.
* [[1929 йыл]]да  Ниццала Жак Тожа тыуған һәм [[1996 йыл]]да ерләнгән  — билдәле артист һәм  [[:ru:Комеди_Франсез|Комеди Франсез]] театрының генераль директоры, уның хөрмәтенә тыуған ҡалаһында Гарибальди майҙаны һәм Милли театр араһында урынлашҡан майҙан аталған 
* [[1939 йыл]]дың  [[1 ғинуар]]ында Ниццала    билдәле француз актрисаһы Мерсье Мишель  тыуған. 
* [[1960 йыл]]дың 29 июлендә Ниццала Дидье ван Ковеларт тыуған  ([[Француз теле|франц.]] ''Didier Cauwelaert Van'') — [[Франция|француз]] яҙыусыһы, тәнҡитсе, сценарий авторы, бик күп әҙәби премиялар лауреаты, шул иҫәптән Гонкуров премияһы лауреаты.
* [[2015 йыл]]дың 17 июлендә Ниццала Формула - 1 пилоты Жюль Бьянки госпиталдә вафат  була. Уға  25 йәш була.  Бьянки 21 йыл эсендә  донъя чемпионатының Гран-при барышында авария һөҙөмтәһендә вафат булған беренсе пилот була.

== Рус Ниццаһы ==
[[Файл:Golf-villefranche.jpg|справа|мини|220x220пкс|Вильфранш бухиаһына  күренеш ]]
[[Файл:Russian_church_nice_france.JPG|мини|250x250пкс]]
[[XIX быуат]] уртаһынан Ницца рус аристократияһы  араһында популяр ҡунаҡхана булып китә. [[1852 йыл]]дың 26 октябре иртәһендә императрица Александра Федоровна Вильфранш бухтаһына килә. Рус  императрицаһының был урынды һайлауы Зәңгәрһыу Ярҙың  данлы туристик киләсәге өсөн мөһим була.

Вильфранш бухтаһында  ер һатып алына, император йорто өсөн йорттар төҙөлә. Тиҙҙән Ниццала  400 самаһы урыҫ ғаиләһе иҫәпләнә, улар ҡалала торлаҡ һәм ер хужалары була. [[1912 йыл]]да ҡалала Изге Николай соборының төҙөлөшө тамамлана, ул Рәсәйҙән ситтә иң матур православие соборы була. Собор шулай уҡ Николай II  аҡсаһына ла төҙөлә.  

[[1913 йыл]]да Ниццала рус колонияһында 3300 самаһы кеше иҫәпләнә, ә [[1930 йыл]]да унда  революция ваҡытында [[Рәсәй]]ҙе ташлап киткән 5312 кеше йәшәй  [[Икенсе донъя һуғышы]]  ваҡытында уларҙың күбеһе  [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]-ҡа күсеп китә.

* Урыҫ зыяраты Кокад (Ницца)
* Святитель һәм Чудотворец Николай һәм ыҙа сигеүсе батшабикә Александра сиркәүе.
* Император [[Александр II]] улы тәхет вариҫы Николай Александровичҡа һәйкәл<ref>{{Cite web|url=http://stmichelcannes.fr/component/content/article/48-statii/112-otkryrie-pamyatnika-tsesarevichu-v-nice|title=Открытие памятника цесаревичу Николаю в Ницце|publisher=stmichelcannes.fr|accessdate=2014-08-12|archiveurl=https://archive.today/20140812132014/http://stmichelcannes.fr/component/content/article/48-statii/112-otkryrie-pamyatnika-tsesarevichu-v-nice|archivedate=2014-08-12}}</ref>. Никольский соборы баҡсаһында [[2012 йыл]]дың 19 декабрендә асыла. Скульпторы А.Н. Бурганов.

== Туғандаш ҡалалар ==
'''Иң әүҙем бәйләнештәр'''{{Колонки}}
* {{Польша}} [[Гданьск]] ({{Lang-pl|Gdańsk}}), [[Польша]]
* {{Флаг Италии}} [[Кунео]] ({{Lang-it|Cuneo}}), [[Италия]]
* {{Канада флагы}} [[Лаваль (Квебек)|Лаваль]] ({{Lang-fr|Laval}}), [[Квебек|пров. Квебек]], [[Канада]]
<!-- * {{США}} [[Луизиана]] ({{lang-en|Louisiana}}), [[США]]-->
* {{АҠШ флагы}} [[Майами]] ({{lang-en|Miami}}), [[Флорида|шт. Флорида]], [[АҠШ]]
* {{Германия флагы}} [[Нюрнберг]] ({{Lang-de|Nürnberg}}), [[Германия]]
* {{Флаг Греции}} [[Салоники]] ({{lang-el|Θεσσαλονίκη}}), [[Греция]]
* {{Рәсәй флагы}} [[Санкт-Петербург]], [[Рәсәй]] ([[1997]])
* {{Венгрия флагы}} [[Сегед]] ({{Lang-hu|Szeged}}), [[Венгрия]]
* {{Флаг|Ҡытай}} [[Ханчжоу]] ({{Ҡытайса||杭州|Hángzhōu}}), [[Ҡытай]]
* [[Ялта]], {{В Крыму|НП}}
* {{Украина Флагы}} [[Полтава]] ({{Lang-uk|Полтава}}), [[Украина]]
{{Конец кол}}'''Башҡа туғандаш ҡалалар'''{{Колонки}}
* {{Испания}} [[Аликанте]] ({{Lang-es|Alicante}}), [[Испания]]
* {{Мадагаскар}} [[Антананариву]] ({{lang-en|Antananarivo}}), [[Мадагаскар]]
* {{Әрмәнстан флагы}} [[Ереван]] ({{Lang-hy|Երևան}}), [[Әрмәнстан]]
* {{Япония флагы}} [[Камакура (город)|Камакура]] ({{Lang-ja|鎌倉市}}), [[Япония]]
* {{Колумбия флагы}} [[Картахена (де Индиас)|Картахена]] ({{Lang-es|Cartagena}}), [[Колумбия]]
* {{ҠАР флагы}} [[Кейптаун]] ({{lang-en|Cape Town}}, {{Lang-af|Kapstaad}}), [[Көньяҡ Африка]]
* {{Габон флагы}} [[Либревиль]] ({{Lang-fr|Libreville}}), [[Габон]]
* {{Филиппин флагы}} [[Манила]] ({{lang-en|Manila}}), [[Филиппин]]
* {{Израиль}} [[Нетанья]] ({{Lang-he|נתניה}}), [[Израиль]]
* {{Флаг|Яңы Каледония}} [[Нумеа]] ({{Lang-fr|Nouméa}}), [[Яңы Каледония]]
* {{Таиланд флагы}} [[Пхукет]] ({{Lang-th|ภูเก็ต}}), [[Таиланд]]
* {{Бразилия}} [[Рио-де-Жанейро]] ({{lang-pt|Rio de Janeiro}}), [[Бразилия]]
* {{Франция}} [[Сен-Дени]] ({{Lang-fr|Saint-Denis}}), [[Франция]]
* {{Испания}} [[Санта-Крус-де-Тенерифе]] ({{Lang-es|Santa Cruz de Tenerife}}), [[Испания]]
* {{Флаг Италии}} [[Сорренто]] ({{Lang-it|Sorrento}}), [[Италия]]
* {{АҠШ флагы}} [[Хьюстон]] ({{lang-en|Houston}}), [[АҠШ]]
* {{Великобритания}} [[Эдинбург]] ({{lang-en|Edinburgh}}), [[Бөйөк Британия]]
{{Конец кол}}'''Дуҫлыҡ тураһында пакттар'''

* {{Флаг|Китай}} Сямынь (ҡыт.<span>, </span>[[пиньинь]]<span>: </span>''Xiàmén''), [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Ҡытай]]
* {{Марокко}} Хемисет ({{Lang-ar|الخميسات}}, (франц. <span lang="fr" style="font-style:italic;">Khémisset</span>), [[Марокко]]
* {{Флаг|Ҡаҙағстан}} [[Астана]] (ҡаҙ. <span lang="kk" style="font-style:italic;">Астана</span>), [[Ҡаҙағстан]]

== Ницца әҙәбиәттә һәм сәнғәттә ==

* [https://ru.wikisource.org/wiki/Карнавал%20(Дорошевич) Влас Михайлович Дорошевич. «Карнавал»]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
{{навигация}}
{{Навигация
| Портал = Франция
| Викисловарь = 
| Тема = Ницца
| Викиучебник = 
| Викицитатник = Ницца
| Викитека = 
| Викивиды = 
| Викигид = Ницца
| Проект = 
}}

* {{Cite web}}

[[Категория:Алфавит буйынса тораҡ пункттары]]
[[Категория:Урта диңгеҙ порттары]]