Татарҙар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Халыҡ
| название      = '''Татарҙар'''
| изображение   = {{image array|perrow=5|width=60|height=70
| image1  = Ҡолшәриф батыр.jpg| caption1 = [[Ҡол Шәриф|Ҡолшәриф]]
| image2  = Gabdulla_Tukay,_1908.jpg| caption2 = [[Ғабдулла Туҡай]]
| image3  = Галиәсгар Камал.jpg| caption3 = [[Ғәлиәскәр Камал]]
| image4  = Ğayaz Ishaqi, 1911.jpg| caption4 = [[Ғаяз Исхаҡи]]
| image5  = Sadretdin Maksudov.jpeg| caption5 = [[Садри Маҡсуди]]
| image6  = Yusuf akcura.jpg| caption6 = [[Аҡсурин Йософ Хәсән улы|Йософ Аҡсура]]
| image7  = Musa Dzhalil.jpg| caption7 = [[Муса Йәлил]]
| image8 = Salih Saydashev.jpg| caption8 = [[Сәлих Сәйҙәшев]]
| image9  = Sara Sadíqova Mäskäw konservatoriäsendä uqığan çaqta 1924.jpg| caption9 = [[Садыҡова Сара Ғариф ҡыҙы|Сара Садыҡова]]
| image10  = Vagapov Rashit Vagapovich.jpg| caption10 = [[Рәшит Ваһапов]]
| image11  = Marat Safin, 2006.jpg| caption11 = [[Марат Сафин]]
| image12 = Ruslan Nigmatullin.jpg| caption12 = [[Руслан Ниғмәтуллин]]
| image13 = Hadi Taktash-2.jpg| caption13 = [[Һаҙый Таҡташ]]
| image14 = Şihabetdin_Märcani_Elder.jpg| caption14 = [[Шиһабетдин Мәржәни]]
| image15  = Poet1_Muhammedyar.jpg| caption15 = [[Мөхәммәдйәр]]
}}
| ширина        = 
| подпись       = 
| самоназвание  =''Татар'' 
| численность   =  7 млн тирәһе
| расселение    = {{Флагификация|Россия}}: <br /> &nbsp;5&nbsp;310&nbsp;649 (пер. 2010)<ref name="пер.2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref>, 5&nbsp;554&nbsp;601 (пер. 2002)<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php Всероссийская перепись населения 2002 года. Национальный состав населения по регионам России]</ref><br />
* {{флагификация|Татарстан}}: 2&nbsp;012&nbsp;571 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Башҡортостан}}: 1&nbsp;009&nbsp;295 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Челябинская область}}: 180&nbsp;913 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Оренбургская область}}: 151&nbsp;492 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Ульяновская область}}: 149&nbsp;873 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Москва}}: 149&nbsp;043 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Свердловская область}}: 143&nbsp;803 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Самарская область}}: 126&nbsp;124 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Пермский край}}: 115&nbsp;544 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Ханты-Мансийский автономный округ}}: 108&nbsp;899 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Тюменская область}} (юг): 102&nbsp;587 (2010)<ref name="пер.2010"/>
* {{флагификация|Нижегородская область}}: 44&nbsp;103 (2010)<ref name="пер.2010"/>
{{Флагификация|Узбекистан}}: 324&nbsp;080 (2002)<ref>Этнический атлас Узбекистана. Ташкент — 2002 г.</ref><br />
{{Флагификация|Казахстан}}: 204&nbsp;229 (перепись 2009)<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/%D0%9A%D1%80%D0%9F%D0%9D2009_161110%D1%80%D1%83%D1%81.doc Итоги переписи населения Казахстана 2009 г.]</ref><br />
{{Флагификация|Украина}}: 73&nbsp;304 (перепись 2001)<ref name="укр2001">[http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/nationality_popul1/select_51/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=75&rz=1_1&rz_b=2_1%20%20%20%20%20&n_page=4 Всеукраїнський перепис населення 2001 (русская версия)]</ref><br />
{{Флагификация|Туркмения}}: 61&nbsp;000<br />
{{Флагификация|Киргизия}}: 31&nbsp;491 (2009)<br />
{{Флагификация|Азербайджан}}: 25&nbsp;900 (2009)<ref name="ЭР2009">[http://pop-stat.mashke.org/azerbaijan-ethnic2009.htm Ethnic composition of Azerbaijan 2009]</ref> <br />
{{Флагификация|Турция}}: 26&nbsp;000<ref name=joshua /><br />
{{Флагификация|Таджикистан}}: 19&nbsp;300 (2000)<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0191/analit05.php Итоги переписи населения Таджикистана 2000 года: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы]</ref><br />
{{Флагификация|США}}: 11&nbsp;000<br />
{{Флагификация|Китай}}: 7&nbsp;500<ref name=joshua /><br />
{{Флагификация|Белоруссия}}: 7&nbsp;316 (перепись 2009) <ref>[http://web.archive.org/web/20100917234113/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/bul_republic.rar Белстат. Предварительные итоги переписи 2009]</ref> <br />
{{Флагификация|Грузия}}: 3&nbsp;700<ref name=joshua /><br />
{{Флагификация|Литва}}: 3&nbsp;235 (перепись 2001)<ref>[http://pop-stat.mashke.org/lithuania-ethnic2001.htm Национальный состав населения Литвы. Перепись 2001]</ref> <br />
{{Флагификация|Молдавия}}: 2&nbsp;900<ref name=joshua /> <br />
{{Флагификация|Латвия}}: 2&nbsp;739 (2010) <ref name="LV.01,07,11">[http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf Распределение населения ЛР по национальному составу и государственной принадлежности на 01.07.2010.] {{ref-lv}}</ref> <br />
{{Флагификация|Эстония}}: 2&nbsp;445 (2010)<ref>[http://pop-stat.mashke.org/estonia-ethnic2010.htm Национальный состав населения Эстонии. 2010]</ref> <br />
{{Флагификация|Польша}}: &nbsp;495 (перепись 2002)<ref>[http://pop-stat.mashke.org/poland-ethnic2002.htm Нациоанльный состав населения Польши. Перепись 2002]</ref> 
| вымер =
| архкультура =
| язык = [[татар теле]], [[урыҫ теле]] 
| раса = күпселек европеоидтар,  монголоидтар
| религия = [[ислам]] [[суннизм]], [[кряшендәр]] — [[православие]]
| родственные =[[төрки халыҡтар]]
| входит = [[Алтай ғаиләһе]]<br />
&nbsp;&nbsp;[[Төрки төркөмө]]<br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Ҡыпсаҡ телдәре]]<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp; 
| включает =
| происхождение =
}}
'''Татарҙар''' ({{lang-tt|татарлар}}) — Рәсәй Федерацияның Волга-Урал буйында йәшәгән төрки халыҡ. Күпселек өлөшө [[Татарстан]]да һәм [[Башҡортостан]]да, шаҡтай өлөшө [[Рәсәй]]ҙең башҡа өлкәләрендә йәшәй.

== Халыҡ төркөмө ==

Татар халҡы 3 төп төркөмгә бүленә.
* Иҙел-Урал татарҙары
** Ҡазан татарҙары
** Ҡасим татарҙары
** [[Мишәрҙәр]]
** Әстерхан татарҙары
* [[Себер татарҙары]]
Польша-Литва татарҙары төркөмө лә бар. Иҙел-Урал төбәге төркөмө иң ҙурыһы, унда 4 млн артыҡ татар иҫәпләнә.

== Дин ==
Татарҙарҙың күпселеге мосолман-сөнниҙәр. Милләт вәкилдәре араһында көсләп суҡындырылған өлөш тә бар: [[керәшен татарҙары]], [[нуғайбәктәр]]. Шул уҡ ваҡытта фәндә «Был халыҡтар көсләп суҡындырылмаған, электән христиан динен ҡабул иткән» тигән ҡараш та бар.

== Этногенез ==
Татар халҡының килеп сығышы тураһында фәндә 3 төп концепция йәшәй.

;Иҙел-Урал концепцияһы
Уның буйынса татарҙың килеп сығышының төп нигеҙе — [[болғарҙар]] һәм төркиләшкән ерле [[Фин-Уғыр халҡы]]. [[Ә. Вәлиди]], Х. Ғәбәши, М. Зәки, Ф. Урмансы х. б. ғәлимдәр Болғарҙарҙың килеп сығышында иң боронғо осорҙан билдәле күсмә [[Скиф]], [[Сармат]], [[Алан]] һәм башҡаларҙың ҡатнашы бар тип иҫәпләйҙәр.

;Татар-Монгол концепцияһы
Был концепция Көнсығыш Европаға [[Монголдар|татар-монгол ҡәбиләләре]] менән бергә күсеп килеп, ерле [[ҡыпсаҡтар]] менән ҡушылып һәм [[Алтын Урҙа]] дәүләтендә [[Ислам]] динен ҡабул итеп татар мәҙәниәтен һәм дәүләтселеген барлыҡҡа килтергәндәр тигән ҡарашҡа нигеҙләнә. Был ҡараш ҡайһы бер урыҫ, башҡорт, сыуаш ғәлимдәре Н. А.Мәзитов, В. Ф. Кахавский, В. Д. Дмитриев, Н. И. Егоров, М. Р. Федотов һәм башҡаларҙың хеҙмәттәрендә сағылыш тапҡан.

;Төрки-Татар концепцияһы
Был концепция татар халҡының килеп сығышында [[болғарҙар]] менән бергә [[Ҡыпсаҡтар|Ҡыпсаҡ]] дәүләте берләшмәләренә кергән халыҡтар ҡатнашыуына ҙур урын бирә.

Татар халҡының милли тарихының төп үҫеш дәүере [[Алтын Урҙа]] осорона тура килә. Был ваҡытта урындағы Болғар һәм Ҡыпсаҡтар менән Төрки ҡәбиләләргә ҡушыла. Төрки нигеҙҙә уртаҡ әҙәби тел барлыҡҡа килә.

== Тормош һәм көнкүреш ==
[[Файл:Татар националь костюмы.jpg|мини|Татар националь костюмы]]
Татарҙарҙың тормош һәм көнкүрештә иң мөһим урын тотҡан тотҡан шөғөлдәре: игенселек, малсылыҡ, умартасылыҡ һәм һунарсылыҡ.

== Диаспора ==
Хәҙерге көндә татарҙар бөтә донъяла йәшәй тип әйтергә була. Алманияла, Финляндияла, Польшала, Литвала, Эстонияла татарҙар күп.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Башҡортостан Республикаһының татар тарихи-мәҙәни үҙәге]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|3}}

== Әҙәбиәт ==
* ''Закиев М. З. ''История татарского народа (Этнические корни, формирование и развитие). — М.: ИНСАН, 2008. — 560 с. ISBN 978-5-85840-013-4

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/14859-tatar-ar|автор=Яҡупов Р. И.}}
* [http://history-doc.ru/kto-takie-tatary/?utm_referrer=https%3A%2F%2Fzen.yandex.com Долгов В. В. Кто такие татары? Сайт «Исторический документ», 28.12.2018]{{ref-ru}}{{V|12|01|2019}}
* [https://zen.yandex.ru/media/id/5dc1d42d5ba2b500ae6b9dd6/etnonim-tatar-uspeshnyi-konstrukt-xix-v-5eafe4599d34f26843d9e499?&utm_campaign=dbr Этноним «татар» — успешный конструкт XIX в.]{{ref-ru}}{{V|05|05|2020}}

{{Төрки халыҡтар}}
[[Категория:Алфавит буйынса халыҡтар һәм милләттәр]]
[[Категория:Төрки халыҡтар]]
[[Категория:Мосолман халыҡтары]]
[[Категория:Ҡаҙағстан халыҡтары]]
[[Категория:Үзбәкстан халыҡтары]]
[[Категория:Рәсәй халыҡтары]]
[[Категория:Татарҙар]]
[[Категория:Азия халыҡтары]]
[[Категория:Европа халыҡтары]]
[[Категория:Украина халыҡтары]]
[[Категория:Волга буйы халыҡтары]]