Ханой битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП
 |статус                  = Үҙәк ҡарамағындағы ҡала <br /> Вьетнамдың баш ҡалаһы
 |русское название        = Ханой
 |оригинальное название   = {{lang-vi|Hà Nội}}
 |изображение              = Hanoi Montage.jpg
 |страна                  = Вьетнам
 |герб                    =
 |флаг                    = Flag of Hanoi (proposal).svg
 |ширина флага            = 100px
 |ширина герба            = 100px
 |регион                  = 
 |вид региона             = 
 |регион в таблице        = 
 |район                   = 
 |вид района              = 
 |район в таблице         = 
 |lat_deg = 21
|lon_deg = 105
|lat_min = 06
|lat_sec=
 |lon_min = 49
|lon_sec=
 |внутреннее деление      = 10 ҡала районы,  18 ауыл  һәм 1 ҡала
 |глава                   = 
 |вид главы               = 
 |дата основания          = 1010
 |первое упоминание       = 
 |прежние имена           = Тханглонг, Донгдо, Донгкуан, Донгкинь, Бактхань и др.
 |статус с                = 2 сентября 1945
 |площадь                 = 3344,7
 |высота центра НП        = 
 |вид высоты              =
 |климат                  = 
 |официальный язык        = вьетнам
 |население               = 7 588 000
 |год переписи            = 2015
 |плотность               = 1927,90
 |агломерация             = 
 |национальный состав     = [[вьет]]тар, [[Хань (халыҡ)|ҡытайҙар]], [[мыонг]]тар
 |конфессиональный состав = 
 |этнохороним             = 
 |часовой пояс            = +7
 |DST                     = 
 |телефонный код          = +84 4
 |почтовый индекс         = 10
 |почтовые индексы        = 
 |автомобильный код       = 
 |цифровой идентификатор  = 
 |вид идентификатора      = 
 |сайт                    = http://www.hanoi.gov.vn/
 |язык сайта              = 
|карта страны            =
 |категория в Commons     = Hanoi
 |размер карты страны     = 250
 |размер карты региона    = 
 |размер карты района     = 
 |официальный язык-ref    = 
 }}
{{вьетнамго|'''Хано́й'''|Hà Nội|河内|һүҙмә-һүҙ - «ике йылға араһындағы ҡала» йәки «йылға менән уратып алынған урын»}} — [[Вьетнам]]дың баш ҡалаһы һәм халҡының иҫәбе буйынса илдәге икенсе ҡала.
Илдең төп сәйәси, мәғариф, мәҙәниәт үҙәге һәм әһәмиәте буйынса Хошимин ҡалаһынан һуң икенсе сәнәғәт үҙәге. 1902 йылдан 1953 йылға тиклем Француз Һинд -Ҡытайҙың баш ҡалаһы, 1954 йылдан 1976 йылға тиклем Вьетнам Демократик Республикаһы (Төньяҡ Вьетнамдың).

== Урынлашыуы ==
[[Файл:LocationVietnamHaNoi3.png|thumb|left|Расположение]]
Расположен на берегу реки [Хонгха. Географические координаты {{coord|21|02|N|105|51|E|type:city}}. Халҡы — 2009 йылға ҡарата 6448837 кеше.
2008 йылдың 1 авгусынан Ханой майҙаны, уға яҡын ятҡан район һәм территорияларҙың ҡушылыуы арҡаһында, өс тапҡырҙан да күберәккә артып китә. Бөгөн Вьетнамдың баш ҡалаһы 3 345 км² дөйөм майҙанға эйә. Территорияһының ҙурлығы буйынса Ханой доняның 17 ҡалаһы ингән исемлеккә инә.

== Тарихы ==
Ҡаланың тарихы 1010 йылдан, император Ли Тхай Тойҙың Дайла ҡәлғәһе эргәһендә ҡала төҙөргә һәм унда дәүләттең баш ҡалаһы Дайковьетты Хоалынан күсереп ултыртырға тигән бойороҡ биргәндән һуң башлана. Яңы ҡала {{вьетнамго|«Тханглонг»|Thăng Long|昇龍|«Взлетающий дракон»}}тигән исем ала. «Ханой» исеме 1831 йылда, император Минг Манг бойороғонан һуң, файҙаланыла башлай. Ҡала шулай уҡ, {{вьетнамго2|Ке-Шо|Kẻ chợ||норматив транслитерация — «Кетё»,  «баш ҡала» мәғәнәһендә}}исемен дә йөрөтә.
<ref>[http://granates.ru/dicgranat/item/f00/s11/e0011594/index.shtml Словарь «Гранат»]</ref>.
Ханой эре сәнәғәт үҙәге лә (машиналар төҙөү, химия, еңел сәнәғәт буйынса). 1961—1962 йылдарҙа Ханойҙың генераль планы совет архитекторы Игорь Александрович Алфёров етәкселегендә төҙөлә.
Американың сәйәхәтселәр өсөн сығарылған Travel + Leisure журналы хәбәр итеүенсә, 2006 йылда Ханой туристар өсөн иң матур һаналған, ун Азия ҡалаһы исемлегенә инә.
<ref>[http://www.echo.msk.ru/news/352377.html Столица Вьетнама Ханой вошла в список десяти самых привлекательных для туристов городов Азии]. ''Эхо Москвы''. 02.01.2007</ref>
2010 йылдың 1-10 октябрендә Ханойҙа ҡаланың 100 йыллығына арналған юбилей сараһы уҙа.

== Климаты ==
Ҡаланың климаты субэкваториаль, муссонлы. Һауа шарттары апрелдән ноябргә тиклем эҫе һәм еүеш, ә декабрҙән мартҡа тиклем ҡоро, һалҡын була. Еүеш миҙгел осоронда көньяҡ һәм көньяҡ-көнсығыш ел муссондар килтерә. Был ваҡытта тынсыу һәм эҫе һауа була һәм көн һайын тиерлек ямғыр яуа. Ҡоро миҙгелдә материктан ҡоро һәм сағыштырмаса һалҡын һауа килтергән төньяҡ һәм төньяҡ-көнсығыш еле иҫә. Был осорҙа яуым-төшөм һирәк була. Июлдең уртаса температураһы яҡынса 29,5&nbsp;°C-ҡа, ғинуарҙыҡы 17&nbsp;°C-ҡа тиң. Ҡайһы саҡтарҙа 6—7&nbsp;°C-ҡа тиклем һыуытыуы ла ихтимал.

<div style="width:85%">
{{Ҡала климаты
|Город_род=Ханой
|Источник=[http://pogoda.ru.net/climate2/48820.htm Погода и климат]
| Янв_ср=17        | Янв_ср_осад=18
| Фев_ср=18.3      | Фев_ср_осад=25
| Мар_ср=20.5      | Мар_ср_осад=42
| Апр_ср=24.3      | Апр_ср_осад=83
| Май_ср=27.6      | Май_ср_осад=200
| Июн_ср=29.5      | Июн_ср_осад=265
| Июл_ср=29.5      | Июл_ср_осад=298
| Авг_ср=29        | Авг_ср_осад=312
| Сен_ср=28        | Сен_ср_осад=191
| Окт_ср=25.6      | Окт_ср_осад=143
| Ноя_ср=22.2      | Ноя_ср_осад=58
| Дек_ср=18.6      | Дек_ср_осад=21
| Год_ср=24.2      | Год_ср_осад=1655
| Янв_ср_мин=14.9  | Янв_ср_макс=20.1
| Фев_ср_мин=16.3  | Фев_ср_макс=20.8
| Мар_ср_мин=18.6  | Мар_ср_макс=23.2
| Апр_ср_мин=22.2  | Апр_ср_макс=27.7
| Май_ср_мин=24.9  | Май_ср_макс=31.6
| Июн_ср_мин=26.8  | Июн_ср_макс=33.4
| Июл_ср_мин=26.9  | Июл_ср_макс=33.4
| Авг_ср_мин=26.5  | Авг_ср_макс=32.7
| Сен_ср_мин=25.6  | Сен_ср_макс=31.8
| Окт_ср_мин=23.2  | Окт_ср_макс=29.3
| Ноя_ср_мин=19.6  | Ноя_ср_макс=25.9
| Дек_ср_мин=16.1  | Дек_ср_макс=22.2
| Год_ср_мин=21.8  | Год_ср_макс=27.7
| Янв_а_макс=32    | Янв_а_мин=5
| Фев_а_макс=34.7  | Фев_а_мин=6
| Мар_а_макс=37.2  | Мар_а_мин=7.4
| Апр_а_макс=39    | Апр_а_мин=13
| Май_а_макс=40    | Май_а_мин=17.2
| Июн_а_макс=40.4  | Июн_а_мин=20
| Июл_а_макс=40.1  | Июл_а_мин=22.2
| Авг_а_макс=38.2  | Авг_а_мин=22.2
| Сен_а_макс=39    | Сен_а_мин=17.4
| Окт_а_макс=35.5  | Окт_а_мин=14
| Ноя_а_макс=34.7  | Ноя_а_мин=10
| Дек_а_макс=31.5  | Дек_а_мин=5
| Год_а_макс=40.4  | Год_а_мин=5
|}}
</div>

== Административ бүленеше ==
[[Файл:Bản đồ Hà Nội.png|thumb|Административная карта Ханоя на 2008 год]]
2016 йылға Ханойға:
: 12 ҡала районы (quận)
* Бадинь (Ханой)— сәйәси үҙәге,
* Бактыльем
* Донгда,
* Каузяй— мөһим күпер исеме буйынса,
* Лонгбьен,
* Намтыльем,
* Тэйхо,
* Тханьсуан,
* Хадонг — 2000 йылда ҡушылған элекке ҡала. «Хадонг» ебәге етештереү (Ебәк ауылы) менән билдәле.
* Хайбачынг
* Хоангмай,
* Хоанкьем (Ханой)— ошо уҡ исемдәге күле булған иҫке ҡала үҙәге.
* Шонтэй (ҡала);
: һәм 17 өйәҙ (huyện):
* Бави,
* Данфыонг,
* Донгань,
* Зялам,
* Куокоай,
* Мелинь,
* Мидык,
* Тханьоай,
* Тханьчи,
* Тхатьтхат,
* Тхыонгтин,
* Тьыонгми,
* Фуктхо,
* Фусюен,
* Хоайдык,
* Шокшон,
* Ынгхоа инә.

== Иҡтисады ==
Ханойҙа илдең эре банкылары һәм компаниялары урынлашҡан —Вьетнам дәүләт банкы (Хоанкьем (Ханой)|Хоанкьем), Vietnam Bank for Agriculture and Rural Development (Бадинь (Ханой)|Бадинь), Vietinbank (Хоанкьем), Вьетнамдың инвестициялар һәм үҫеш банкы|Bank for Investment and Development of Vietnam (Хоанкьем), Vietcombank (Хоанкьем), PetroVietnam (Бадинь), Petrolimex (Лонгбьен), [[Vietnam Electricity (Бадинь), Vietnam Airlines (Лонгбьен), Viettel Group (Намтыльем), Vietnam Posts and Telecommunications Group (Донгда), Vietnamobile, Vinacomin (Донгда), Vietnam Railway Corporation, Bao Viet Holdings (Хоанкьем), FPT Group (Каузай).

== Иҫтәлекле урындары ==
[[Файл:Flag tower, Hanoi.jpg|thumb|Ханойская башня — неофициальный символ города]]
* Президент һарайы (Ханой)— Вьетнам президентының рәсми резиденцияһы.
* Ханой таянысы — уның башнялы, флаг эленгән үҙәк өлөшө [[ЮНЕСКО]]ның Бөтә Донъя мираҫы объекттары исемлегенә индерелгән.
* ПрезидентХо Ши Мина мавзолейының архитектур ансамбле. Бина лотос сәскәһе формаһында эшләнгән, ундағы экспонаттар башлыса Хо Ши Минға, илгә һәм Вьетнам халҡына арналған.<ref name=autogenerated2>[http://vietnam.vnanet.vn/vnp/ru-ru/13/71/71/18450/default.aspx Архитектурный ансамбль мавзолея Президента Хо Ши Мина — Иллюстрированный журнал Вьетнам<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140107194232/http://vietnam.vnanet.vn/vnp/ru-ru/13/71/71/18450/default.aspx |date=2014-01-07 }}</ref>.
* Әҙәбиәт  храмы — Вьетнамдың тәүге университеты"<ref name=autogenerated1>[http://vietnam.vnanet.vn/vnp/ru-ru/13/69/69/27303/default.aspx История, высеченная в камнях — Иллюстрированный журнал Вьетнам!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131190314/http://vietnam.vnanet.vn/vnp/ru-ru/13/69/69/27303/default.aspx |date=2012-01-31 }}</ref>. Система стел докторов признана ЮНЕСКО мировым документационным наследием<ref name=autogenerated1 />.
* Тай (күл) — Ханойҙағы иң ҙур күл. Ҡаланың төньяҡ-ңөнбайышында урынлашҡан, бындағы иң матур урындарҙың береһе һанала. Уның яр буйҙарында бик күп храм һәм һарай ҡоролмалары бар.
* Хоанкьем(Озеро Возвращённого меча)
* Вьетнам этнология музейы
* [[Вьетнам хәрби тарих музейы (армия музейы). Вьетнам ҡораллы көстәренең хәрби юлына арналған. Музей эргәһендә Ленин исемендәге парк бар.
* Ханой Хилтон (Хоало) — төрмә-музей. Унда АҠШ президентына экс-кндидат Джон Маккейн тотҡонлоҡта булған
* [[Ханойҙың Дуҫлыҡ һәм мәҙәниәт һарайы – Ханойҙағы иң эре мәҙәни үҙәк.

== Мәғариф ==
* Ле Куй Дон исмендәге Вьетнам дәүләт техник университеты.

=== Туғандаш ҡалалар===
* {{флаг|Казахстан}} [[Астана]], Каҙағстан
* {{флаг|Турция}} [[Анкара]], Төркиә
* {{флаг|Таиланд}} [[Бангкок]], [[Таиланд]]
* {{флаг|Польша}} [[Варшава]], [[Польша]]
* {{флаг|Гонконг}} [[Гонконг]], [[Ҡытай]]
* {{флаг|Пакистан}} [[Исламабад]], [[Пакистан]]
* {{флаг|Филиппины}} Манила, [[Филиппины]]
* {{флаг|Россия}} Мәскәү, [[Рәсәй]]
* {{флаг|Китай}} [[Пекин]], [[Ҡытай]]
* {{флаг|Республика Корея}} [[Сеул]], [[Корея Республикаһы]]
* {{флаг|Япония}} [[Токио]], [[Япония]]
* {{флаг|Франция}} [[Тулуза]], [[Франция]]
* {{флаг|Япония}} Префектура Фукуока (префектура), [[Япония]]
* {{флаг|Белоруссия}} Минск, [[Белоруссия]]

=== Партнёр-ҡалалар ===
* {{флаг|Белоруссия}} Минск, [[Белоруссия]] (2008)

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
*Список самых высоких зданий Ханоя

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{Навигация}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.hanoi.gov.vn/ Официальный сайт города Ханой]
* [http://thanglong1000.blogspot.com Ханой в блоге]
* [https://timeskaner.ru/vietnam/hanoi.html Был мәлдә Ханойҙағы ваҡыт]

== Әҙәбиәт ==
* ''Е. Чекулаева''; «Я познаю мир: Детская энциклопедия: Города мира». — Москва: Издательство АСТ; Издательство «Апрель», 1999 год — стр. 480.

{{Столицы Азии}}

[[Категория:Ханой| ]]
[[Категория:Вьетнамдың миллионер ҡалалары]]
[[Категория:XI быуатта нигеҙләнгән ҡалалар]]
[[Категория:Вьетнамдың үҙәк буйһоноуындағы ҡалалары]]