Нуғайҙар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Халыҡ
| название      = Нуғайҙар
| изображение   =
| ширина        =
| подпись       = 
| самоназвание  = ногайлар, noğaylar 
| численность   = 103 660
| расселение = {{флагификация|Россия}}:<br> 109 042 (2021 йылғы халыҡ иҫәбен алыу)<ref name="Nac_total_2021">{{cite web |url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx |title=Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2021 года |deadlink=no }}</ref>, 103 660 (2010)<ref name="пер.2010">{{cite web 
** {{флагификация|Дағстан}}: <br>36 944 (2021)<ref name="Nac_total_2021"/>, 40 407 (2010)<ref name="этноСРФ">{{cite web |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |title=Всероссийская перепись населения 2010 г. Национальный состав регионов России |access-date=2011-12-28 |archive-date=2017-10-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171020093517/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls |deadlink=no }}</ref>
** {{флагификация|Ставропольский край}}: <br>22 569 (2021)<ref name="Nac_total_2021"/>, 22 006 (2010)<ref name="этноСРФ"/>
** {{флагификация|Карачаево-Черкесия}}: <br>17 368 (2021)<ref name="Nac_total_2021"/>, 15 654 (2010)<ref name="этноСРФ"/>
** {{флагификация|Ханты-Мансийский автономный округ}}: <br>9990 (2021)<ref name="Nac_total_2021"/>, 5323 (2010)<ref name="этноСРФ"/>
** {{флагификация|Астраханская область}}: <br>9320 (2021)<ref name="Nac_total_2021"/>, 7589 (2010 )<ref name="этноСРФ"/>
** {{флагификация|Ямало-Ненецкий автономный округ}}: <br>3740(2021)<ref name="Nac_total_2021"/>, 3479 (2010)<ref name="этноСРФ"/>
** {{флагификация|Красноярский край}}: <br> 1772 (2021)<ref name="Nac_total_2021"/>, 950 (2010)<ref name="этноСРФ"/>
** {{флагификация|Москва}}: <br> 539 (2021)<ref name="Nac_total_2021"/>, 585 (2010)<ref name="этноСРФ"/>
** {{флагификация|Московская область}}: <br> 692 (2021)<ref name="Nac_total_2021"/>, 266 (2010)<ref name="этноСРФ"/>
** {{флагификация|Чечня}}: <br>2819 (2021)<ref name="Nac_total_2021"/>, 3444 (2010)<ref name="этноСРФ"/>

{{флагификация|Румыния}}: 2000<ref>{{Cite web |url=http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2013/07/sR_Tab_8.xls |title=Populația stabilă după etnie – județe, municipii, orașe, comune |access-date=2015-04-24 |archive-date=2016-01-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160118131243/http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2013/07/sR_Tab_8.xls |deadlink=no }}</ref>
{{флагификация|Болгария}}: 500
{{флагификация|Казахстан}}: 484
{{флагификация|Украина}}: 385 (перепись 2001)<ref>{{cite web |url = http://www.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/ |title = Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык.  |archive-url = https://web.archive.org/web/20100701153929/http://www.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/ |archive-date = 2010-07-01 }}</ref>
{{флагификация|Узбекистан}}: 200
| архкультура = «Евразияның дала поясы» малсылыҡ культуралары
| раса = [[Европеоид раса]] һәм [[Көньяҡ себер расаһы]]<ref>Материалы по изучению историко-культурного наследия Северного Кавказа. Выпуск IV: Антропология ногайцев. –  ИА РАН. М.: Памятники исторической мысли. 
Ч.II. Антропология современных ногайцев</ref>
| язык = [[нуғай теле]]
| религия = [[ислам]] [[сөнниҙәр]] [[хәнәфи мәҙһәб]]
| входит = [[төрки халыҡтар]]
| родственные = [[ҡырым татарҙары]]<ref>Бушаков В.А. Тюркская этноойконимия Крыма // ИЯ РАН, Москва, 1992 г.</ref><ref>Кулькатов Ж.Б. Ногайский этнический компонент в Крыму и Нижнем Поволжье: общее и особенное // Культура народов Причерноморья. — 2012. — № 228.</ref>, [[башҡорттар]]<ref>Кузеев Р.Г. Происхождение башкирского народа. Этнический состав, история расселения. Издательство "Наука", Москва, 1974 г.</ref><ref>Трепавлов В. В. Ногаи в Башкирии, XV—XVII вв. Княжеские роды ногайского происхождения. Уфа: Урал. науч. центр РАН, 1997. 72 с. (Материалы и исследования по истории и этнологии Башкортостана. № 2)</ref>, [[ҡараҡалпаҡтар]]<ref>Нурмухамедов М. К., Жданко Т. А., Камалов С. К., «Каракалпаки». Краткий очерк истории с древнейших времен до наших дней, Таш., 1971.</ref><ref>Н.Мамедов. Каракалпакская литература. Баку, Мутард-жим, 2007.</ref>, [[татарҙар]]<ref>Ахметзянов М.И. Татарские родословные (шеджере) / М.И. Ахметзянов – Казань: ИЯЛИ им. Г. Ибрагимова // Золотоордынское обозрение. 2015.</ref><ref>Исхаков Д. М. Юго-Восток Татарстана: проблема изучения этнической истории региона XTV-XVII вв. // Элмэт - Альметьевск. 2003.</ref>, [[ҡаҙаҡтар]]<ref>{{Книга|ссылка=http://biliq.ru/lib/sites/default/files/Исин_Казахское%20ханство%20и%20Ногайская%20Орда%202002.pdf|автор=Исин А.|заглавие=Казахское ханство и Ногайская Орда во второй половине XV—XVI в.|ответственный=Е. Б. Сыдыков, А. С. Еспенбетов|год=2002|место=Семипалатинск|издательство=Тенгри|страницы=38|страниц=139|isbn=9965-492-29-8}} {{Wayback|url=http://biliq.ru/lib/sites/default/files/%D0%98%D1%81%D0%B8%D0%BD_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5%20%D1%85%D0%B0%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE%20%D0%B8%20%D0%9D%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%9E%D1%80%D0%B4%D0%B0%202002.pdf |date=20220121033447 }}</ref><ref>{{Книга|автор=[[Артыкбаев, Жамбыл Омарович|Артыкбаев Ж. О.]]|заглавие=Историческое наследие Машхур Жусуп Копеева|место=Павлодар|издательство=ПГУ им. С. Торайгырова|страницы=89|страниц=215}}</ref><ref>{{Книга|автор=Абылхожин Ж. Б., Бурханов К. Н., Кадырбаев А. Ш., Султанов Т. И.|заглавие=Страна в сердце Евразии: сюжеты по истории Казахстана|страницы=126|страниц=280|isbn=5-7667-5571-6}}</ref>
| включает = 
| происхождение = [[ҡыпсаҡтар]], [[манғыттар]], [[асы (ырыу)|астар]], [[бәшнәктәр]], [[наймандар]]
}}

[[Файл:Halitsch.jpg|300px|мини|«Die Mongolischen Reiche ums Jahr 1300» уҡыу атласы, төҙөүсеһе И. Г. Дройзен<ref name="автоссылка2">{{cite web |url=http://www.maproom.org/00/08/present.php?m=0079 |title=Plate 79 from Professor G. Droysens Allgemeiner Historischer Handatlas by R. Andree |access-date=2017-04-07 |archive-date=2017-04-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170407234031/http://www.maproom.org/00/08/present.php?m=0079 |deadlink=no }}</ref>]]

'''Нуғайҙар''' ({{lang-nog|ногайлар, noğaylar}}) — башлыса [[Төньяҡ Кавказ|Төньяҡ Кавказда]] һәм [[Дағстан]]да, Түбәнге Волга буйының көньяғында йәшәүсе [[Төрки телдәр|төрки телле]] [[халыҡ]]. Антропологик яҡтан көньяҡ себер расаһына ҡарайҙар. Нуғайҙарҙың антропологик тибында монголоид һәм европеоид элементтары бар. [[Нуғай теле]] [[алтай телдәре|алтай телдәр]] ғаиләһенең төрки группаһының ҡыпсаҡ төркөмсәһенә керә. Нуғай телендә ҡарануғай һәм кубан диалектары бар, шулай уҡ ставрополь һәм әстерхан нуғайҙарының телдәре үҙенсәлекле.<ref>Народы Дагестана / Отв. ред. С. А. Арутюнов, А. И. Османов, Г. Е. Сергеева. М.: Наука, 2002. С.492.</ref> Диндәре башлыса [[ислам]].

[[Рәсәй]]ҙә [[2021 йыл]]ғы йәниҫәп буйынса — 109 мең кеше. [[2010]] йылда үткәрелгән Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбе мәғлүмәттәре буйынса [[Рәсәй]]ҙә барлығы 103 660 нуғай иҫәпкә алынған булған<ref name="пер.2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140322063857/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm |date=2014-03-22 }}</ref>

Нуғай әҙәби теле ҡарануғай диалекты һәм нуғай һөйләше нигеҙендә төҙөлгән. Яҙма XVIII быуаттан 1928 йылға тиклем [[ғәрәп яҙмаһы|ғәрәп графикаһы]], 1928—1938 йылдарҙа [[Латин алфавиты|латин графикаһы]], 1938 йылдан [[кириллица]] графикаһы нигеҙендә.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Румыния татарҙары]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ|89475}}{{V|22|03|2023}}

{{Төрки халыҡтар}}{{Дағстан халыҡтары}}
[[Категория:Мосолман халыҡтары]]
[[Категория:Төрки халыҡтар]]
[[Категория:Рәсәй халыҡтары]]
[[Категория:Кавказ халыҡтары]]