Урмансы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП-Россия
 | статус                   = ауыл
 | русское название         = Урманчино
 | оригинальное название    = {{lang-ba|Урмансы}}
 | герб                     = 
 | флаг                     = 
 | lat_deg                  = 55 |lat_min = 8 |lat_sec = 41
 | lon_deg                  = 58 |lon_min = 31 |lon_sec = 15
 | CoordScale               = 
 | регион                   = Башҡортостан
 | регион в таблице         = Башҡортостан
 | вид района               = 
 | район                    = Салаватский район{{!}}Салауат районы
 | район в таблице          = 
 | вид поселения            = ауыл биләмәһе
 | поселение                = Лаҡлы ауыл Советы (Салауат районы){{!}} Лаҡлы ауыл Советы
 | поселение в таблице      = 
 | внутреннее деление       = 
 | глава                    = 
 | дата основания           = 
 | первое упоминание        = 
 | прежние имена            = 
 | статус с                 = 
 | площадь                  = 
 | высота центра НП         = 
 | население                = {{ Население | Урманчино | тс }}
 | год переписи             = {{ Население | Урманчино | г }}
 | плотность                = 
 | агломерация              = 
 | национальный состав      = [[башҡорттар]]
 | конфессиональный состав  = 
 | этнохороним              = 
 | почтовый индекс          = 452498
 | почтовые индексы         = 
 | телефонный код           = 
 | цифровой идентификатор   = 80247830002
 | категория в Commons      = 
 | сайт                     = 
}}

'''Урмансы''' ({{lang-ru|Урманчино}}) — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Салауат районы]]ндағы ауыл, [[Лаҡлы ауыл Советы (Салауат районы)|Лаҡлы ауыл Советы]]на ҡарай. [[2010 йыл]]дың 14 октябренә халыҡ һаны 405 кеше булған<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>.
Почта индексы — 452498, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80247830002.

== Географик урыны ==
Урмансы ауылы [[Әй (йылға)|Әй]] йылғаһы ҡушылдығы [[Лаҡлы |Лаҡлы йылғаһы]] буйында урынлашҡан.
* Район үҙәгенә тиклем ([[Малаяҙ]]): 32 км
* Ауыл Советы үҙәгенә тиклем ([[Лаҡлы]]): 6 км
* Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Мөрсәлим]]): 20 км<ref>{{БЭ2013|76327}}</ref>

== Тарихы ==
Урмансы ауылына [[Себер даруғаһы]] [[Түбәләҫ]] улусына ҡараған [[Ҡыуаҡан ырыуы|Түбәләҫ—Ҡыуаҡан ырыуы]] [[башҡорттар]]ы үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. 

«Иҫке ҡыштау» тип йөрөтөлгән урында, '''Яңғыҙ Ҡарағас''' янында, борон '''Тайшан''' ауылы торған. Унан себер каторгаһына тотҡондарҙы илткән '''Ятап юлы''' үткән, һәм ауыл халҡы хөкүмәт кешеләрен аҙыҡ-түлек, аттар менән тәьмин итергә тейеш булған. Бындай талауҙарҙан биҙрәгән халыҡ ауылдың хәҙерге урынына күсеп ултырған.

Урмансы ауылы [[1765 йыл]]дан билдәле булған. Ауыл атамаһы тәүге төпләнеүсенең исеменән алынған. 1816 йылғы VII рәүиз материалдарында Урмансының улдары Аушан, Мырҙаш һәм Аҡмырҙа тураһында мәғлүмәт бар. Урмансының ейәне 80 йәшлек Аушан Урмансиндың улдары: 57 йәшлек Ильяс, 48 йәшлек указлы аҙансы Хәсән, 41 йәшлек Рамазан (улдары — Ҡотлозаман, Ҡотлоҡәҙәм, Мөхәмәтрәхим, Буранғол).

Урмансының тағы ике улы: 63 йәшлек Мырҙаш (1753—1824) һәм 56 йәшлек Аҡмырҙа Урмансиндар күрһәтелгән.

[[1795 йыл]]да Урмансы 13 кенә йорттан торған һәм унда 94 кеше йәшәгән. 

[[1816 йыл]]да Урмансыла 140 кеше, [[1834 йыл]]да — 175 кеше йәшәгән.

Урмансы халҡы игенселек, малсылыҡ, солоҡсолоҡ менән шөғөлләнгән. [[1842 йыл]]да 108 сирек ужым һәм 359 сирек яҙғы ашлыҡ сәскәндәр.

=== Ауылдың ырыу аралары ===
* '''Аҡбалта'''. Аҡбалталар нәҫеленән Мөрсәлимов Ғәбсәләм, ауылдашы Ғариф Ғәлин менән, 1919 йылда Муса Мортазин бригадаһы составында революцион Петроградта Юденич ғәскәрҙәренә ҡаршы һуғыша, Украина, Польша ерҙәрен азат итеүҙә ҡатнаша. Шул уҡ нәҫелдән Фәхретдинов Илһам Йәләлетдин улы, данлы 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугире, 1943 йылда, дошман ҡамауынан сыҡҡанда һәләк була.
Сәләхов Мөхәмәтйән Сәләх улы, 1938 йылда Өфөлә комвуз тамамлағас, күрше Илсекәйҙә колхоз рәйесе булып тәжрибә туплай һәм һуңынан тыуған Урмансы ауылындағы колхозды етәкләй. Коммунист булараҡ, бронь алыуына ҡарамаҫтан, үҙе теләп һуғышҡа китә һәм 1944 йылдың 22 авгусында Эстония ерендә башын һала<ref>Мирхәйҙәров Рифат Мәүлит улы. Аҡбалталар шәжәрәһе — Йүрүҙән, 2008, 5-се һан, 16 ғинуар</ref>.
* Мырҙаш
* Аушан
* Манғол
* Ҡырғыҙ
* Үзбәк
* Аҡмырҙа
* Тайшан
* Тәүеш
* Һунбыҡ<ref> А. А. Камалов, Ф. У. Камалова «Атайсал», Өфө, Китап, 2001, 285-се б.; Мирхәйҙәров Рифат Мәүлит улы. Аҡбалталар шәжәрәһе — Йүрүҙән, 2008, 5-се һан, 16 ғинуар </ref>.

== Биләмә берәмектәренә инеүе ==
<!-- {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100 %;margin:0;" --><!-- Төрөлөп ҡуйыла торған таблица башы -->
{| class="wikitable"
|-
! Теркәү йылы !! Улус, ауыл советы !! Өйәҙ, кантон, район !! Губерна, Республика !! Дәүләт
|-
| [[1795]] || Түбәләҫ улусы || Троицк өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй Империяһы
|-
| [[1816]] || 2-се йорт || 4-се Башҡорт кантоны || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
| [[1834]] || 2-се йорт || 4-се Көнбайыш (Тау арты) командаһы|| Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1850]] || 2-се йорт || 5-се Башҡорт кантоны, Троицк өйәҙе ||  Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1859]] || 7-се йорт || 8-се Башҡорт кантоны, Троицк өйәҙе || Ырымбур губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1895]] || Нәсибаш улусы || Златоуст өйәҙе || Өфө губернаһы || Рәсәй империяһы
|-
|[[1920]] || Ҡалмаҡҡол улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||[[Файл:COA Russian SFSR.svg|20px]] РСФСР
|-
|[[1926]] || Ҡалмаҡҡол улусы || Мәсәғүт кантоны || Автономлы Башҡорт ССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1935]] || Лаҡлы ауыл советы || Малаяҙ районы || Башҡорт АССР-ы ||{{СССР}} СССР
|-
|[[1943]] || Лаҡлы ауыл советы|| Салауат районы|| Башҡорт АССР-ы || {{СССР}} СССР
|-
|[[1990]] || Лаҡлы ауыл советы || Салауат районы ||[[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] ||{{Россия}} Рәсәй Федерацияһы
|-
<!--
|-
| || || || ||
 --> <!-- Күсереп алыу өсөн -->
|}

=== Урмансыларҙың 1812 йылғы Ватан һуғышында ҡатнашыуы ===
[[Файл:Лейпциг-2013. У памятника башкирским воинам. делегации России и бургомистра Лейпцига.DSC00197.JPG|мини|left|<small>1813 йылда «Халыҡтар алышы» яуында ҡатнашҡан башҡорт яугирҙәренә ҡуйылған һәйкәл. [[Лейпциг]], [[Германия]]</small>]]
1812 йылғы Ватан һуғышында түбәләҫтәр 4-се Көнбайыш башҡорт кантоны улустарынан төҙөлгән 7-се полк составында һуғышҡан. Зауряд-хорунжий Биктимер Аҡбалтин 1813 йылдың 4-7 октябрендә [[Лейпциг]] янында "Халыҡтар алышы"нда күрһәткән батырлығы өсөн  Изге Анна ордены менән бүләкләнә<ref>[http://ebook.bashnl.ru/reader/bookView.html?params=UmVzb3VyY2UtMjI3MTI/0JvRjtCx0LXQt9C90YvQtSDQstGLINC80L7QuNChNDg0Mi05Ng А. Асфандияров. Любезные вы мои… Уфа: Китап, 1992, с.30]</ref><ref>Мирхәйҙәров Рифат Мәүлит улы. Аҡбалталар шәжәрәһе — Йүрүҙән, 2008, 5-се һан, 16 ғинуар</ref>.

== Урмансы ауылының XIX быуат уртаһынан артабанғы үҫеше ==
Урмансыла [[1859 йыл]]да — 280 кеше, [[1865 йыл]]да 39 йортта — 230 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған.<ref>Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 145—146 с.</ref>

Халыҡ ер эшкәртеү ([[1842 йыл]]да 108 сирек ужым һәм 359 сирек яҙғы икмәк сәселгән), малсылыҡ, солоҡсолоҡ менән шөғөлләнгән.

[[XIX быуат]] аҙағында [[Златоуст өйәҙе]] ауылдары буйынса мәғлүмәт биргән йыйынтыҡта Урмансы тураһында былай тип яҙылған: «Ер 140 рәүиз йәненә бер урында бүленгән. Ер биләү формаһы — община ере.  Ер биләү формаһы — дөйөм общинаныҡы. 1890 йылдан рәүиз йәненә түгел, эшкә яраҡлы һәр ир-ат башына ҡарата ер бүлеме бирелә башлаған. Урындағы оҫталар тарафынан яһалған ике һабанлы, киҫелешле һөрөү ысулы ҡулланыла. Ауылда бер һуҡҡыс һәм 4 елгәргес бар. Сәсеү әйләнеше дөрөҫ булмаған йәғни тәртипһеҙ өс баҫыулы. Иң яҡшы уңыш түбәндәгесә:  сәселгән 8 бот арыштан — 1 дисәтинәнән 85 бот, 15 бот һолонан — 120 бот, 12 бот бойҙай һәм арпанан — 100—105 бот. Көтөүлек йәғни мал утлау урындары 500 дисәтинә тәшкил итә. Файҙалана торған ерҙәрҙе халыҡ ҡуртымға алмай. Йорт хужаларының күбеһе үҙҙәренең бүлендек еренән участкаларын: 157 дисәтинә һөрөнтө ерҙәрен — дисәтинәһенә 50-шәр тин, 234 дисәтинә сабынлыҡ һәм ҡалдауҙар — дисәтинәһенә 30-50-шәр тиндән ҡуртымға бирелә<ref>МИБ. Т. 5. С. 128. Такого мнения придерживаются Ф. Хисамитдинова и Р. Шакуров ЦГИА РБ. Ф. 138. Оп. 2. Д. 345 (1816 г.), 485 (1834 г.)</ref>.

Ауылдың тирмән урыны — йылына 35 һум менән 12 йылға ҡортомға бирелә. Һыу тирмәне йәмғиәт милкендә. Ауылда кибет бар. Халыҡ заводтар тирәһенә лә эшкә урынлаша. Баҙар пункттары — Йүрүҙән һәм Ҡатау заводтары — менән бәйләнеште таулы-ташлы юлдар ҡыйынлаштыра»<ref>Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001 </ref>.

== Ауылдың XX быуаттағы үҫеше ==
[[1906 йыл]]да Урмансыла шулай уҡ 3 бакалея кибете, тимерлек теркәлгән.

Ә [[1920 йыл]]да Урмансылағы 85 йортта 443 кеше йәшәгән.

Урмансыла колхоз барлыҡҡа килгәндән һуң, «ауыл магазинында һатыусы, колхоз председателе, урман ҡараусыһы булып та» Мөхәмәтшәриф Мырҙакамалов эшләй. 1942 йылдың 6 ғинуарында һуғышҡа алына<ref>''Зәлифә Әбүбәкерова (инеш һүҙ)'' Олатайым тормошо һәм мираҫы — «Ағизел» ж., 2021 йыл, 6-сы һан, июнь, 170 б.</ref>.

Колхоздарҙы эреләткәс, Урмансы ауылы [[Хамматов Шәрифулла Хәбибулла улы|Шәрифулла Хамматов]] исемендәге колхоздың бригадаһы була.

90-сы йылдарҙа Айрат һәм Дамир Мөрсәлимовтар «Уңыш» исемле фермер хужалығы ойоштора, бер аҙҙан үҙ аллы хужалыҡ булып айырылған «Шишмә» колхозы уға ҡушыла. Шулай уҡ «Солтановтар» фермер хужалығы бар<ref>Мирхәйҙәров Рифат Мәүлит улы. Аҡбалталар шәжәрәһе — Йүрүҙән, 2008, 5-се һан, 16 ғинуар</ref>.

Һуғыштан һуң — Урмансы 8-йыллыҡ мәктәбе, 90-сы йылдарҙан яңы ике ҡатлы бинала урта мәктәп эшләй. Урмансы 8-йыллыҡ мәктәбен Ленин ордены кавалеры, РСФСР-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы [[Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы]] етәкләй.

60-сы йылдар һуңында Мәҙәниәт йорто төҙөлә. Уның эргәһендә «Әхирәттәр» ҡатын-ҡыҙҙар клубы һәм «Етегән» фольклор ансамбле уңышлы эшләй<ref>Абдуллина М. Ф. Изгелек орлоғо сәсеүселәр — Йүрүҙән, 2006, 50-се һан, 21 июнь</ref>.

[[2000 йыл]]дарҙа «Мырҙаш» мәсете (имам — Шәймырҙин Наил хәҙрәт) төҙөлә, Урмансы шишмәһенә япма эшләнә. .
 
Ауылда шулай уҡ балалар баҡсаһы, фельдшер-акушер пункты эшләй. Урамдарға асфальт түшәлгән, һыу колонкалары бар.

== Халыҡ һаны ==
Урмансы ауылында башҡорттар йәшәй (2002).

'''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)'''
{| class="wikitable " style="text-align:center"
| style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)'''
| style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)'''
|-
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)||||||||||
|-
| 1920 йыл 26 август||443||||||||
|-
| 1926 йыл 17 декабрь||||||||||
|-
| 1939 йыл 17 ғинуар||509||||||||
|-
| 1959 йыл 15 ғинуар||501||||||||
|-
| 1970 йыл 15 ғинуар||||||||||
|-
| 1979 йыл 17 ғинуар||||||||||
|-
| 1989 йыл 12 ғинуар||434||||||||
|-
| 2002 йыл 9 октябрь||511||||||||
|-
| 2010 йыл 14 октябрь||405||192||213||47,4||52,6
|-
|}
{{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}}

== Билдәле кешеләре ==
* [[Миһранов Ғәлимулла Ғимран улы]] (1924—2004), [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ветераны, [[Почёт Билдәһе ордены]] кавалеры, [[Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы]].
* Хөрмәтуллин Әнүәр Ғәлиулла улы (1921-), [[Ленин ордены]] кавалеры.
* [[Рамазанов Янис Низаметдин улы]] (1968 йыл) — филолог, [[Башҡортостан юлдаш телевидениеһы]] алып барыусыһы, тележурналист, әҙәби программалар бүлегенең баш белгесе. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2002).
* Талипова (Ҡоләхмәтова) Флүрә () — Стәрлетамаҡ педагогия академияһының башҡорт-рус филологияһы факультетын, театр училищеһын тамамлаған, Татарстандың Яр Саллы ҡалаһында йәшәй, йырҙар ижад итә, йырсы.
* Дилмөхәмәтов Хәйҙәр Хәбибрахман улы (1962) — Өфөләге [[Совет Армияһының музыкаль тәрбиәләнеүселәр мәктәп-интернаты]]нда уҡыған, 1979—1986 йй., тәүҙә Саратов лётчиктар училищеһының тынлы оркестрында, һуңғараҡ контракт буйынса Ватан алдында бурысын үтәй;һәүәҫкәр композитор. Мөрсәлимдә йәшәй, тимер юлсы.
* Ноғаманов Айҙар Самат улы (1982) — М. Аҡмулла исемендәге БДПУ тамамлаған, журналист, Салауат районының башҡорт телендә сыҡҡан «Йүрүҙән» гәзите редакторы булып эшләй.
* Бермөхәмәтов Илгиз Ирек улы () — БСТ каналының «Яңылыҡтар» бүлеге операторы
* Бермөхәмәтов Рәфис Ҡасим улы (1963—2005)- БДУ- ның химия факультетын тамамлаған, «Тарк» машина майын уйлап табыусы, бик күп патент авторы.
* Ноғаманова Әлиә Самат ҡыҙы (1983) — Ҡасим Дәүләткилдеев исемендәге республика һынлы сәнғәт гимназия-интернатын (2000), Башҡорт дәүләт университетын (2008) тамамлаған, рәссам, сит телдәр уҡытыусыһы.
* [[Сәйетғәлин Сафуан Лоҡман улы]] — Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2022), мулла, сәсән, ҡурайсы.
* Сәйетғәлин Сәйет Сафуан улы — йырсы, «Йәшлек шоу-2016» Республика йәштәр фестивалендә беренсе урын алыусы.

== Урмансыла тыуып-үҫкәндәр ==
[[Зарипова Рәғиҙә Лоҡман ҡыҙы]] ([[1 июнь]] [[1962]], БАССР, Салауат районы, Урмансы ауылы) — Өфө ҡалаһы 140-сы Башҡорт гимназияһының башланғыс кластар уҡытыусыһы, «Баш ҡала байлығы» X конкурсында «Өфө — әүҙем гражданлыҡ позициялы кешеләр ҡалаһы» номинацияһында еңеп, Йәмәғәт премияһына лайыҡ булды. Рәғиҙә Лоҡман ҡыҙы 7 йыл директор урынбаҫары булып эшләне, башланғыс класс уҡытыусыларының мәктәп методик берекмәһен етәкләне<ref>[https://yandex.ru/video/preview/?text=%D0%B7%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D0%B4%D0%B0%20%D0%BB%D1%83%D0%BA%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0&path=wizard&parent-reqid=1632934414977879-5427098320243615835-vla1-5252-vla-l7-balancer-8080-BAL-6783&wiz_type=vital&filmId=6493127181780480112 Зарипова Рагида Лукмановна]</ref>.

== Урамдары ==
{{Колонки|2}}
* Урман урамы ({{lang-ru|}} Лесная (улица)
* Йәшел урам ({{lang-ru|}} Зелёная (улица)
* Таулы урамы ({{lang-ru|}} Нагорная (улица)
* Мәктәп урамы ({{lang-ru|}} Школьная (улица)
* Рәми Ғарипов урамы ({{lang-ru| Рами Гарипова (улица)}})
* Йәштәр урамы ({{lang-ru|}} Молодёжная (улица)
* Салауат урамы ({{lang-ru|}} Салавата (улица)
<ref>[https://mapdata.ru/bashkortostan/salavatskiy-rayon/derevnya-urmanchino/ Карта д. Урманчино. Улицы]</ref>{{Колонки|конец}}

== Тирә-яҡ мөхит ==
; Ер-һыу атамалары:
''Тау, ҡалҡыулыҡ исемдәре'':

'''Бейектүбә''' аҫтынан шифа һыулы Урмансы шишмәһе — Һалҡын шишмә урғылып сыға.

'''Илсекәй осҡан''' — был тауҙың икенсе төп атамаһы ''Ямантау''. 1914 йылда Ямантауҙа боксит мәғдәне табылғас, уны «Баҡал руда идаралығы» һатып ала. Ауыл ирҙәре үҙҙәренең аттары менән [[Силәбе өлкәһе]]ндәге [[Баҡал (Силәбе өлкәһе)|Баҡал]]ҡалаһына руда ташығандар. Шул тауҙа аты-йөгө менән ҡолаған Илсекәй осҡан тигән исеме лә халыҡ телендә һаҡланған.

'''Хужағол тауы''' — ауыл яғынан [[Һикеяҙ (Әй ҡушылдығы)|Һикеяҙ]] йылғаһы буйындағы һыу тирмәненә төшә торған тауҙы тирмән хужаһы Хужахмәт исеме менән бәйләп атап йөрөткәндәр.

''Йылға, шишмә атамалары'':

[[Һикеяҙ (Әй ҡушылдығы)|Һикеяҙ]], '''Лаҡлы йылғаһы, Урмансы (Һалҡын) шишмә(һе), Лағыр(Ҡондоҙ) шишмәһе, Хөштәм шишмәһе'''

''Урман, ер атамалары'':

'''Иҫке Ҡыштау '''— Урмансы ауылының элекке урыны, ауылдан 1,5-2 саҡрым көнбайышта урынлашҡан. Элек унан Себер каторгаһына илтеүсе ''Ятап юлы'' үткән булған. Уларҙы ауыл халҡы ашатырға, кейендерергә тейеш булған. Ошо ауырлыҡтарҙан ялҡып, халыҡ Урмансының хәҙерге урынына күсенгән<ref>''Мирхайдаров Р. М.'' История деревни Урманчино. С. 132—138 — Республиканский форум краеведов и музейных работников, посвящённый 75-летию Победы в Великой Отечественной войне / Сборник статей и материалов 1 декабря 2020 г./ Ред.-сост.: М. М. Зулькарнев (отв. редактор), С. А. Севастьянов, М. В. Гаухмаг, К. А. Мельникова. —. Уфа: Книга-Принт, 2020. — 376 с.: илл. ISBN 978-5-6045370-5-3</ref>.

'''Көйөк''' — Иҫке Ҡыштау урынынан йыраҡ булмаған урманлы урын. Ата-бабалар элек, урмандың ағасын төпләп яндырып, иген баҫыуы эшләгән урынды Көйөк тип йөрөткәндәр. Һуңғараҡ Көйөктө яңынан урман баҫҡан.

'''Йылыгин''' тип элек Рус Илсекәйе байы Елагиндың ҡортомға алып эшкәрткән ерен әйтәләр<ref>Мирхәйҙәров Айнур Рифат улы. Олатайым һөйләгәндәре (ер-һыу атамаларының килеп сығышы) — Йүрүҙән, 2002, 85-се һан, 19 октябрь </ref>.

'''Һарғамыш''' — Лаҡлы һәм Урмансы юл буйындағы ялан. '''Балаһар, Арҡа башы'''

== Золом ҡорбандары ==
Урмансылағы «Осҡон» колхозы ветврачы Йосопов Һиҙиәт Йосоп улы (1901—1953) 1937 йылда, 1932, 1938 йылдарҙа, ике тапҡыр, ауылдың эшлекле ире, рус-япон һуғышында ҡатнашҡан, һуңғараҡ һыу тирмәне тотҡан Буранғолов Хужахмәт Буранғол улы<ref>Ағиҙел, 2002, 4-се һан </ref>, 1938 йылда Хужин Нурый, 1932 йылда '''Шаһиморатов Хәйбулла мулла'''<ref>Ағиҙел, 2006, 8-се һан, 155-се бит </ref> репрессияға дусар ителәләр.

Әйтеп үтер кәрәк, Хәйбулла имам 1917 йылдың июнь айында Ырымбурҙа үткән I Башҡорт съезында һәм 1917 авгусында үткән II Дөйөм башҡорт съезында делегат булып ҡатнаша. Һуңынан Златоуст өйәҙенең Ҡалмаҡҡол, Нәсибаш, Мырҙалар улусы башҡорттарын, 10 меңләп кешене, Нәсибаш улусына төбәк йыйынына саҡыра.

Харисов Талип Харис улы 1938 йылдың 16 ғинуарында, халыҡ дошманы, тип атып үлтерелә.

Динекәйев Абдрахман Динекәй улы, мөлкәте ауыл халҡына таратып бирелһә лә, балалары күп булыуға ҡарамаҫтан, бөтөн малын үҙе теләп колхозға тапшыра. [[1942 йыл]]да һуғышта хәбәрһеҙ юғала<ref>Мирхәйҙәров Рифат Мәүлит улы. Урмансының сәйәси золом ҡорбандары — Йүрүҙән, 2006, 88-се һан, 28 октябрь </ref>

== Бөйөк Ватан һуғышынан әйләнеп ҡайтмаған яугирҙәр ==
Мәғлүмәт сығанаҡтары.
# Хәтер китабында Салауат районы яугирҙәре, [https://obd-memorial.ru/html/info.htm?id=400349377&page=9 Память Башкортостан. Книга 17. Салаватский район, 1-102 с.].

''Яу яланынанда йәки госпиталдә үлеп ҡалғандар''.
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%;margin:0;"
| align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Шәрифе, исеме, атаһы исеме'''
| align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Тыуған йылы'''
| align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Үлгән йылы'''
| align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡыҫҡаса мәғлүмәт'''
|-
|Аллаяров Йәғәфәр Аллаяр улы||__.__.1905||01.09.1943||рядовой, яу яланында үлгән, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. 73-сө уҡсылар дивизияһы уҡсыһы. Орёл өлкәһе, Кромский районы, Лепешкино ауылында ерләнгән.
|-
|Ғәйнитов Ғилметдин Ғәйнит улы||__.__.1910||06.07.1942||рядовой, яу яланында үлгән, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған. 342-се уҡсы дивизияһы, 1146-сы уҡсы полкы. Калинин өлкәһе, Зубцовский районында ерләнгән.
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|}

''Хәбәрһеҙ юғалғандар''
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%;margin:0;"
| align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Шәрифе, исеме, атаһы исеме'''
| align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Тыуған йылы'''
| align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Юғалған йылы'''
| align="center" style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡыҫҡаса мәғлүмәт'''
|-
|Аҡмырҙин Миңдебай Йосоп улы||__.__.1903||11.12.1943||сержант, хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған.
|-
|Аллаяров Ғибәй Аллаяр улы||__.__.1917||__.10.1943||рядовой, хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған.
|-
|Бәҙретдинов Ғәбит||__.__.1924||__.__.1944||рядовой, хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған.
|-
|Ғәлләмов Баяз Ғәлләм улы||__.__.1910||__.03.1942||рядовой, хәбәрһеҙ юғалған, Салауат РВК-нан һуғышҡа алынған.
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|-
|  улы||хххх йыл||хххх йыл|| Хәтер китабында
-->
|}

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Ҡыуаҡан]]
* [[Түбәләҫ]]

== Ҡушаматтар ==

== Әҙәбиәт ==
* ''Асфандияров А. З.'' История сёл и деревень Башкортостана (справочник). Уфа: Китап, 2001, книга 9, 145—148 с.
* ''Хисамитдинова Ф. Г.'' Башкирская ойконимия XVI—XIX вв. Уфа, Башкирское книжное издательство, 1991.
* ''Гвоздикова И. М.'' Салават Юлаев. Следственные материалы. Уфа, 1992.
* ''Ахмадиев Б. Х., Гафаров Х. А., Гибадуллин В. Г.'' На земле легендарного Салавата. Уфа, 1988.
* ''Мирхайдаров Р. М.'' История деревни Урманчино. С. 132—138 — Республиканский форум краеведов и музейных работников, посвящённый 75-летию Победы в Великой Отечественной войне / Сборник статей и материалов 1 декабря 2020 г./ Ред.-сост.: М. М. Зулькарнев (отв. редактор), С. А. Севастьянов, М. В. Гаухмаг, К. А. Мельникова. —. Уфа: Книга-Принт, 2020. — 376 с.: илл. ISBN 978-5-6045370-5-3

== Урмансы тураһында ваҡытлы матбуғат ==
* ''Ағиҙел'', 2002, 4-се һан.
* ''Мирхәйҙәров А. Р.'' Олатайым һөйләгәндәре (ер-һыу атамаларының килеп сығышы) — Йүрүҙән, 2002, 85-се һан, 19 октябрь.
* ''Сәйетғәлин Сафуан.'' Түбәләҫ ырыуы. Әйт, тиһәгеҙ, әйтәйем (ҡобайырҙар) — Йүрүҙән, 2006, 20-се 11 март.
* ''Абдуллина М. Ф.'' Изгелек орлоғо сәсеүселәр — Йүрүҙән, 2006, 50-се һан, 21 июнь.
* ''Ағиҙел'', 2006, 8-се һан, 155-се бит.
* ''Мирхәйҙәров Р. М.'' Урмансының сәйәси золом ҡорбандары — Йүрүҙән, 2006, 88-се һан, 28 октябрь.
* ''Мирхәйҙәров Р. М.'' Аҡбалталар шәжәрәһе — Йүрүҙән, 2008, 5-се һан, 16 ғинуар.
* ''Ноғаманов Айҙар.'' Ғаилә фотоһы тарихынан (Фәйрүзә Дилмөхәмәтова тураһында) — Йүрүҙән, 2008, 87-се һан, 29 октябрь.
* ''Зәлифә Әбүбәкерова (инеш һүҙ)'' Олатайым тормошо һәм мираҫы — «Ағиҙел» ж., 2021 йыл, 6-сы һан, июнь, 170 б.

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|76327}}
* {{ИСДБ|страница=522}}
* [http://ufagen.ru/places/salavatskiy/urmanchino.html Урмансы ауылы хаҡында «Геналогия и архивы» сайтында]{{ref-ru}}
* Народный ансамбль «Етегән» из д. Урманчино встречает французов из ЮНЕСКО

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Навигация1
|Портал       = Башҡортостан ауылдары
|Викисловарь  = 
|Викиучебник  = 
|Викицитатник = 
|Викитека     = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.)
|Викивиды     = 
|Викиновости  = 
|Викисклад    = 
|Метавики     = 
|Проект       = Башҡортостан ауылдары
}}

{{Салауат районы ауылдары}}
{{Тышҡы һылтанмалар}}

[[Категория:Салауат районы ауылдары]]
[[Категория:Проект:Башҡортостан ауылдары]]