Симон Боливар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Государственный деятель
| изображение = Portrait of Simón Bolívar by Arturo Michelena.jpg
| ширина = 400рх
| описание изображения = {{нп3|Мичелена, Артуро|Артуро Мичелена|es|Arturo Michelena}} төшөргән портрет. 1895 йыл
| должность = Бөйөк Камумбия президенты
| флаг = Flag_of_the_Gran_Colombia.svg
| периодначало = [[17 декабрь]] [[1819 йыл]]
| периодконец = [[4 май]] [[1830 йыл]]
| предшественник = Дәүләт барлыҡҡа килә
| преемник = [[Москера, Хоакин|Хоакин де Москера]]
| дата рождения = 24.07.1783
| место рождения = [[Каракас]], Венесуэле генерал-капитанлығы
| дата смерти = 17.12.1830
| место смерти = {{нп3|Кинта-де-Сан-Педро-Алехандрино||es|Quinta de San Pedro Alejandrino}}, [[Санта-Марта]], [[Бөйөк Колумбия]]
| похоронен = Кафедральная базилика де Санта-Марта, {{нп3|Каракасский собор|||Caracas Cathedral}}, Венесуэла милли пантионы
| супруга = {{нп3|Родригес, Мария Тереза|Мария Тереза дель Торо-и-Алаиза||María Teresa Rodríguez del Toro y Alaysa}} ([[26 май]] [[1802]] — [[22 ғинуар]] [[1803]]) <br>
[[Мануэла Саэнс]]
| должность_2 = Боливия президенты
| порядок_2 = 1
| флаг_2 = Civil flag of Bolivia (1825-1826).svg
| периодначало_2 = [[11 август]] [[1825]]
| периодконец_2 = [[29 декабрь]] [[1825]]
| предшественник_2 = Дәүләт барлыҡҡа килгән
| преемник_2 = [[Антонио Хосе де Сукре]]
| должность_3 =  [[Перу]] президенты
| порядок_3 = 6
| флаг_3 = Flag of Peru.svg
| периодначало_3 = [[17 февраль]] [[1824]]
| периодконец_3 = [[28 ғинуар]] [[1827]]
| предшественник_3 = [[Хосе Бернардо де Талье]]
| преемник_3 = [[Санта Крус, Андрес де]]
}}
[[Файл:Bust of Simon Bolivar in Toronto-Canada-20210613.jpg|220px|мини|Симон Боливар, [[Торонто]] — [[Канада]]]]
'''Симо́н Боли́вар''' (тулы исеме — Симо́н Хосе́ Анто́нио де ла Санти́сима Тринида́д Боли́вар де ла Консепсьо́н и По́нте Пала́сиос и Бла́нко ({{lang-es|Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar de la Concepción y Ponte Palacios y Blanco}}; йәшәгән осорорнда фамилияһы ошолай яҙып йөрөтөлгән {{lang-es|Bolivar}}), [[24 июль]] [[1783 йыл]], [[Каракас]] — [[17 декабрь]] [[1830 йыл]], Санта-Марта, [[Колумбия]]) — Американың Испания колонияһына ҡаршы бәйһеҙлек өсөн һуғыштар ваҡытында танылған һәм абруйлы етәксеһе. [[Венесуэла]]ның милли геройы. Генерал. Испания колонияһынан [[Венесуэла]]ны, [[Яңы Гранада]]ны (хәҙерге [[Колумбия]] һәм [[Панама]]), Кито провинцияһын (хәҙерге [[Эквадор]]) азат итә. [[1819]]—[[1830]] йылдарҙа ошо азат ителгән илдәрҙән төҙөлгән [[Бөйөк Колумбия]]ның президенты.
[[1824]] йылда [[Перу]]ны азат итә һәм Үрге Перу территорияһында барлыҡҡа килгән һәм уның хөрмәтенә аталған Республикаһы [[Боливия]] Республикаһында ([[1825]]) идаралыҡ итә. Венесуэланың Милли конгресы уны Азат итеүсе ({{Lang-es|El Libertador}}) тип иғлан итә ([[1813]]).

== Ғүмеренең тәүге осоро ==
[[Файл:8 Soles à l'effigie de Simon Bolivar,1834,Potosi.jpg|thumb|слева|228пкс|Симон Боливар тәңкәләге һүрәттә]]
Симон Боливар 1783 йылдың 24 июлендә танылған Хуан Винсенте Боливарҙың (1726—1786) креоль ғаиләһендә тыуған. Милләте буйынса [[Басктар|баск]].

Боливарҙар ырыуы Испанияның Маркин округына ҡараған [[Бискайя|Бискайялағы]] Ла-Пуэбла-де-Боливар ҡалаһынан. Ғаилә колонияға күсеп килгәс, В [[Венесуэла|Венесуэланың]] йәмғиәт тормошонда әүҙем йәшәй. Малай йәштән ата-әсәһеҙ ҡала. Уны тәрбиәләүҙә һәм тормошҡа ҡарашын үҫтереүҙә уның уҡытыусыһы һәм өлкән дуҫы күренекле мәғрифәтсе [[Симон Родригес]] йоғонто яһай.

1799 йылда уны туғандары кире Испанияға, тыныс булмаған Каракастан Мадридҡа, ҡайтарырға теләй. Унда ҡайтҡас Симон Боливар хоҡуҡ өйрәнә, [[Италия]], [[Швейцария]], [[Германия]], [[Бөйөк Британия|Англия]] һәм [[Франция]] буйлап сәйәхәткә сыға. Парижда йәшәп ул күпмелер ваҡыт политехник мәктәптә белем ала һәм Франция баш ҡалаһы Париждың Юғары мәктәбендә лә уҡый<ref name="Викитека ЭСБЕ">{{ВТ-ЭСБЕ|Боливар, Симон}}</ref>.1805 йылда Боливар АҠШ-ҡа бара һәм Көньяҡ Америка дәүләттәрен Испания ҡоллоғонан ҡотҡарыу юлдарын эҙләй, пландарын ҡора.

== Венесуэла республикаһы ==
[[Файл:Bust of Simon Bolivar in Teror.jpg|слева|174пкс|thumb| Боливарҙың Гран-Канариалағы бюсы.]]

Боливар [[1810]] 19 апрель Венесуэлала Испания хакимлығын ҡолатыу ваҡытында, [[1811]] йылдың 5 июлендә илдең бәйһеҙлеген иғлан иткәндә әүҙем ҡатнаша.

Шул уҡ йылда Боливар революцион хунта (халыҡ йыйылышы) тарафынан британ хөкүмәтенән яҡлау табыу маҡсатында Лондонға ебәрелә<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Боливар, Симон}}</ref>. Әммә Британия хөкүмәте нейтралитет һаҡлауҙы хуп күрә. Боливар Лондонда Венесуэла исеменән үтескә аҡса алыу һәм һалдаттар ебәреү буйынса килешеү төҙөү өсөн агент Луи Лопес Мендесты ҡалдыраһәм ҡорал транспорты менән кире ҡайта.

Тиҙҙән испан генералы Монтеверде венесуэла далалары хужаларына булышлыҡ һорап мөрәжәғәт итә — «Льяностар»ға — һуғышсан, ярымкүсмә ҡоролошта йәшәүсе ''льянерос''тарға булышлыҡ һорап мөрәжәғәт итә. Льянеростарҙың иррегуляр формированиелары башында «Бовес-Крикун» ҡушаматына эйә астуриялы Хосе Томас Бовес торған. Һуғыш иҫ киткес аяуһыҙ төҫ ала. Испан ғәскәрҙәре 1812 йылда Боливар армияһын тар-мар иткәндән һуң, ул Яңы Гранадала (хәҙер [[Колумбия]]) туҡтала. Бында ул "Картахена Манифесы"н яҙа, ә [[1813 йыл]] башында тыуған иленә ҡайта. [[1813 йыл]]дың авгусында уның ғәскәрҙәре [[Каракас]] ҡалаһын яулай. Каракас муниципалитеты тантаналы рәүештә Боливарҙы «Венесуэланы азат итеүсе» (El Libertador) тип атай. Башында Боливар торған II Венесуэла республикаһы барлыҡҡа килә. Венесуэланың Милли Конгресы уға бирелгән Азат итеүсе дәрәжәһен раҫлай. Әммә, түбәнге ҡатлам халҡы мәнфәғәтенә реформалар үткәрә алмағанлыҡтан, халыҡ уны хупламай һәм Боливар еңелә ([[1814]]). 1814 йылдың 6 июлендә Ямайкала йәшеренергә мәжбүр булғанлыҡтан, Боливар [[1815 йыл]]дың сентябрендә Испан Америкаһының тиҙҙән азат булыуына ышаныуын белдергән асыҡ хатын баҫтыра.

== Бөйөк Колумбияның барлыҡҡа килеүе ==
Ахыырҙа ҡолдарҙы азат итеү кәрәклеген аңлап һәм башҡа социаль проблемаларҙы хәл итеү маҡсатында, Боливар [[Гаити Республикаһы]] президены Сабес Александр Петионды баш күтәреүселәргә хәрби ярҙам итергә ышандырғандан һуң, [[1816 йыл]]дың декабрендә [[Венесуэла]] ярына килеп төшә. Ҡоллоҡто юҡҡа сығарыу ([[1816]]) һәм [[1817 йыл]]да азатлыҡ армияһы һалдаттарына ер биреү тураһындағы декрет уға социаль нигеҙҙе киңәйтеү мөмкинлеген бирҙе. Симон Боливар яғына Бовес үлгәндән һуң ([[1814]]), ''льянерос''тарҙың яңы лидеры — Хосе Антонио Паэс, үҙе лә төп льянеро, етәкләй.

Үҙе эргәһенә, дөйөм план менән эшләү маҡсатында, бөтә революция етәкселәрен дә йыйырға уңышһыҙ маташыуынан һуң, Боливар голланд негоцианты Брион ярҙамында 1817 йылдың майында Ангостураны баҫып ала һәм бөтә Гвиананы Испанияға ҡаршы күтәрә. Һуңынан Боливар үҙенең элекке тарафдаштары Пиар һәм Мариноны (беренсеһе 1817 йылдың 16 октябрендә язалап үлтерелә) ҡулға алырға бойора. 1818 йылдың февралендә Бөйөк Британиянан килгән тәжрибәле ялланған һалдаттарҙан яңы армия төҙөү мөмкинлеге тыуа. Венесуэлала уңышлы хәрәкәт иткәндән һуң, уның ғәскәрҙәре 1819 йылда Яңы Гранаданы азат итә. [[1819 йыл]]дың декабрендә Ангостура (хәҙер Сьюдад-Боливар) Конгресында иғлан ителгән, составына [[Венесуэла]] һәм [[Яңы Гранада]] ингән, Колумбия республикаһының (тарихҡа Бөйөк Колумбия булып ингән) президенты итеп иғлан ителә. [[1822 йыл]]да колумбиялылар Бөйөк Колумбияға ҡушылған Кито провинцияһынан (хәҙер [[Эквадор]]) бөтә испан көстәрен ҡыуалар.

== Көньяҡ Американы азат итеү ==
[[1821 йыл]]дың 24 июнендә Венесуэланың Карабобо ауылы янында Симон Боливарҙың үҙ теләге менән хеҙмәт итергә килгән армияһы испан король армияһын емергес тар-мар итә. [[1822 йыл]]дың июлендә Боливар Гуаякилдә Перуның бер өлөшөн азат иткән Хосе де Сан-Мартин менән осраша, әммә уның менән берлектә хәрәкәт итеү буйынса килешә алмай. Сан-Мартин ([[1822 йыл]]дың 20 сентябре) отставкаға киткәс, ул [[1823 йыл]]да [[Перу]]ға колумбия частарын керетә һәм [[1824 йыл]]да ([[6 август]] Хунин янында һәм 9 декабрҙә Аякучо тигеҙлегендә Америка континентында һуңғы испан көстәрен тар-мар итә. [[1811 йыл]]да бойондороҡһоҙлоҡ иғлан иткән Венесуэла фәҡәт [[1824 йыл]]ға ғына колониалистарҙан тулыһынса азат ителә. [[1824 йыл]]дың февралендә [[Перу]] диктаторы булған Боливар Үрге Перу территорияһында [[1825 йыл]]да үҙенең хөрмәтенә аталған [[Боливия]] республикаһы президенты булып китә.

[[1822 йыл]]дан, уның яҙмышының бөтә кирелектәренә ҡарамай, Кито ҡалаһында тыуған креол ҡыҙы Мануэла Саэнс Боливарҙың тоғро һәм айырылмаҫ тормош юлдашы була.

== Колумбия федерацияһының тарҡалыуы ==
[[Файл:Simón Bolívar by José Gil de Castro.jpg|thumb|right|Боливар ғүмеренең һуңғы йылдарында]]
Боливарҙың ниәте буйынса, Көньяҡ Ҡушма Штаттарына (Sur de Estados Unidos) Колумбия, Перу, Боливия, Ла-Плата һәм Чили керергә тейеш була. 1826 йылдың 21 июнендә Боливар Панамала ошо дәүләттәрҙең вәкилдәренән Панама Конгресын йыя, әммә уңышҡа өлгәшә алмай. После провала Панама Конгресы уңышһыҙ тамамланғандан һуң, Боливар асыуланып ҡысҡырған: «Мин ҡая башында ултырып, эргәһенән йөҙөп үткән суднолар менән командалыҡ итергә маташҡан теге аҡылһыҙ грекка оҡшағанмын!..»

Тиҙҙән Боливар проекты киң билдәлелек алғандан һуң, уны Наполеон ролен уйнап, үҙенең власы аҫтында империя төҙөргә маташыуҙа ғәйепләй башлайҙар. Колумбияла партия ғауғалары башлана. Генерал Паэс етәкселегендәге депутаттарҙың бер өлөшө автономия иғлан итергә теләгән, башҡалары Боливия кодексын ҡабул итергә тырышҡан.

Боливар, тиҙ генә килеп, Колумбияла үҙ өҫтөнә диктаторлыҡ вәкәләттәрен ҡабул итә, Оканьела 1828 йылдың 2 мартында милли йыйылыш йыя: Шундай мәсьәлә ҡуйыла: «Дәүләт конституцияһы яңынан эшләнергә тейешме?». Конгресс ахырғы килешеүгә килә алмай, һәм бер нисә ултырыштан һуң, ябыла.

Шул ваҡытта перуандар Боливия кодексын кире ҡаҡты һәм Боливарҙан ғүмерлек президент титулын тартып алаа. Перу һәм Боливияла властан ҡолаҡ ҡаҡҡас, Боливар 1828 йылдың 20 июлендә Боготаға инә, һәм шунда Колумбия хакимы сифатында үҙ резиденцияһын раҫлай. Ләкин 1828 йылдың 25 сентябрендә уның ғүмерен ҡыйырға теләп, һөжүм итәләр: федералистар уның һарайын баҫып инә, һаҡсыларҙы үлтерә, Боливар мөғжизәле рәүештә тере ҡала. Әммә төп халыҡ массаһы уның яҡлы сығыш яһай, һәм был Боливарға вице-президент Сантандер етәкләгән боланы баҫтыра алыу мөмкинлеген бирә. Заговорсылар башлығы тәүҙә үлем язаһына хөкөм ителә, ә һуңынан үҙенең 70 тарафдашы менән илдән оҙатыла.

Икенсе йылға анархия көсәйә. 1829 йылдың 25 ноябрендә Каракастың үҙендә 486 юғары ҡатлам граждандары Венесуэланың Колумбиянан айырылыуын иғлан итә. Эше тулыһынса юҡҡа сыға барған Боливар яйлап йоғонтоһон һәм власын юғалта.

Үҙенең 1830 йылдың ғинуарында Боготала йыйылған конгресҡа Колумбияның дәүләт ҡоролошона реформа үткәреү буйынса биргән яҙыуында, Боливар Европа һәм Американан ишетелгән ғәҙел булмаған ғәйепләүҙәр ташлағандарына зарланған.

1830-сы йылдар башында ул отставкаға сыға һәм тиҙҙән 1830 йылдың 17 декабрендә колумбия ҡалаһы [[Санта-Марта]] янында вафат була. Вафаты алдынан Боливар үҙенең ерҙәренән, өйҙәренән һәм хатта дәүләт пенсияһынан баш тарҡан — һәм урындағы Сьерра-Невада-де-Санта-Марта «ҡарлы тауҙар»ының гүзәл пейзажына һоҡланып көндәрен үткәргән <ref name="Лаврин">{{книга
|автор          = Лаврин А. П.
|часть          = «Словарь избранных смертей»
|заглавие       = «Хроники Харона. Энциклопедия смерти»
|ссылка         = http://charonchronicles.ru/
|место          = Новосибирск
|издательство   = Сибирское университетское издательство
|год            = 2009
|страницы       = 383
|страниц        = 544
|isbn           = 978-5-379-00562-7
|тираж          = 
}}</ref>.

[[2010 йыл]]да Боливарҙың кәүҙәһе, үлеменең сәбәптәрен белеү маҡсатында, Венесуэла президенты Уго Чавес бойороғо буйынса, ҡәберенән ҡаҙып алып тикшерелә (эксгумация). 2013 йыл башынан Боливар кәүҙәһе Каракас үҙәгендә махсус төҙөлгән кәшәнәлә урынлаштырылған<ref>[http://www.buenolatina.ru/news.php?id=1411 BuenoLatina. В Каракасе строится мавзолей для праха Симона Боливара] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140811121941/http://buenolatina.ru/news.php?id=1411 |date=2014-08-11 }}</ref>. Яңынан ерләү өсөн, Чавес ҡыҙыл ағасҡа гәүһәр, ынйылар һәм алтын йондоҙҙарҙан уйып биҙәк һалынған яңы табут эшләтә<ref>[http://www.newsru.com/world/18dec2011/bolivar.html Чавес показал новый гроб героя Боливара, украшенный драгоценностями]</ref>.

== Боливар масонлыҡта ==
Боливар масонлыҡҡа бағышлауҙы Испанияла, Кадиста үтәне билдәле. 1807 йылдан ул Шотланд уставында торған. 1824 йылда [[Перу]]ла Боливар 2-се һанлы «Тәртип һәм Азатлыҡ» масон бүлеген (ложа) нигеҙләй<ref>[http://freemasonry.bcy.ca/biography/bolivar_s/bolivar_s.html Simon Bolivar]</ref>.

== Әҫәрҙәре ==
* {{cite web
 |author        = Симон Боливар.
 |url           = http://kuprienko.info/simon-bolivar-manifiesto-de-cartagena-15-diciembre-1812/
 |title         = Манифест из Картахены (1812)
 |publisher     = bloknot.info (А. Скромницкий)
 |description   =
}}

== Боливариана ==
[[Латин Америкаһы]]нда Боливарҙың исеме бик популяр, танылған. Ул [[Боливия]] дәүләте, провинциялар, ҡалалар, урамдар, аҡса берәмегендә (боливиано — [[Боливия]], [[Венесуэла боливары|боливар]] — [[Венесуэла]]), күп һанлы һәйкәлдәр ярҙамында мәңгеләштерелгән. Боливиялағы «Боливар» футбол клубы һәм Колумбияла бейеклеге буйынса икенсе түбә — Симон Боливар сусағы (пик) уның исеме менән аталған.

Биографик очерктар, нәфис әҫәрҙәр, тарихи хеҙмәттәр уға бағышланған. Колумбия яҙыусыһы Габриэль Гарсия Маркестың  «''Генерал в своём лабиринте''» романында Боливар төп герой булып тора. Ваҡиғалар генерал ғүмеренең һуңғы йылында үҫешә. Боливарҙың биографияһын Эмиль Людвиг, украина классигы Иван Яковлевич Франко һәм бик күптәр яҙған. Австрия драматургы Фердинанд Брюкнер Боливарға «Борьба с ангелом», «Борьба с драконом» тигән ике пьеса бағышлаған. Рәсәйҙә Боливар менән декабристар, Николай Алексеевич Полевой һоҡланған<ref>{{cite web|url=http://az.lib.ru/p/polewoj_n_a/text_0310-1.shtml|title=Письма|author=Полевой Н. А.|publisher=Lib.Ru|accessdate=2014-04-30}}</ref>.

[[Карл Маркс]], Боливарҙың элекке яҡыны Дюкудре-Хольштейн иҫтәлегенә таянып «New American Cyclopaedia»ға яҙған «Боливар-и-Понте» тексында, Боливарҙы бонапартистик диктатор һыҙаттарына эйә тип кире ҡылыҡһырлаған<ref>Карл Маркс. [http://www.agitclub.ru/museum/revolution1/latinamer1/bolivarbio2.htm Боливар-и-Понте]</ref>. Шуға күрә совет әҙәбиәтендә лә Боливар оҙаҡ йылдар дауамында буржуазия һәм алпауыттар мәнфәғәтен яҡлаусы тип күрһәтелде. Латин-америка тикшеренеүселәренең, Альперович Моисей Самуилович, был баһа буйынса бәхәсләшергә тырышҡан, әммә был традицияны танылған разведчик һәм латин-америка әҙәбиәте тәнҡитсеһе, ЖЗЛ «Жизнь замечательных людей» серияһы өсөн Лаврецкий псевдонимы менән Боливар биографияһын яҙған Григулевич Иосиф Ромуальдович ҡына йөрьәт итте. Григулевич үҙенең хеҙмәте өсөн венесуэла Миранда ордены менән бүләкләнә һәм Колумбия яҙыусылар ассоциацияһына алына.

== Астрономияла ==
Симон Боливар иҫтәлегенә 1911 йылдың 19 мартында асылған [[астероид]] Боливиана (712) тип аталған.

=== Филателияла ===
Боливар 1974 йылғы Чили почта маркаларында, 1978 йылда Испания маркаларында, 1982 йылда Болгария, 1983 йылда СССР, ГДР 1983 йылда ГДР һ. б. маркаларҙа һынландырылған.

=== Кинола ===
* «Освободитель» / {{lang+link|es|Libertador (película)}} — режиссёр Альберто Арвело фильмы (Венесуэла — Испания, 2013);
* «Симон Боливар» / {{lang+link|en|Simón Bolívar (1969 film)}} — режиссёр Алессандро Блазетти фильмы (Италия, Испания, Венесуэла; 1969);
* «Боливар» (сериал), Колумбия, 2019.

=== БДБ илдәрендәге объекттар ===
[[Файл:Universitetskiy Avenue (Moscow) 3.jpg|мини|right|200px|Мәскәү, Симон Боливар һәйкәленең закладной ташы, 2010]]
* Минск ҡалаһында Симон Боливар исемендәге сквер;
* Мәскәүҙә Симон Боливар монументының баш ташы. [[2010 йыл]]дың 15 октябрендә һалынды <ref>[https://ria.ru/20101015/285844570.html В Москве открыт закладной камень памятника Симону Боливару] // РИА Новости. 2010. 15 октября.</ref>.

=== Мәғарифта ===
* {{Симон Боливар исемендәге консерватория||es|Conservatorio de Música Simón Bolívar}};
* Симон Боливар исемендәге 114-се мәктәп, Минск.

=== Фалеристикала ===
* [[Венесуэла]]ның юғары ордены — [[Орден Освободителя]] (Симон Боливарға бағышланған;
* [[Боливия]]ның әһәмиәте буйынса икенсе ордены — [[Национальный орден Симона Боливара]].

=== Видеоуйындарҙа ===
Симон Боливар Бөйөк Колумбия лидеры итеп күрһәтелгән, [[Sid Meier’s Civilization VI]]  стратегияһында.

== Әҫәрҙәре ==
* {{cite web
 | author        = Симон Боливар.
 | url           = http://kuprienko.info/simon-bolivar-manifiesto-de-cartagena-15-diciembre-1812/
 | title         = Манифест из Картахены (1812).
 | publisher     = www.bloknot.info (А. Скромницкий)
 | datepublished = 2010-09-06
 | accessdate    = 2010-09-06
 | description   = 
 | archiveurl    = http://www.webcitation.org/61As9j5nP
 | archivedate   = 2011-08-24
}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
{{refbegin|2}}
'''Урыҫ телендә'''
* {{Книга|заглавие=Подвиг Симона Боливара|ссылка=https://books.google.ru/books?id=cdk0AAAAIAAJ&hl=ru&source=gbs_similarbooks|ответственный=Отв. ред. [[Зубрицкий, Юрий Александрович|Ю. А. Зубрицкий]]|место=М.|издательство=[[Академия наук СССР]], [[Институт Латинской Америки РАН|Институт Латинской Америки]]|год=1982|страниц=126|ref=Зубрицкий}}
* {{Статья|заглавие=Симон Боливар как освободитель Америки: историографический аспект|издание=Science Time|автор=Авлиев В. Н., Авлиев С. Н.|ссылка=https://cyberleninka.ru/article/n/simon-bolivar-kak-osvoboditel-ameriki-istoriograficheskiy-aspekt|год=2015|issn=2310-7006|место=М.|страницы=10—14|ref=Авлиевы}}
* {{Книга|заглавие=Горизонты свободы: повесть о С. Боливаре|автор=Гусев В. С.|издание=илл.|место=М.|издательство=[[Политиздат]]|год=1972|страниц=383|ссылка=https://books.google.ru/books?id=BXw-AQAAIAAJ&q|серия=[[Пламенные революционеры]]|ref=Гусев}}
* {{Книга|заглавие=Боливар|автор=[[Лаврецкий, Иосиф Ромуальдович|Лаврецкий И. Р.]]|издание=3-е изд., испр. и доп.|место=М.|издательство=[[Молодая гвардия (издательство)|Молодая гвардия]]|год=1981|страниц=221|серия=[[Жизнь замечательных людей]]|тираж=100000|ref=Лаврецкий}}
* {{Книга|заглавие=Правовые воззрения Симона Боливара. Очерк|автор=Лазарев М. И.|место=М.|год=2001|страниц=49}}
* {{Статья|заглавие=Жизнь и борьба Симона Боливара|издание=Новая и новейшая история|автор=Ларин Е. А.|ссылка=http://naukarus.com/zhizn-i-borba-simona-bolivara|год=2011|страницы=167—176|issn=0029-5124|место=М.}}
* {{Книга|заглавие=Плеяда освободителей Латинской Америки|автор=Ларин Е. А.|место=М.|издательство=Наука|год=2011|страниц=211|isbn=978-5-94067-312-5|ссылка=https://books.google.ru/books?id=6ANxkgEACAAJ&dq|ref=Ларин}}
* {{Книга|заглавие=Революции в испанской Америке. 1808—1826|автор={{нп4|Линч, Джон (историк)|Линч Джон||John Lynch (historian)}}|место=М.|издательство=[[Прогресс (издательство)|Прогресс]]|год=1979|страниц=403|isbn=978-5-458-39265-5|оригинал=The Spanish American Revolutions, 1808—1826|ссылка=https://books.google.ru/books?id=1DD7yAEACAAJ&dq|тираж=2200}}
* {{Статья|заглавие=К 180-летию завершения освободительной войны испанских колоний в Америке. Решающая схватка: сражения при Хунине (6 августа 1824 г. ) и Аякучо (9 декабря 1824 г. )|издание=Вестник Санкт-Петербургского университета. История|автор=Петрова А. А.|ссылка=https://cyberleninka.ru/article/n/k-180-letiyu-zaversheniya-osvoboditelnoy-voyny-ispanskih-koloniy-v-amerike-reshayuschaya-shvatka-srazheniya-pri-hunine-6-avgusta-1824-g-i-1|год=2006|месяц=8|том=2|страницы=247—257|issn=2541-9390|место=СПб.|издательство=Издательство Санкт-Петербургского университета|выпуск=4|ref=Петрова}}

{{refend}}
== Тәүсығанаҡтарҙа ==
* {{книга|ссылка=https://books.google.ru/books?id=O0b6yAEACAAJ&dq|автор=Боливар Симон|заглавие=Избранные произведения (речи, статьи, письма, воззвания) 1812—1830|издание=переп.|место=М.|издательство=[[Наука (издательство)|Наука]]|страниц=279|ответственный=перевод М. И. Былинкина|год=1983|тираж=9600}}
* {{Книга|ref=Bolivar|ссылка=https://books.google.ru/books?id=hRRbDwAAQBAJ&dq|автор=Bolivar Simon|заглавие=El Libertador: Writings of Simón Bolívar|ответственный=Red. Bushnell David, translation of Fornoff Fred|год=2003|язык=en|издательство=[[Oxford University Press]]|allpages=288|isbn=0198033079|isbn2=9780198033073}}

== Һылтанмалар ==
{{Commonscat-inline|Simón Bolívar|Симон Боливар}}
* [http://www.100greats.ru/pages/Simon_Hose_Antonio_BolivariPonte.html 100 великих аристократов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110427062201/http://www.100greats.ru/pages/Simon_Hose_Antonio_BolivariPonte.html |date=2011-04-27 }}
* [http://www.colombia.su/Historia/bolivar.html Русская страница о Симоне Боливаре — национальном герое Колумбии]
* [http://www.vokrugsveta.ru/chronograph/2101/ Вокруг света. Хронограф] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110814024917/http://www.vokrugsveta.ru/chronograph/2101/ |date=2011-08-14 }}
* [http://www.youtube.com/watch?v=ZCLflJUwFj4 Симон Боливар на YouTube]
{{Навигация}}
* {{Cite web|url=https://regnum.ru/news/polit/2218023.html|title=Вечная правда освобождения народа и вечная ложь элиты|author=Буянов Дмитрий|website=[[Regnum]]|date=2016-12-17}}
* {{Cite web|url=https://russian.rt.com/science/article/539172-istoriya-simon-bolivar-nezavisimost|title=«Ему выпал исторический жребий»: за какие идеи боролся легендарный южноамериканский революционер Симон Боливар|author=Князев Святослав|website=[[RT]]|date=2018-07-24|publisher=[[Россия сегодня]]}}
* {{БРЭ|Боливар|автор=Ларин Е. А.|ref=Ларин|id=1875751}}
* {{Cite web|url=https://ria.ru/20130724/951359182.html|title=Биография Симона Боливара|author=Субботин Сергей|website=[[РИА Новости]]|date=2013-07-24|publisher=РИА Новости}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Боливар, Симон|страницы=288—290|том=IV|ref=ЭСБЕ}}
* {{ВТ-ВЭС|Боливар, Симон|том=4|страницы=629—630|ref=ВЭ}}
* {{Cite web|url=https://www.vokrugsveta.ru/chronograph/2101/|title=24 июня 1821 года|website=[[Вокруг света]]|location=М.}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210124061159/https://www.vokrugsveta.ru/chronograph/2101/ |date=2021-01-24 }}
* {{Cite web|url=http://www.100greats.ru/pages/Simon_Hose_Antonio_BolivariPonte.html|title=Симон Хосе Антонио Боливар-и-Понте|website=Великие люди|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110427062201/http://www.100greats.ru/pages/Simon_Hose_Antonio_BolivariPonte.html|archivedate=2011-04-27}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110427062201/http://www.100greats.ru/pages/Simon_Hose_Antonio_BolivariPonte.html |date=2011-04-27 }}
* {{cite news|last = Grant|first = Will|title = Venezuela honors Simón Bolívar's lover Manuela Saenz|publisher = [[BBC]]|date = 2010-07-05|url=https://www.bbc.co.uk/news/10504821|lang=en|ref=Grant}}
* {{Британника онлайн|72067|ref=Masur|author=Masur Gerhard Straussmann|статья=Simón Bolívar}}
* {{Cite news|title=Building a New History by Exhuming Bolívar|author=Romero Simon|url=https://www.nytimes.com/2010/08/04/world/americas/04venez.html?hp|website=[[The New York Times]]|date=2010-08-03|lang=en}}
* {{Cite web|lang=en|url=https://www.findagrave.com/memorial/11917/simón-bolívar|title=Simón Bolívar|website=[[Find a Grave]]|date=2000-08-27}}

{{библиоинформация}}
{{Президенты Венесуэлы}}
{{Президенты Перу}}
{{Президенты Великой Колумбии}}
{{Панамериканизм}}

[[Категория:Венесуэла революционерҙары]]
[[Категория:Боливия революционерҙары]]
[[Категория:Перу революционерҙары]]
[[Категория:Эквадор революционерҙары]]
[[Категория:Боливия президенттары]]
[[Категория:Перу президенттары]]
[[Категория:Венесуэла тарихы]]
[[Категория:Көньяҡ Америка масондары]]