Таж Махал битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Культовое сооружение
|Тип храма = Мечеть
|Русское название = Таж Махал
|Оригинальное название = {{lang-hi|ताज महल}}, {{lang-ur|تاج محل}}, {{lang-en|Taj Mahal}}
|Изображение = Taj Mahal 2012.jpg
|Подпись изображения = Таж Махал мавзолейы
|Ширина изображения = 320px
|Современный статус =
|Страна = Индия
|Название местоположения = Ҡала
|Местоположение = [[Агра]]
|Координаты = 27/10/29.75/N/78/2/31.55/E
|Конфессия = [[ислам]]
|Епархия =
|Орденская принадлежность =
|Тип здания = [[мавзолей]] — [[мәсет]]
|Архитектурный стиль =
|Автор проекта =
|Строитель = <!-- Организация, занимавшаяся строительством -->
|Основатель = [[Шах-Джахан]]
|Первое упоминание =
|Основание = [[1632 йыл]]
|Основные даты =
|Упразднён =
|Начало строительства = [[1632]]
|Окончание строительства = [[1653]]
|Приделы =
|Реликвии =
|Состояние = музей
|Сайт =
 |Вставка = {{ЮНЕСКО
 |Официальное название = Taj Mahal
 |Название             = Таж Махал мавзолейы (Агра ҡалаһы)
 |Тип                  = Мәҙәни
 |Критерии             = i
 |ID                   = 252
 |Регион               = Азия һәм Океания
 |Включение            = 1983
 |Расширения =
 |В опасности =
}}
}}

'''Таж Махал''' — [[XVII быуат]]та [[Бөйөк Моголдар империяһы]] падишаһы [[Шаһ Йыһан]] үҙенең ун дүртенсе бала тапҡанда үлгән ҡатыны Мумтаз-Махал иҫтәлегенә төҙөткән мавзолей-мәсет.
Таж Махал һинд, фарси һәм ғәрәп стилдәрен ҡулланған [[Бөйөк Моголдар империяһы]] стилендә төҙөлгән иң яҡшы архитектура өлгөһө тип иҫәпләнә<ref>{{Citation |title=Review of Mughal Architecture: Its outline and its history |journal=[[The Journal of Asian Studies]] |first=Parween |last=Hasan |volume=53 |number=4 |date=November 1994 |page=1301}}</ref><ref>Lesley A. DuTemple, «The Taj Mahal», Lerner Publishing Group (March 2003). p. 26: «The Taj Mahal, a spectacular example of Moghul architecture, blends Islamic, Hindu and Persian styles».</ref>. 1983 йылда Таж Махал ЮНЕКСКО-ның Бөтә донъя мираҫы тип иғлан ителә: «Һиндостанда мосолман сәнғәтенең ынйыһы һәм барыһы ла танығын бөтә донъя мираҫы»<ref name="UNESCO">{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/252/ |title=Taj Mahal |website=UNESCO |lang=en |accessdate=2019-05-09}}</ref>.

Аҡ мәрмәрҙән эшләнгән кәшәнә көмбәҙе иң билдәле тип компоненты булып тороуға ҡарамаҫтан, Таж Махал структураһы  интеграцияланған комплекс. ин 1632 йылда бина төҙөү башлана һәм яҡынса 1653 йылда тамамлана. Төҙөлөштә 20 меңдән ашыу оҫта һәм һөнәрсе эшләй<ref>[http://build.rin.ru/articles/131.html Тадж-Махал].</ref>. Төҙөлөш эштәрен император контролендәге архитекторҙар советы башҡара. Архитекторҙар советында  Дешенов-Ана, Макрамат Хан һәм [[Устад Ахмад Лахаури|Устад Ахмад Лахори]] була. Баш архитектор булып Лахори иҫәпләнә<ref name="UNESCO" />. Башҡа фараз буйынса төрөк архитекторы Иса Мәхәмәт Әфәнде баш архитектор булған<ref>[http://www.agraindia.org.uk/taj-mahal/architect-of-the-taj.html Architect of the Taj Mahal — Architect of the Taj Agra — Chief Architect of the Taj Agra India].</ref>.

Мавзолей эсендә шаһ һәм уның ҡатынының төрбәһе ҡуйылған. Ысынында иһә, уларҙың ерләнгән урыны төрбә аҫтында ергә күмелгән. Төҙөлөш йылдары яҡынса 1630—1652 йылдар. Тах Махал 74 метрлыҡ платформа өҫтәндә ҡуйылған биш мөйөшлө көмбәҙҙән тора. Мөйөштәренә дүрт манара ҡуйылған. Манаралар емерелгән осраҡта төрбәне емермәһен өсөн ситкә ауышырыҡ итеп ҡуйылған. 
Мавзолей алдында фонтанлы һәм бассейнлы баҡса урынлашҡан.

Мавзолейҙың стеналары шымартылған ярым үтә күренмәле мәрмәрҙән һалынған. Мәрмәр 300 км ситтән килтерелгән. Төҙөлөштә [[фирүзә]], [[агат]], [[малахит]], [[аҡыҡ]] файһаланылған.
Мәрмәрҙең шундай үҙенсәлеге бар, ул көн яҡтыһында аҡ төҫтә, таң яҡтыһында алһыу төҫтә, айлы төндә көмөш төҫтә булып күренә.

[[Һиндостан]]дың Утар Прадеш штатының Агра ҡалаһында урынлашҡан. Донъяла иң матур биналарҙың береһе, Һиндостанға килеүсе туристар өсөн иҫтәлекле урын булып иҫәпләнә.

Проекттың авторы – Бөйөк [[Синан]]дың уҡыусыһы [[Сүриә]] архитекторы {{Не переведено 3|Устада Иса Хан|Устада Иса Хан|en|Ustad Isa}}.

2007 йылда «Донъяның ете мөғжизәһе» итеп һайланған<ref>http://www.new7wonders.com/en/the_whole_world_of_new7wonders/the_official_new_7_wonders_of_the_world/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110524122248/http://www.new7wonders.com/en/the_whole_world_of_new7wonders/the_official_new_7_wonders_of_the_world/ |date=2011-05-24 }}</ref> 2,5 км ситтә урынлашҡан Агра Форты менән берлектә [[ЮНЕСКО]]-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән.

== Төҙөлөшө ==
[[Файл:Taj Mahal East Side.JPG|thumb|300px|Тадж Махал көнсығыштан күренеш]]
{{Всемирное наследие|252}}
Комплекс төҙөлөшөнә империяның барлыҡ мәйөштәренән, шулай уҡ [[Урта Азия]], Фарсы һәм [[Яҡын Көнсығыш]] илдәрернән 22 00-нән артың оҫта саҡылыла. 

Таж Махал Агра крпестынан көньяҡтараҡ төҙөлә. Махарадже Джай Сингху (англ. Jai Singh I) ерен Шах-Джахан  Агры үҙегендәге ҙур һарайға алыштырып ала. 1.2 герктар ерҙең ҡатламы алыштырыла, йылға ярынан 50 метрға күтәрелә.Буласаҡ мавзолей урынында ҡоҙоҡтар ҡаҙыла, ҡоҙоҡтар буласаҡ ҡорамдың фундаменты өсөн бур ташы менән тултырыла.Мавзолей тирәләй кирбестән төҙөлөш баҫҡыстары төҙөлә. Төҙөлөш баҫҡыстары шул тиклем ҙур була, оҫталар улырҙы емереү генә бер нисә йыл ваҡытты аласаҡ тип хәүфләнә. Риүәйәт буйынса, тәһәләш тамамланғас Шах-Джахан һәр кем үҙенә кәрәгенсә кирбес ала ала тип иғлан итә. Нәтижәлә крәҫтиәндәр бер тән эсендә ярҙамсыл стенаны ҡутарып ташып алалар. 

Тадж Махал Могол архитектураһы өлгөһө булып тора – бында Ислам, [[Һиндостан]], Персия (Иран) төҙөлөш сәнғәте өлгөләре ҡатнашҡан.

Жахан Шах үҙе өсөн дә мавзолей төҙөргө йыйына, әммә төҙөлөш башланмаҫ элек вафат була һәм Тадж Махалда ҡатыны менән ерләнә.

Тадж Махалды төҙөү өсөн төҙөлөш материалдары бөтә донъянан ҡайтарыла, уларҙы күсереү өсөн 10 000 кеше ҡатнаша. Төҙөлөш менән Әхмәд Лухара (Uhmad Ahmad Lahauri) етәкселек иткән тип иҫәпләнә.<ref name="unesco">[http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/252.pdf UNESCO advisory body evaluation].</ref> Төҙөлөш 1653 йылда тамамлана.<ref>{{cite web |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1000714-2,00.html |title=At The Taj Mahal, Grime Amid Grandeur - TIME |first=Meenaksy |last=Ganguly |work=time.com |date=September 10, 2001 |accessdate=April 2, 2011 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120117202925/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1000714-2,00.html |date=January 17, 2012 }}</ref>

== Хәүеф ==
Күптәр ҡасан да булһа төҙөлгән иң матур бина тип иҫәпләй. Тик, бина кислота ямғырҙары аҫтында әкренләп емерелә.<ref>{{Cite web
 |url=http://www.iol.co.za/index.php?set_id=14&click_id=143&art_id=qw1118919601546B225
 |title=News - Environment: India's famed Taj Mahal is losing its lustre
 |work=iol.co.za
 |accessdate=April 29, 2010
 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060427082903/http://www.iol.co.za/index.php?set_id=14&click_id=143&art_id=qw1118919601546B225 |date=April 27, 2006 }}</ref> Яҡындаға нефть эшкәртеү заводтарын емереүҙә ғәйепләйҙәр. 
1996 йылда Һиндостандың Юғары суда яҡындағы сәнәғәт объекттары Тадж Махалға зыян килтерә тип белдәрә.<ref>{{cite web |url= http://www.architectureweek.com/2007/0411/culture_1-1.html |title=ArchitectureWeek - Culture - Saving the Taj Mahal - 2007.0411 |first=Ian |last=Morley |work=architectureweek.com |year=April 11, 2007 |accessdate=April 2, 2011}}</ref> Суд 10 400 км тирәлекте һаҡлау зонаһы тип иғлан итә. Заводтар таш күмер урынына тәбиғи газ ҡулланырға бурыслы.<ref>{{cite web |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2008-05-04/open-space/27763982_1_taj-mahal-monuments-world-heritage-sites |title=Why is the Taj Trapezium Zone and why is it called so? |work=Times of India |date=May 4, 2008 |accessdate=April 2, 2011 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120301142204/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2008-05-04/open-space/27763982_1_taj-mahal-monuments-world-heritage-sites |date=March 1, 2012 }}</ref>

Күрергә килеүселәрҙең дә йоғонтоһо бат тип иҫәпләнә. Агра экологы Раджан Кишоре (Rajan Kishore) күрергә килеүселәр емерелеүгә баҫым яһай, һәм уларҙың һанан сикләргә тигән тәҡдим яһай.<ref>{{cite web |url= http://www.abs-cbnnews.com/lifestyle/03/08/11/tourist-boom-puts-asias-treasures-risk |title=Tourist boom puts Asia's treasures at risk |first=Michelle |last=Fitzpatrick |work=Agence France-Presse |date=March 8, 2011 |accessdate=April 2, 2011}}</ref>

== Һылтанмалар ==
{{commons|Category:Taj Mahal}}
# http://bash.bashgazet.ru/obshestvo/5645-mgelek-y-bilde.html

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
{{навигация}}
* [http://www.indostan.ru/indiya/44_2774_0.html Фотографии Тадж-Махала на Индостан.ру]
* [http://toptravel.ru/india_taj_mahal.htm Фотографии и полная история Тадж-Махала на Топтрэвел.ру] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080919102034/http://toptravel.ru/india_taj_mahal.htm |date=2008-09-19 }}
* [http://sss.vn.ua/india/uttar/agra/ Фотографии Тадж-Махала с высоким разрешением]
* [http://portalostranah.ru/view.php?id=92 История семьи и династии Великих Моголов на фоне их творений (Тадж-Махала, гробницы Хумаюна, Бабура и т. д.), могольское влияние на искусство Индии]
* [http://www.airpano.ru/360Degree-VirtualTour.php?3D=Taj-Mahal-India Тадж-Махал, Индия • 360° Аэрофотопанорама на www.airpano.ru]
{{Ислам архитектураһы}}
{{Донъяның ете Яңы мөғжизәһе}}
{{Һиндостанда Бөтә донъя мираҫы}}

[[Категория:Бөйөк Моголдар төрбәләре]]
[[Категория:1654 йылда барлыҡҡа килгәндәр]]
[[Категория:Ислам архитектураһы]]
[[Категория:Һиндостан архитектураһы]]