Пермь губернаһы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Административная единица Российской империи
|название = Пермь губернаһы
|статус=Губерния
|Герб=Coat of Arms of Perm gubernia (Russian empire).svg
|карта = Perm_Governorate_map.jpg
|центр = Пермь
|образована = 1781
|площадь = 332&nbsp;052 км² 
|население = 2&nbsp;994&nbsp;302 ([[Перепись населения Российской империи (1897)|1897]])
|до = Пермь берәмек
|после = Урал өлкә (РСФСР)
|категория в Commons = Perm Governorate
}}

'''Пермь губернаһы''' — [[1781]]—[[1923]] йылдарҙа [[Рәсәй империяһы]]ның административ-терриориаль берәмеге. 

Административ үҙәге — Пермь ҡалаһы.

== Тарих ==
[[1796]] йылда [[Пермь наместниклы]]ғы 12 өйәҙенән ойошторола. Губерна [[Верхотур өйәҙе|Верхотур]], [[Екатеринбург өйәҙе|Екатеринбург]] өйәҙҙәренән, [[Эрбет өйәҙе|Эрбет]], [[Ҡамышлы өйәҙе|Ҡамышлы]], [[Красноуфимск өйәҙе|Красноуфимск]] өйәҙҙәренән, [[Көңгөр өйәҙе|Көңгөр]], [[Уҫы өйәҙе|Уҫы]] өйәҙҙәренән, [[Оханск өйәҙе|Оханск]], [[Пермь өйәҙе|Пермь өйәҙҙәренән]], [[Соликамск өйәҙе|Соликамск]], [[Чердынь өйәҙе|Чердынь]], Шадринск өйәҙҙәренән торған. Идара итеүҙең кантон системаһы индерелгәс, Екатеринбург, Красноуфимск, Уҫы, Пермь, Шадринск өйәҙҙәренең бер өлөшө 1—3‑сө башҡорт кантондары составынва инә. [[1919]] йылдың мартында [[Екатеринбург өйәҙе|Екатеринбург]], [[Красноуфимск өйәҙе|Красноуфимск]], [[Шадринск өйәҙе|Шадринск]] өйәҙҙәре [[Арғаяш кантоны]]на һәм [[Ҡошсо кантоны]]на ([[Бәләкәй Башҡортостан]]) бирелә, июлдә Верхотур, Екатеринбург, Эрбет, Ҡамышлы, Красноуфимск, Шадринск өйәҙҙәренән [[Екатеринбург губернаһы]] ойошторола. [[1921]] йылдың мартында Пермь губернаһы составына [[Вятка губернаһы]] [[Сарапул өйәҙе]] күсерелә. Пермь губернаһы [[1923]] йылда нояб. бөтөрөлә, территорияһы [[Урал өлкәһе]]нең Үрге Кама, Көңгөр, Пермь, Сарапул округтары составына инә, [[1938]] йылдан [[Пермь өлкәһе]] ойошторола.

== География ==
Майҙаны — 332 052 км² (1897). XVIII быуат аҙағында төньяҡта — [[Вологда губернаһы]], көнсығышта — [[Тубыл губернаһы]], көньяҡта — [[Ырымбур губернаһы]], көнбайышта [[Вятка губернаһы]] менән сиктәш була. Ҡалалары: Пермь, Алапаевск, Верхотурье, Далматов, Дедюхин, Екатеринбург, Эрбет, Ҡамышлы, Красноуфимск, Көңгөр, Уҫы, Оханск, Соликамск, Чердынь, Шадринск (1869).

== Иҡтисад ==
Тау сәнәғәте (мәғдән сығарыу, металлургия һәм химия тармаҡтары) һәм ауыл хужалығы киң үҫеш алған. Эре пр‑тиеларҙың төп өлөшө Верхотур, Екатеринбург, Красноуфимск, Пермь, Соликамск өйәҙҙәрендә урынлашҡан. Йәрминкәләр (иң билдәлеләре — Эрбет һәм Крестовский-Иваново) үткәрелгән, сауҙа һәм баҙар ойошторолған. XIX быуат уртаһында [[Сулман (йылға)|Сулман]] йылға буйлап пароход йөрөй башлай. Пермь тимер юлы участкалары төҙөлә: Пермь—Екатеринбург (1878), Екатеринбург—Силәбе (1896), [[Пермь]]—[[Котлас]] (1899), Пермь—[[Көңгөр]]—[[Екатеринбург]] (1909) һәм башҡалар 783 сиркәү, 181 мәсет иҫәпләнгән (1870).

== Халҡы ==
Халҡы: [[1795]] йылда — 900589 кеше, [[1897]] йылда — 2 994 302 ([[башҡорттар]] — 85 395, коми-пермяктар — 92 641, [[мариҙар]] — 15 687, [[мишәрҙәр]] — 21 163, [[татарҙар]] — 46 711, [[типтәрҙәр]] — 5 295, [[удмурттар]] — 6 505, [[урыҫтар]] — 2 705 327 һәм башҡалар). XIX быуат аҙағында губернала 2 849 166 крәҫтиән, 97 241 мещан, 17 482 дворян, 5 118 сауҙагәр һәм башҡалар иҫәпләнә; [[мосолмандар]] — 151495, [[православие]] динендәгеләр — 2815573 (шул иҫәптән 218 396 старообрядсы), [[католиктар]] — 2441, [[йәһүдтәр]] — 2119, [[протестанттар]] — 1184 һәм башҡалар.

== Административ-территориаль бүленеше ==
[[Файл:Permskaya gubernia.png|thumb|300px|Пермь губернаһы административ-территориаль бүленеше]]
Пермь губернаһы составында 12 улус иҫәпләнә

Көнбайышта Пермь губернаһы 7 өйәҙҙәре:

{| class="standard"
|+
! width="25%" |Исем
! width="25%" |Өйәҙ ҡалаһы
! width="25%" |Майҙаны (км<sup>2</sup>)
! width="25%" |Халыҡ (1896—1897 йй)
|-----
| [[Пермь өйәҙе]]
| [[Пермь]]
| 27 270,9
| 240 428
|-----
| [[Красноуфимск өйәҙе]]
| [[Красноуфимск]]
| 24 485
| 244 310
|-----
| [[Көңгөр өйәҙе]]
| [[Көңгөр]]
| 11 373
| 126 258
|-----
| [[Уҫы өйәҙе]]
| [[Уҫы (ҡала)|Уҫы]]
| 19 246
| 284 547
|-----
| [[Оханск өйәҙе]]
| [[Оханск]]
| 14 280,17
| 276 986
|-----
| [[Соликамск өйәҙе]]
| [[Соликамск]]
| 29 334,3
| 237 268
|-----
| [[Чердынь өйәҙе]]
| [[Чердынь]]
| 70 790
| 101 265
|+
|}

Көнсығышта Пермь губернаһы 5 өйәҙҙәре:

{| class="standard"
|+
! width="25%" |Исем
! width="25%" |Өйәҙ ҡалаһы
! width="25%" |Майҙаны (км<sup>2</sup>)
! width="25%" |Халыҡ (1896—1897 йй)
|-----
| [[Верхотур өйәҙе]]
| [[Верхотур]]
| 60 117
| 208 237
|-----
| [[Екатеринбург өйәҙе]]
| [[Екатеринбург]]
| 28 291
| 347 133
|-----
| [[Ирбит өйәҙе]]
| [[Ирбит (ҡала)|Ирбит]]
| 10 119
| 147 786
|-----
| [[Ҡамышлы өйәҙе]]
| [[Ҡамышлы]]
| 15 411
| 248 860
|-----
| [[Шадринск өйәҙе]]
| [[Шадринск]]
| 18 035,6
| 319 286
|+
|}

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

== Әҙәбиәт ==
* Пермская губерния: список населённых мест по сведениям 1869 года. — СПб., 1875;
* Первая всеобщая перепись населения Российской империи, 1897 год. Т.31. Пермская губерния. — СПб., 1904.

== Һылтанмалар ==
* [http://visitperm.ru/ru/staticpage/show/code/historypk.html История пермского края] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100607065130/http://www.visitperm.ru/ru/staticpage/show/code/historypk.html |date=2010-06-07 }}
* [http://kornilovi.ru/category/spiski_naselen/permskaya_guberniya Алфавитный каталог населенных мест Пермской губернии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160307235112/http://kornilovi.ru/category/spiski_naselen/permskaya_guberniya |date=2016-03-07 }}
* [http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/read/8-statya/11093-perm-guberna-y/ Пермь губернаһы]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}



[[Категория:Пермь губернаһы]]
[[Категория:Рәсәй империяһының губерналары]]