Төньяҡ тропик битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}
[[File:World map with tropic of cancer.svg|thumb|300px|Төньяҡ тропик һыҙығы донъя картаһында]]
[[File:axial_tilt_vs_tropical_and_polar_circles.svg|thumb|350px|Связь наклона оси Земли (ε) с тропическим и полярным кругами ]]
[[Файл:Trópico_de_Cáncer_en_México_-_Carretera_83_(Vía_Corta)_Zaragoza-Victoria,_Km_27+800.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Tr%C3%B3pico_de_C%C3%A1ncer_en_M%C3%A9xico_-_Carretera_83_%28V%C3%ADa_Corta%29_Zaragoza-Victoria%2C_Km_27%2B800.jpg/220px-Tr%C3%B3pico_de_C%C3%A1ncer_en_M%C3%A9xico_-_Carretera_83_%28V%C3%ADa_Corta%29_Zaragoza-Victoria%2C_Km_27%2B800.jpg|справа|мини|[[Мексика]]ның Тамаулипас штатындағы шоссела билдәләгән Төньяҡ тропигының төрлө йылдарҙағы торошо]]
'''Төньяҡ тропик''', йәки '''Ҡыҫала тропигы''' — иң төньяҡ [[киңлек]], унда [[Ҡояш]]  көн уртаһында [[зенит]]ҡа күтәрелә ала. Был йәйге ҡояш торошо ваҡытында, ҡояш нурҙары Төньяҡ ярымшар өҫтөнә төшкән саҡта була.

Ер күсәренең Ҡояшҡа ҡарата ауыш булыуы  арҡаһында ҡояш нурҙарының Төньяҡ ярымшар өҫтөнә  төшөү  мөйөшө 

йыл дауамында үҙгәрә барып, иң юғары күрһәткескә барып етә. Йәғни, был Ҡояш [[Ер]] [[Экватор|экваторынан]] төньяҡҡа табан максималь ауышҡан сағы була.

Төньяҡ тропигы — Ер карталарында билдәләнгән биш төп параллелдәрҙең береһе. Хәҙерге ваҡытта [[экватор]]ҙан [[төньяҡ]]ҡа ҡарай 23[[:ru:Градус (геометрия)|°]]26′16″ урынлашҡан.  

Ҡыҫала тропигының [[көньяҡ]] эквиваленты — Ылаҡ тропигы. Ҡыҫала тропигынан төньяҡта ятҡан өлкә субтропик һәм уртаса климатҡа эйә. Ә уның менән Ылаҡ тропигы араһындағы биләмә тропиктар тип атала. 

Әлеге ваҡытта ер күсәренең ауышлығы әкренләп кәмей, һәм Ҡыҫала тропигы яйлап экваторға ҡарай күсә. Уның атамаһы  шул исемдәге йондоҙлоҡ исеменән килеп сыҡҡан. Сөнки, тап  2 мең йыл элек йәйге ҡояш торошо мәлендә Ҡояш ошо йондоҙлоҡҡа «ингән».

Әммә  көн-төн тигеҙлеге нөктәһенең Ҡояш эклиптикаһына ҡарата тайпылышы  арҡаһында әлеге ваҡытта  Ҡояштыү урынлашыуы  Игеҙәктәр йондоҙлоғона тура килә<ref>{{britannica-link|92300|Tropic of Cancer}}</ref>. 

Тропик һүҙе (грекса τροπή һүҙенән барлыҡҡа килгән — боролош) [[ҡояш торошо]] ваҡытында Ҡояш хәрәкәтенең «боролош» процесын һүрәтләй.

Ҡыҫала тропигының торошо тотороҡло түгел. Сөнки был  [[планета]]ның Ҡояшҡа ҡарата әйләнеү күсәре ауышлығына бәйле. Нутация, шулай уҡ төрлө  периодлы  башҡа циклдар һөҙөмтәһендә тропиктарҙың торошо әкренләп үҙгәрә бара.

== География ==
[[Файл:Tropic-cancer-slp-mexico.JPG|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Tropic-cancer-slp-mexico.JPG/250px-Tropic-cancer-slp-mexico.JPG|справа|мини|250x250пкс|Мексиканың Закатекас штатының төньяҡ-көнсығыш өлөшөндә Ҡыҫала тропигын билдәләгән монумент]]
Гринвич меридианынан көнсығышҡа табан хәрәкәт иткәндә Ҡыҫала тропигы түбәндәгеләр аша үтә:
{| class="wikitable"
!Илдәр, диңгеҙ йәки биләмәләр
!Иҫкәрмә
|-
|{{DZA}}
|
|-
|{{NER}}
|
|-
|{{LBY}}
|Тропик [[Чад]] дәүләтенең төньяҡ ситтәренә ҡағыла
|-
|{{EGY}}
|Береника
|-
| style="background:#b0e0e6;" |[[Ҡыҙыл диңгеҙ]]
| style="background:#b0e0e6;" |
|-
|{{SAU}}
|[[Мәҙинә]]
|-
|{{ARE}}
|Тик Абу-Даби әмирлеге
|-
|{{OMN}}
|[[Маскат]]
|-
| style="background:#b0e0e6;" |[[Һинд океаны]]
| style="background:#b0e0e6;" |[[Ғәрәбстан диңгеҙе]]
|-
|{{IND}}
|Бхопал, Нагпур, Асансол, Ахмадабад
|-
|{{BGD}}
|[[Дакка]]
|-
|{{IND}}
|
|-
|{{BGD}}
|
|-
|{{IND}}
|
|-
|{{MMR}}
|
|-
|{{CHN}}
|Лючжоу, Шаньтоу (Сватоу), [[Гуанчжоу]]
|-
| style="background:#b0e0e6;" |[[Тайвань боғаҙы]]
| style="background:#b0e0e6;" |
|-
|{{TWN}}
|[[Ҡытай Республикаһы|Тайвань]], [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Ҡытай]]<nowiki/>ҙың территориаль дәғүәләре
|-
| style="background:#b0e0e6;" |[[Тымыҡ океан]]
| style="background:#b0e0e6;" |Нихоа һәм Некер ({{Флагификация|Гавайи}}, {{USA}}) утрауҙары араһында үтә
|-
| Мексика
|Түбәнге Калифорния
|-
| style="background:#b0e0e6;" |[[Калифорния ҡултығы]]
| style="background:#b0e0e6;" |
|-
| Мексика
|
|-
| style="background:#b0e0e6;" |[[Мексика ҡултығы]]
| style="background:#b0e0e6;" |
|-
| style="background:#b0e0e6;" |[[Флорида боғаҙы]]
| style="background:#b0e0e6;" |
|-
|Багам утрауҙары
|Экзума һәм Лонг-айленд утрауҙары
|-
| style="background:#b0e0e6;" |[[Атлантик океан]]
| style="background:#b0e0e6;" |
|-
|[[Көнбайыш Сахара|Көнбайыш Шәкәр]]
|Марокконың территориаль дәғүәләре
|-
|{{MRT}}
|
|-
|{{MLI}}
|
|-
|{{DZA}}
|
|-
|}
Төньяҡ тропик киңлегендә урынлашҡан ҡалалар:

# Асуан, [[Мысыр]]
# Асансол, [[Һиндостан]]
# [[Дакка]], [[Бангладеш]]
# [[Карачи]], [[Пакистан]]
# [[Гуанчжоу]], [[Ҡытай]]
# [[Маскат]], [[Оман]]
# Бхопал, Һиндостан
# Лючжоу, Ҡытай
# [[Әхмәдабад|Һѳҙѳмтәлә]], Һиндостан
# [[Мәҙинә]], [[Сәғүд Ғәрәбстаны]]
# Шаньтоу (Сватоу), Ҡытай.

[[Мәккә]], Нагпур, [[Гонконг]] ҡалалары Ҡыҫала тропигынан көньяҡтараҡ, Абу-Даби, Варанаси һәм [[Дубай]] ҡалалары төньяҡтараҡ урынлашҡан.

== Донъя буйлап сәйәхәттәр ==
Халыҡ-ара авиация федерацияһы ҡағиҙәләренә ярашлы, Ер шары тирәләй осошта тиҙлек рекорды ҡуйыу өсөн [[Самолёт|самолет]] Ҡыҫала тропигы оҙонлоғонан да кәм булмаған араны мөмкин тиклем тиҙ арала  осоп үтергә, барлыҡ  [[Меридиан|меридиандарҙы]] киҫеп, осоп киткән аэродромына төшөп ултырырға тейеш. Был арауыҡ  юғары теүәллек менән билдәләнгән  һәм 36787,559 км тәшкил итә.

Ер тирәләй  осош яһарға теләгән ғәҙәти сәйәхәтселәр  өсөн  ҡағиҙәлә  күрһәтелгән дистанция 37 мең километр итеп  түңәрәкләнгән.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Көньяҡ тропик]] (Ылаҡ тропигынан тыш)
* [[Поляр түңәрәк|Поляр круг]]
* [[Экватор]]

== Һылтанмалар ==
* {{commonscat-inline||Северный тропик}}
* {{из БСЭ|title=Тропики}} Географические координаты

[[Категория:Тропиктар]]