Санкт-Петербург битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП|Санкт-Петербург|ҡала
 |статус = Федераль әһәмиәттәге ҡала
 |башҡортса исеме = Санкт-Петербург
 |төп исеме = 
 |ил =
 |герб =Coat of Arms of Saint Petersburg (2003).svg
 |флаг = Flag of Saint Petersburg.svg
 |герб киңлеге = 
 |флаг киңлеге = 
  ||lat_deg = 59|lat_min = 57|lat_sec = 
  |lon_deg = 30|lon_min = 19|lon_sec = 
 |CoordAddon = type:city(4600000)_region:RU
 |CoordScale = 
 |изображение = St. Petersburg Montage 2016.png
 |ил картаһы = 
 |регион картаһы = 
 |район картаһы = 
 |ил картаһының дәүмәле = 
 |регион картаһының дәүмәле = 
 |район картаһының дәүмәле = 
 |регион төрө = 
 |регион = 
 |теҙмәләге регион = 
 |район төрө = 
 |район = 
 |теҙмәләге район = 
 |урынлашыу төрө = 
 |урынлашыу = 
 |теҙмәләге урынлашыу = 
 |эске бүленеү = 18 район
 |башлыҡ төрө = Ҡала хакимиәте башлығы
 |башлыҡ = Георгий Полтавченко
 |нигеҙ һалыныу = 1703
 |беренсе телгә алыу = 
 |элекке исемдәре = 
 |статус (башлап) = 
 |майҙан = 466
 |ТП үҙәгенең бейеклеге = 
 |климат = 
 |рәсми тел = 
 |рәсми тел-ref = 
  |халыҡ = 5 000 000
  |иҫәп алыу йылы = 2012
  |тығыҙлыҡ = 3267,5
  |агломерация = 1130000
  |милли состав = 
  |конфессия составы = 
  |этнохороним = 
 |ваҡыт бүлкәте = 
 |DST =
 |почта индексы = 
 |почта индекстары = 190000-199406
 |телефон коды = 812
 |автомобиль коды = 78, 98
 |танымлаусы төрө = 
 |һансал танымлаусы = 80401
 |Commons-тағы категория = Saint Petersburg
 |сайт = http://www.gov.spb.ru/
 |сайт теле =
 |сайт теле 2 = 
 |сайт теле 3 = 
 |сайт теле 4 = 
 |сайт теле 5 =
 |add1n = 
 |add1 = 
 |add2n =
 |add2 =
 |add3n = 
 |add3 = 
}}
'''Санкт-Петербу́рг''' шулай уҡ ''һөйл. '''Пи́тер''''' (1914—1924 — '''''Петрогра́д'',''' 1914—1991 — '''''Ленингра́д'')''' — [[Рәсәй]]ҙең ''федераль әһәмиәтендәге ҡалаһы'', Төньяҡ-Көнсығыш федераль округы һәм [[Ленинград өлкәһе]] үҙәге. Ҡалала Рәсәй Федерацияһы Конституция суды урынлашҡан.

Ҡаланың һәйкәлдәре һәм ҡайһы бер тарихи биналары Рәсәйҙең 50 [[һум]]лыҡ [[аҡса]] банкнотында һүрәтләнгән.

== Тарихы ==
1703 йылда Рәсәй императоры [[Петр I]] тарафынан нигеҙ һалына. Ҡала Изге Пётр апостолы исемен йөрөтә.

1712—1918 йылдарҙа [[Рәсәй империяһы]]ның баш ҡалаһы була.

1941 йылдың 8 сентябренән алып 1944 йылдың 27 ғинуарынаса ҡала фашистар тарафынан блокадала тотола.

== Билдәле шәхестәре ==
* [[Айвазов Борис Викторович]] (30.03.1911—15.07.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физик химия|физик-химик]], юғары мәктәп эшмәкәре. 1958—1982 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1962 йылдан — ғилми эштәр буйынса проректор, бер үк ваҡытта 1962—1967 йылдарҙа физик һәм аналитик химия кафедраһы мөдире. Химия фәндәре кандидаты (1949). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1967), [[СССР]]-ҙың юғары белем биреү отличнигы (1975). [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1954).
* [[Бикҡолова Әлмира Талха ҡыҙы]] (22.10.1929—22.09.2013), ғалим-химик, юғары мәктәп уҡытыусыһы, шағир һәм йәмәғәт эшмәкәре. Химия фәндәре докторы (1991), профессор (1995). Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһы академигы һәм Президиумы ағзаһы. Рәсәй Яҙыусылар союзы ағзаһы. 1996—2013 йылдарҙа «Күп милләтле Санкт‑Петербург» яҙыусылар союзы рәйесе, 1995—2013 йылдарҙа Санкт‑Петербургтағы Башҡорт милли-мәҙәни автономияһы рәйесе. [[Салауат Юлаев ордены]] кавалеры (2009).
* [[Богданович Татьяна Александровна]] (26.11.1873—31.12.1942), яҙыусы, тарихи повестар авторы. Әҫәрҙәрендә [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]] осоро башҡорттарының тормошон һүрәтләй.
* [[Варламова Екатерина Николаевна]] (17.08.1928), бейеүсе, педагог. 1947—1951 йылдарҙа һәм 1955—70 йылдарҙа [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] солисы, 1971—1991 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның «Ирәндек» халыҡ бейеүҙәре ансамбленең художество етәксеһе, 1999—2008 йылдарҙа «Маска» балалар ижады театр үҙәге педагогы. [[РСФСР]]‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1979), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған артисы (1963)<ref>[http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/8-statya/5156-varlamova-ekaterina-nikolaevna Башҡорт энциклопедияһы — Варламова Екатерина Николаевна] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160405234325/http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/8-statya/5156-varlamova-ekaterina-nikolaevna |date=2016-04-05 }}{{V|14|08|2018}}</ref>.
* [[Вилданова Олия Ғәли ҡыҙы]] (21.11.1958), балет артисы, ғалим-педагог, мәғариф эшмәкәре һәм юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1983 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Сәнғәт фәндәре кандидаты (2013). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2015). Ленинградта тыуған<ref>[http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/component/content/article/2-statya/19035-%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0-%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%8F-%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0.html Башкирская энциклопедия — Вильданова Олия Галеевна] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191224062727/http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/component/content/article/2-statya/19035-%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0-%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%8F-%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B0.html |date=2019-12-24 }}{{ref-ru}}{{V|20|11|2018}}</ref>.
* [[Трофимова Ирина Александровна]] (29.10.1929), педагог. 1951 йылдан Ленинград хореография училищеһы (1991 йылдан А. Я. Ваганова исемендәге Рус балеты академияһы) уҡытыусыһы. Профессор (2002). [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1969)<ref>[http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/15024-trofimova-irina-aleksandrovna Башҡорт энциклопедияһы — Трофимова Ирина Александровна] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191016165550/http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/15024-trofimova-irina-aleksandrovna |date=2019-10-16 }}{{V|16|10|2019}}</ref><ref>[http://vaganovaacademy.ru/index.php?id=386 Академия Русского Балета им. А. Я. Вагановой. ТРОФИМОВА Ирина Александровна] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210304082825/https://vaganovaacademy.ru/index.php?id=386 |date=2021-03-04 }}{{ref-ru}}{{V|16|10|2019}}</ref>.
* Алексей Тайчер -предприниматель и финансист<ref>https://expert.ru/2022/08/3/transfin-m-alekseya-taychera-i-garant-reyl-servis-zapustili-proizvodstvo-osey-dlya-zheleznodorozhnykh-vagonov/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230328125408/https://expert.ru/2022/08/3/transfin-m-alekseya-taychera-i-garant-reyl-servis-zapustili-proizvodstvo-osey-dlya-zheleznodorozhnykh-vagonov/ |date=2023-03-28 }}</ref><ref>https://profile.ru/profil/aleksej-tajcher-podrobnaya-biografiya-antikrizisnogo-menedzhera-1098608/</ref><ref>https://stolica-s.su/archives/306904</ref>

== Сәнәғәте һәм иҡтисады ==
Ҡалала күп фәнни һәм тикшереү-проектлау институттары бар (Гипромез, Арктика һәм Антарктика ғилми-тикшеренеү институты, Цитология институты, Норильск никеленең Гипроруда институты һәм башҡалар).

Ҡаланың машиналар төҙөү сәнәғәте әһәмиәтле. Рәсәйҙә йыйылған сит ил машиналары заводтары бар.

Сауҙа сәнәғәте (Дикси, Карусель, Спортмастер супермаркеттар).

Финанс тармағы — (Рәсәй Һаҡлыҡ Банкыһының аҡса сығарыу дворы, Финам, Рәсәй Һаҡлыҡ Банкыһы).

Транспорт — Пулково аэропорты

Төҙөлөш. «Мостострой № 6» ПАО — төҙөлөш компанияһы. Бөгөн ойошма Ростов АЭС-2, универсаль оффшор бассейнды һ. б. ҡоролмаларҙы төҙөй. [[1979 йыл]]да ойошма [[Череповец]]та «Октябрьский күперҙе» төҙөнө<ref name=autogenerated1>30 лет Октябрьскому мосту // Голос Череповца. — № 47 (1565) (от 29 ноября 2011 г.)</ref>.

== Архитектура ҡомартҡылары ==
{{Всемирное наследие|540}}
# [[Ҡышҡы һарай]] — Рәсәй императорҙары йәшәгән урын. Хәҙерге ваҡытта йортта [[Эрмитаж Дәүләт Музейы]] урынлашҡан.
# Заячий утрауҙа урынлашҡан [[Петропавловск соборы]]. Рәсәй императорҙарҙы зыяраты. 1742 йылдан 1858 йылға тиклем кафедраль, Санкт-Петербург һәм Ладога епархияның үҙәге. Рәсәй императорҙарын вазифаға тәғәйенләү йолаһын үткәреү урыны.
# [[Ҡазан соборы]].
# Ҙур Обухов вант күпере
# Баҡыр һыбайлы, [[Петр I]] һәйкәле. Үҙенең власын нығытыу өсөн, Петр I хөрмәтенә [[Екатерина II]] тарафынан ҡуйылған.
# Исаакий соборы. Төҙөлөү ваҡытынан алып 1918 йылға тиклем Рәсәйҙең иң баш кафедраль соборы.
# [[Сенат майҙаны]], совет власы ваҡытында Декабристар майҙаны
# Сенат һәм Синод йорттары. Урыҫ православ сиркәүнең юғары власть органы — Изге Синод урынлашҡан йорт. Рәсәй империяһында сиркәү власы мөһим һәм ҙур булғанын күрһәтә.
# [[Адмирайлтейство]]
# [[Баш штаб]], Дворцовая майҙанында
# [[Александр колоннаһы]]
# [[Мариин театры]]
# [[Михайл һарайы]].
# [[Дворец майҙаны]]. [[Ҡышҡы һарай]] янындағы майҙан.
# [[Николай I]] һәйкәле.
# [[Санкт-Петербург дәүләт университеты]] урынлашҡан йорт
# [[Мариинский һарайы]] — Закондар сығарыу йыйылышы

=== Константин һарайы ===
'''Константин һарайы''', '''Ҙур Стрельнинск һарайы''' — [[XVIII]] быуаттағы архитектура ҡомартҡыһы. Романовтарҙын элекке йәйге резиденцияһы. Архитектор — Николо Микетти. Барроко стилендэ. Һарайҙа 5.09-6.09.2013 көндәрҙә G20 саммиты үтте. Ошо йортта 2006 йылда ҙур восьмерка илдәре самиты үҙҙы. 2003 йылдан һарайҙа [[Рәсәй Федерацияһы Президенты эштәр идаралығы]]ның «Конгрестар һарайы» дәүләт комплексы урынлаша. [[Мәскәү өлкәһе]]нең Бережки ауылында һарайҙын күсермәһе — [[Миллергоф]] бар.

=== Чапаев һәйкәле ===
[[Файл:Памятник Чапаеву (Санкт-Петербург).JPG|thumb|right|250px|Чапаев һәйкәле]]
''' Чапаев һәйкәле''' — граждандар һуғышы геройы [[Василий Иванович Чапаев]] һәйкәле. Санкт-Петербургтың С. М. Будённый исемендәге Элемтә хәрби академияһы алдындағы майҙанда ҡуйылған.
Дөйөм бейеклеге 4,5 м (постамент бейеклеге 1,3 м һәм скульптур төркөмө бейеклеге— 3 м).
[[Бронза]] ауырлығы — 12 тонна. [[Манизер, Матвей Генрихович|М. Г. Манизер]] скульпторы эше 1942—1943 йылдағы ҡышында ҡуйылды<ref>[http://dl.dropbox.com/u/38637346/chapaev.jpg Мемориальная табличка на постаменте памятника]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Композицияның үҙәгендә [[Василий Иванович Чапаев]]. Уның янында 7 кеше: [[башҡорт]], [[комиссар]], [[матрос]], һалдат, эшсе, [[партизан]], [[ҡыҙыл армеец]]<ref>Б. Н. Калинин, П. П. Юревич. Памятники и мемориальные доски Ленинграда. — Л.: Лениздат, 1979. — 519 с.</ref>.
Һәйкәл [[Чапаевҡа һәйкәл (Һамар)|Һамарҙа ҡуйылған монументының]] күсермәһе. Һамарҙағы оригиналы 1932 йылда Монументскульптура заводында ҡойолған. 1932 йылда Һамарҙа ҡуйылған.
Санкт-Петербург өсөн күсермә 1932—1933 йылда ҡойолған.
2006 йылда Харбинда ул боҙҙан эшләнгән.
{{Культурное наследие РФ|7800469000}}

=== Смольный ===
'''Смольный институты''' — Санкт-Петербургта урынлашҡан йорт, архитектура ҡомартҡыһы, Санкт-Петербург Губернаторы резиденцияһы.
XIX—XX башында йортта ҡатын-ҡыҙар Смольный институты урынлашҡан. 1917-се йылдағы революциянан һуң йортта Ленсовет һәм КПСС-тын ҡала комитеты урынлашҡан.

Исем тураһында. Санкт-Петербургҡа нигеҙ һалынғандан һуң Смольный институты урынында Адмиралтейск верфь һәм флот өсөн ыҫмаланы һаҡлағандар (русса смола).

Партия етәкселеге резиденцияһы. 1925 йылда В. А. Щуко һәм В. Г. Гельфрейх архитекторҙар менән йорт революцияһында әһәмиәтенең күрһәтеү өсөн пропилеялар төҙөлгән.
1934 йылда Смольныйҙа [[Сергей Киров]] үлтерелгән.
<gallery>
Файл:Смольный.jpg|Санкт-Петербург, Смольный юлы,  1-се йорт. [[Кваренги, Джакомо|Дж. Кваренги]] эше.[[Классицизм]]. 1790-1806 йй.
Файл:Brodski lenin.jpg|<center>[[Бродский, Исаак Израилевич|И. И. Бродский]], ''«В. И. Ленин Смольныйҙа 1917 йылда»'', 1930</center>
Файл:Quarenghi smolny.jpg|Джакомо Кваренги. Смольный институт фасады (1806 й.)
</gallery>

== Власть органдары ==
Дәүләт власы 14.01.1998 көндә ҡабул ителгән Уставына ярашлы эшләй. Юғары вазифаһы — Губернатор. Санкт-Петербургта йәшәгән граждандар тарафынан 5 йылға һайлана<ref name="О выборах губернатора Санкт-Петербурга">{{cite web|url=http://gov.spb.ru/law?d&nd=537920153&nh=0|title=О выборах высшего должностного лица Санкт-Петербурга - Губернатора Санкт-Петербурга (с изменениями на 22 марта 2013 года)|publisher=Официальный портал администрации СПб|accessdate=2013-05-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6GvkHUVvi|archivedate=2013-05-27}}</ref>.
2011 йылдан августан Губернатор — Георгий Полтавченко.

=== Гидрография ===
Санкт-Петербургтын йылғаларының дөйөм оҙонлоғо 282 км. Ҡала майҙаның 7%-ы һыу.
Санкт-Петербург һаҙлыҡта төҙөлгәс, биҡ күп каналдар төҙөргә тура килде (ерҙе киптереү өсөн).
XIX быуатында Нева дельтаһы 48 йылға һәм 101 утрауҙан тора. XX быуатта каналдарҙы күмеп, бер нисә йылға бөтөрөлөп, утрауҙар һаны 48 тиклем кәмей.
Ҡаланың иң баш йылғаһы — Нева, [[Балтик дингеҙе|Балтик диңгеҙгә]] аға.
<div class="NavFrame collapsed">
  <div class="NavHead">Неваның дельталары: </div>
  <div class="NavContent">
# [[Большая Нева]]
# [[Малая Нева]]
# [[Большая Невка]]
# [[Средняя Невка]]
# [[Малая Невка]]
# [[Фонтанка]],
# Мойка
# [[Екатерингофка]]
# [[Крестовка (Средняя Невккаға аға)]],
# [[Карповка (рукав Невы)|Карповка]],
# [[Ждановка (река)|Ждановка]],
# [[Смоленка (река)|Смоленка]],
# [[Пряжка (река)|Пряжка]],
# [[Кронверкский пролив]];
{{clear}}
  </div>
</div>

<div class="NavFrame collapsed">
  <div class="NavHead">Каналдар: </div>
  <div class="NavContent">
# [[Морской канал (Санкт-Петербург)|Морской канал]],
# [[Обводный канал (Санкт-Петербург)|Обводный канал]],
# [[канал Грибоедова]],
# [[Крюков канал]].
{{clear}}
  </div>
</div>

<div class="NavFrame collapsed">
  <div class="NavHead">Неваға аҡҡан йылғалар (ҡала сигендә): </div>
  <div class="NavContent">
# [[Ижора (река)|Ижора]],
# [[Славянка (приток Невы)|Славянка]],
# [[Мурзинка (приток Невы)|Мурзинка]],
# [[Охта (приток Невы)|Охта]],
# [[Чёрная речка (приток Большой Невки)|Чёрная речка]].
{{clear}}
  </div>
</div>

Утрауҙар:
# [[Васильевский остров|Васильевский]],
# [[Петроградский остров|Петроградский]],
# [[Крестовский остров (Санкт-Петербург)|Крестовский]],
# [[Остров Декабристов|Декабристов]];
# [[Котлин]]<ref name="Атлас Ленинграда, стр 59">{{книга|заглавие=Ленинград: Историко-географический атлас|место=М.|издательство=Главное управление геодезии и картографии при Совете министров СССР|год=1981|страницы=59}}</ref>.

== Административ ҡоролошо ==
{|
|-
|Colspan=2|Санкт-Петербург 18 районға бүленә:
|rowspan=3|[[Файл:Spb all districts 2005 abc rus.svg|right|thumb|250px|Санкт-Петербургтың <br>административ бүленеше]]
|-
|
# [[Адмиралтейский районы]]
# [[Василеостровский районы]]
# [[Выборгский районы]]
# [[Калинин районы (Санкт-Петербург)]]
# [[Киров районы(Санкт-Петербург)]]
# [[Колпинский районы]]
# [[Красногвардейский районы (Санкт-Петербург)]]
# [[Красносельский районы (Санкт-Петербург)]]
# [[Кронштадт]] районы
|
# <li value="10"> [[Курорт районы (Санкт-Петербург)]]
# [[Мәскәү районы (Санкт-Петербург)]]
# [[Нева районы]]
# [[Петроград районы]]
# [[Петродворец районы]]
# [[Приморский районы (Санкт-Петербург)]]
# [[Пушкин районы (Санкт-Петербург)]]
# [[Фрунзе районы (Санкт-Петербург)]]
# [[Үҙәк районы (Санкт-Петербург)]]
|-
|colspan=2|Райондар сигендә 111 муниципаль берекмә: 81 муниципаль округы, 9 ҡала (Зеленогорск, Колпино, Красное Село, Кронштадт, Ломоносов, Павловск, Петергоф, Пушкин, Сестрорецк) һәм 21 ҡасаба<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.gov.spb.ru/law?d&nd=8414528&prevDoc=8442196=Закон Санкт-Петербурга «О территориальном устройстве Санкт-Петербурга» (с изменениями на 13 июля 2011 года)|title=О территориальном устройстве Санкт-Петербурга|publisher=gov.spb.ru|accessdate=2011-08-12|lang=}}</ref>.
|}

== Юғары уҡыу йорттары ==
# [[Санкт-Петербург дәүләт университеты]]
# [[Санкт-Петербург дәүләт политехник университеты|Политехник]]
# [[Санкт-Петербург дәүләт аграр университеты|Аграр]]
# [[Санкт-Петербург дәүләт архитектура-төҙөлөш университеты|Архитектура-төҙөлөш]]
# [[Санкт-Петербург дәүләт иҡтисад һәм финанс университеты|Иҡтисад һәм финанс]]
# [[Санкт-Петербург дәүләт таулы университеты|Тау]]
# [[Юғары иҡтисад мәктәбе]] филиалы
# [[И. Е. Репин исемендәге Санкт-Петербург скульптура, архитектура һәм рәсем сәнғәте академия институты|Cкульптура, архитектура һәм рәсем сәнғәте]]
# Рәсәй Президенты янында халыҡ хужалығы һәм дәүләт хеҙмәт Рәсәй академияһы(РАНХиГС) филиалы.

{{Панорама|Вид на Петропаловку и Дворцовый pan7.jpg|1000px|<center><small> Васильев утрауының башняһына күренеш, (аҡ төндәр ваҡытта) 3 июль 2010, 0:35</small></center>}}

== Климат ==
{{Климат города
|Город_род=Санкт-Петербургтын (норма 1981-2010, рекорддтар - 1881 йылдан)
|Источник={{cite web|url=http://pogoda.ru.net/climate/26063.htm|title=Климат Санкт-Петербурга|publisher=Погода и климат|accessdate=2011-12-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/64vAQaN3H|archivedate=2012-01-24}}
| Янв_ср=-5.5 | Янв_ср_осад=44
| Фев_ср=-6.1 | Фев_ср_осад=31
| Мар_ср=-1.3 | Мар_ср_осад=37
| Апр_ср=5.1 | Апр_ср_осад=31
| Май_ср=11.3 | Май_ср_осад=46
| Июн_ср=15.7 | Июн_ср_осад=71
| Июл_ср=18.8 | Июл_ср_осад=79
| Авг_ср=16.9 | Авг_ср_осад=83
| Сен_ср=11.6 | Сен_ср_осад=64
| Окт_ср=6.2 | Окт_ср_осад=67
| Ноя_ср=0.1 | Ноя_ср_осад=56
| Дек_ср=-3.7 | Дек_ср_осад=51
| Год_ср=5.8 | Год_ср_осад=662
| Янв_ср_мин=-8.0 | Янв_ср_макс=-3.1
| Фев_ср_мин=-8.5 | Фев_ср_макс=-3.0
| Мар_ср_мин=-4.2 | Мар_ср_макс=2.0
| Апр_ср_мин=1.5 | Апр_ср_макс=9.3
| Май_ср_мин=7.0 | Май_ср_макс=16.0
| Июн_ср_мин=11.7 | Июн_ср_макс=20.0
| Июл_ср_мин=15.0 | Июл_ср_макс=23.0
| Авг_ср_мин=13.5 | Авг_ср_макс=20.8
| Сен_ср_мин=8.8 | Сен_ср_макс=15.0
| Окт_ср_мин=4.0 | Окт_ср_макс=8.6
| Ноя_ср_мин=-1.8 | Ноя_ср_макс=2.0
| Дек_ср_мин=-6.1 | Дек_ср_макс=-1.5
| Год_ср_мин=2.7 | Год_ср_макс=9.1
| Янв_а_макс=8.7 | Янв_а_мин=-35.9
| Фев_а_макс=10.2 | Фев_а_мин=-35.2
| Мар_а_макс=14.9 | Мар_а_мин=-29.9
| Апр_а_макс=25.3 | Апр_а_мин=-21.8
| Май_а_макс=30.9 | Май_а_мин=-6.6
| Июн_а_макс=34.6 | Июн_а_мин=0.1
| Июл_а_макс=35.3 | Июл_а_мин=4.9
| Авг_а_макс=37.1 | Авг_а_мин=1.3
| Сен_а_макс=30.4 | Сен_а_мин=-3.1
| Окт_а_макс=21.0 | Окт_а_мин=-12.9
| Ноя_а_макс=12.3 | Ноя_а_мин=-22.2
| Дек_а_макс=10.9 | Дек_а_мин=-34.4
| Год_а_макс=37.1 | Год_а_мин=-35.9
|}}

=== Ҡала байрамдары һәм иҫтәлекле даталары ===
* 14 ғинуар — Санкт-Петербургтын Уставы көнө
* 18 ғинуар — 1943 йылда Ленинградтын блокаданы йыртыу көнө
* 27 ғинуар — 1944 йылда Ленинградтын блокаданы тулығынса сыгыу көнө
* 10 февраль — Пушкин хәтере көнө (1837 вафат булды)
* 27 май — Ҡала көнө (1703 йылда һалынған)
* 5 июнь — Диңгеҙҙән мина блокаданы бөтөрөү көнө (1946 йыл; 2006 йылдан байрам ителә);
* 9 июнь — Петр I тыуған көнө (1672)
* июнден 20-сы көндәре — «Алые паруса», мәктәп тамамлаусылар көнө (1968 −1979 һәм 2005 йылдан алып байрам ителә);
* 1 июль — Реставратор көнө (2006)<ref>{{cite web|url=http://www.srspb.ru/article.php?id=75&mode=dr|title=День реставратора|date=2006-07-02|publisher=«Союз реставраторов Санкт-Петербурга»|accessdate=2012-10-02|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/6BOkR9tbz|archivedate=2012-10-14}}</ref>;
* 15 август — Старая Ладога көнө — первой столицы Руси, предшественницы Санкт-Петербурга (основана в 753 году);
* 8 сентябрь — Ленинградтын блокаданын корбандары хэтере көнө
* 12 сентябрь — Александр Невский изге мәйеттәрзе Санкт-Петербургка кусереу (1724 йыл), Ништадтского мир килешеу көнө(1721 йыл).

== Санкт-Петербург водоканалы ==
'''Санкт-Петербург водоканалы''' — дәүләт унитар предприятиеһы, Санкт-Петербургсыларҙы һыу менән тьәминь иткән ойошма.
Инфраструктура:
* Канализация селтәре оҙонлоғо — 8245,58 км
* Тоннель колллекторҙар оҙонлоғо — 232,17 км
* Һыу тапшырыу селтәре оҙонлоғо — 6665,42 км

=== Тәүлек сигендә һыу тапшырыу ===
{| class=wikitable
! Йыл
! мең кубометр
|-----
|2004
|2578,8
|-----
|2005
|2514,7
|-----
|2006
|2466,9
|-----
|2007
|2311,2
|-----
|2008
|2168,9
|-----
|2009
|2028,2
|-----
|2010
|1994,7
|-----
|2011
|1922,9
|}

== Транспорт ==
Ҡалала 5 тимер юл вокзалы бар.

1 аэропорт. '''Пу́лково''' ([[IATA]]: '''LED''', [[ICAO]]: '''ULLI''') (1974 йылға тиклем — ''«Шоссейная»'') — Санкт-Петербургтың берҙәм аэропорты. Терминалдар [[Мәскәү районы (Санкт-Петербург)|Мәскәү районда]] урынлашҡан.
2014 йылда ошо терминалдарҙан тора:
# Пулково-1 (эске һәм халыҡ-ара рейстар)
# Пулково-2 (халыҡ-ара рейстар)
# Пулково-3 (бизнес-авиация)

'''Мәскәү вокза́лы ''' ([[1924]] йылға тиклем — ''Николаевский'') — Санкт-Петербургтың төп тимер юл вокзалы, пассажирҙарҙы хеҙмәтләндереү үҙәге, ҡаланың 5 тимер юл вокзалының береһе.
Бина 1847—1851 йылдарҙа төҙөлә, архитекторҙары [[Тон, Константин Андреевич|К. А. Тон]], Р. А. Желязевич. [[Мәскәү]]ҙәге [[Ленинград вокзалы]]ның күсермәһе.
1931 йылда вокзалдан беренсе фирма поезы — [[Красная стрела|«Красная стрела»]] китә.
1993 йылда вокзалда урынлашҡан В. И. Ленин бюсы [[Пётр I]] бюсына алмаштырыла<ref>[http://encspb.ru/object/2855722938?lc=ru Московский вокзал] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170702071437/http://www.encspb.ru/object/2855722938?lc=ru |date=2017-07-02 }}</ref>.

== Галерея ==
<gallery>
Файл:Mariinsky Palace Saint Petersburg.jpg|Мариинский һарайы — Закондар сығарыу йыйылышы
Файл:Isaak square.jpg|Клодт Пётр Карловичтын '''Санкт-Петербург'''та [[Николай I]] һәйкәл.
Файл:Zeki Velidi Togan monument SPb.jpg|[[Санкт-Петербург дәүләт университеты]] Көнсығыш факультеты эргәһендә Төрөк үҙәге янында [[Әхмәтзәки Вәлиди Туған]] һәйкәле (Санкт-Петербург, [[Василеостровский районы]]
Файл:iii65765.jpg|Санкт-Петербургтын үҙәге. Исакий соборы
</gallery>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Горбачевич К.С., Хабло Е.П.: Почему так названы?|2002}}
* {{книга|автор = Даринский А. В.|часть = |заглавие = География Ленинграда |ссылка = |ответственный = |издание = |место = Л. |издательство = Лениздат |год = 1982 |страницы = }}
* {{книга|автор=Хеллберг-Хирн, Елена|заглавие=Печать империи. Постсоветский Петербург|ответственный=пер. с англ. Д. Д. Невельской|место=СПб|издательство=Европейский Дом|год=2008|страниц=414|isbn=978-5-8015-0232-8}}
* {{Книга:Исаченко В.Г.: Зодчие Санкт-Петербурга|XVIII}}
* {{Книга:Исаченко В.Г.: Зодчие Санкт-Петербурга|XIX}}
* {{Книга:Исаченко В.Г.: Зодчие Санкт-Петербурга|XX}}
* {{книга|заглавие=Ленинград. Историко-географический атлас|место=М.|издательство=Главное управление геодезии и картографии при Совете министров СССР|год=1981|страницы=}}
* {{книга|автор=Пыляев М. И.|заглавие=Старый Петербург. Рассказы из былой жизни столицы|место=СПб.|издательство=Типография А. С. Суворина|год=1889|страницы=}}
* {{Книга:Санкт-Петербург: энциклопедия}}
* {{книга|заглавие=Топонимическая энциклопедия Санкт-Петербурга|место=СПб.|издательство=Информационно-издательское агентство ЛИК|год=2002}}
* [http://www.demoscope.ru/weekly/2004/0163/tema01.php Население северной столицы. Третье сокращение численности населения… последнее?]

== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Тема = Санкт-Петербург
|Портал = Санкт-Петербург
|Проект = Санкт-Петербург
|Викисловарь = Санкт-Петербург 
|Викиучебник =
|Викицитатник = Санкт-Петербург 
|Викигид = Санкт-Петербург 
|Викитека = Категория:Санкт-Петербург
|Викивиды =
|Викиновости = Категория:Санкт-Петербург
|Метавики =
}}
{{внешние ссылки нежелательны}}
* {{cite web|url=http://gov.spb.ru/|title=Официальный портал Администрации Санкт-Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBlb5Qw|archivedate=2012-01-24}}
* {{cite web|url=http://www.st-petersburg.ru/|title=Официальный портал Комитета по инвестициям и стратегическим проектам Санкт-Петербурга|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBid8nt|archivedate=2012-01-24}}
* {{cite web|url=http://www.visit-petersburg.ru/|title=Официальный Городской Туристический портал|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBkKimI|archivedate=2012-01-24}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120125022847/http://www.visit-petersburg.ru/ |date=2012-01-25 }}
* {{ВКонтакте|spb|Правительства Санкт-Петербурга}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Санкт-Петербург, столица России/История}}
* {{cite web|url=http://mirpeterburga.ru/|title=«Мир Петербурга» — информационный интернет-портал по истории города|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBoLCN2|archivedate=2012-01-24}}
* {{cite web|url=http://www.encspb.ru/ru/|title=Энциклопедия Санкт-Петербурга}}
* {{cite web|https://sankt-peterburg-gid.ru/|title=Ҡала Санкт-Петербург}}
* {{cite web|url=http://enlight.ru/camera/|title=«Бродячая Камера» — Фотозаметки о Санкт-Петербурге и окрестностях|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBpqgn8|archivedate=2012-01-24}}
* {{cite web|url=http://walkspb.ru/istoriya_peterburga/|title=История и достопримечательности Петербурга}}
* {{cite web|url=http://virtualspb.com/|title=Виртуальный Санкт-Петербург. Онлайн путеводитель по городу и окрестностям (круговые панорамы, краткие описания)|archiveurl=https://www.webcitation.org/64vBrytwu|archivedate=2012-01-24}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120130173647/http://www.virtualspb.com/ |date=2012-01-30 }}
* {{dmoz|World/Russian/Страны_и_регионы/Европа/Россия/Субъекты_Федерации/Санкт-Петербург/}}
{{^}}
{{Внешние ссылки|Россия}}
{{Навигационный блок
 |name            = Санкт-Петербург
 |стиль_заголовка = background:{{цвет|Россия}}
 |state           = collapsed
 |заголовок       = Навигация
 |list =
{{Санкт-Петербург}}
{{Санкт-Петербург в темах}}
{{География Санкт-Петербурга}}
{{Общественный транспорт Санкт-Петербурга}}
{{Строительство в Санкт-Петербурге}}
{{Населённые пункты на Неве}}
{{Субъекты Российской Федерации}}
{{Северо-западный федеральный округ}}
{{Города-миллионеры России}}
{{Города на автомагистрали М-10 (Россия)}}
{{Города-герои СССР|nocat=1}}
|style=text-align: left;
}}
{{Рәсәйҙең федератив төҙөлөшө}}
{{Рәсәйҙең 50 иң ҙур ҡалаһы}}
{{СССР герой-ҡалалары}}

[[Категория:Санкт-Петербург|*]]
[[Категория:СССР-ҙың герой-ҡалалары]]
[[Категория:Исемдәре алыштырылған тораҡ пункттар]]
[[Категория:Миллионер ҡалалар]]
[[Категория:Ленинға арнап аталған объекттар]]
[[Категория:Кеше исемдәре бирелгән ҡалалар]]
[[Категория:Рәсәй субъекттары баш ҡалалары]]
[[Категория:Рәсәйҙең федераль әһәмиәттәге ҡалалары]]
[[Категория:Элекке баш ҡалалар]]
[[Категория:XVIII быуатта нигеҙләнгән ҡалалар]]
[[Категория:Тарихи дәүләттәрҙең баш ҡалалары]]
[[Категория:Рәсәйҙә бөтә донъя мираҫы]]