Циста битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Entamoeba histolytica 01.jpg|thumb|Циста [[дизентерия амёбаһы]]]]

'''Циста''' (от {{lang-el|κύστις}} —ҡыуыҡ) — микроорганизмдарҙың ваҡытлыса йәшәү формаһы . [[Бактериялар]] һәм [[протистар]], күп кенә бер күҙәнәклеләр), уңайһыҙ шарттар тыуғанда йәки йәшәүенең билдәле бер этабында һаҡлағыс тышса менән ҡаплана.<ref name="БСЭ">{{БСЭ3|Циста}}</ref>.

Ҡайһы бер иң ябай хайуандар уңайһыҙ шарттарҙа йылдар буйы циста хәлендә һаҡланырға мөмкин.<ref>{{Из|БЭС|http://www.vedu.ru/bigencdic/69977/|исеме  =Циста}}</ref>.

== [[Бактериялар]] циста хәлендә ==

''Azotobacter'' ырыуы вәкилдәре циста хәлендә уңайһыҙ шарттарға нығыраҡ ҡаршы тора. Ҡәҙимге (вегетатив) күҙәнәктәргә ҡарағанда цисталар ультрафиолет нурланышҡа ике тапҡырға тотороҡлораҡ, ҡоролоҡҡа, гамма-нурҙарға, ҡояш радиацияһына, ультратауышҡа бирешмәй. Бары юғары температураға ныҡлыҡтары юҡ.<ref>{{статья
| автор         = Socolofsky M., Wyss O.
| заглавие      = Resistance of the ''Azotobacter'' cyst
| ссылка        = http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=277776&blobtype=pdf
| издание       = Journal of Bacteriology
| тип           = 
| год           = 1962
| том           = 84
| номер         = 
| страницы      = 119—124
}}</ref>.

Цистаны шул мөхиттәге туҡлыҡлы матдәләр куйылығын арттырып йәки ҡайһы бер органик матдәләрҙе өҫтәп (мәҫәлән, [[этанол]], этанол, β-гидроксибутират) тә булдырырға мөмкин. Шулай ҙа, циста шыйыҡ мөхиттә һирәк барлыҡҡа килә<ref>{{статья
| автор         = Layne, Josef S., Jonson, Emmet J.
|заглавие = Natural factors involved in the induction of cyst formation in ''Atzotobacter''
| ссылка      = http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=277071&blobtype=pdf
|  издание   = Journal of Bacteriology
| тип           = 
|год         = 1964
| том           = 87
| номер         = 3, March
|страницы       = 684—689
}}</ref>.

Циста барлыҡҡа килеүен химик факторҙар көйләргә мөмкин. Ул [[Метаболизм| матдәләр алмашыныуҙа]] үҙгәрештәргә килтерә: һулыш процестарын һәм макромолекулалар биосинтезын үҙгәртә<ref>{{статья
| автор         = Sadoff, Harold L. 
|заглавие      = Encystment and Germination in ''Azotobacter vinelandii''
|ссылка        = http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=408343&blobtype=pdf
| издание     = Bacteriological Reviews
| тип           = 
|год           = 1975
| том           = 39
| номер         = 4, December
|страницы = 516—539
}}</ref>.

Альдегиддегидрогеназа циста барлыҡҡа килеүҙе көйләй<ref>{{статья
| автор         = Gama-Castro S., Núñez C., Segura D., Moreno S., Guzmán J., and Espín G. 
| заглавие      = ''Azotobacter vinelandii'' Aldehyde Dehydrogenase Regulated by ς54: Role in Alcohol Catabolism and Encystment
|ссылка  = http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=100092
|издание        = Journal of Bacteriology
| тип           = 
|год           = 2001
| том           = 183
| номер         = 21
|страницы  = 6169—6174
}}</ref>, яуап көйләгесе, регулятор AlgR<ref>{{статья
| автор         = Núñez C.,  Moreno S., Soberón-Chávez G., Espín G.
|заглавие      = The Azotobacter vinelandii Response Regulator AlgR Is Essential for Cyst Formation
|ссылка  = http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=103542
|издание  = Journal of Bacteriology
| тип           = 
|год          = 1999
| том           = 181
| номер         = 1
|страницы       = 141—148
}}</ref>.

Циста йоморо тәндән (үҙәк тән) һәм ике ҡат тышсанан тора. Эске тышса интима тип атала һәм сүс тәбиғәтле матдәләрҙән тора. Ә үҙәктәге тән ҡәҙимге хәленән (вегетатив күҙәнәктән) ҙурлығы буйынса айырыла. Ҡыҫылып бик ныҡ кесерәйә, эсендә бик күп вакуолдәр була<ref>{{статья
| автор         = Pope L. M., Wyss O. 
|заглавие = Outer Layers of the ''Azotobacter vinelandii'' Cyst
|ссылка       = http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=284991&blobtype=pdf
|издание      = Journal of Bacteriology
| тип           = 
|год = 1970
| том           = 102
| номер         = 1
|страницы  = 234—239
}}</ref>. Тышҡы экзинаның өҫтө тигеҙ , гексагональ кристаллик төҙөлөшлө<ref>{{статья
| автор         = Page W. J., Sadoff H. L.
|заглавие = Relationship Between Calcium and Uronic Acids in the Encystment of ''Azotobacter vinelandii''
|ссылка       = http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=235651&blobtype=pdf
| издание       = Journal of Bacteriology
| тип           = 
|год          = 1975
| том           = 122
| номер         = 1
|страницы       = 145—151
}}</ref>.

Экзина ''трипсин'' тәьҫиренән эрергә мөмкин. Шул уҡ ваҡытта, үҙәк тәндән айырмалы рәүештә, ''лизоцим'' тәьҫиренә бирешмәй<ref>{{статья
| автор         = Lin L. P., Sadoff H. L. 
|заглавие      = Preparation and Ultrastructure of the Outer Coats of ''Azotobacter vinelandii'' Cysts
|ссылка        = http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=315331&blobtype=pdf
|издание      = Journal of Bacteriology
| тип           = 
|год         = 1969
| том           = 98
| номер         = 3
|страницы      = 1335—1341
}}</ref>. Тәненең эске өлөше махсус матдәләр менән уратып алынған булырға мөмкин (хелат агенттар)<ref>{{статья
| автор         = Parker L. T., Socolofsky M. D.
|заглавие      = Central Body of the ''Azotobacter'' Cyst
|ссылка        = http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=315948&blobtype=pdf
|издание        = Journal of Bacteriology
| тип           = 
|год        = 1968
| том           = 91
| номер         = 1
|страницы      = 297—303
}}
</ref>.

Циста тышсаһының төп төҙөлөш материалы — алкилрезорцинолдар (оҙон алифатик сылбырҙан һәм ароматик ҡулсанан торған молекулалар). Бактерияларҙа, хайуандар һәм үҫемлектәрҙә осрай<ref>{{статья
| автор         = Funa N., Ozawa H., Hirata A., Horinouchi S.
| заглавие      = Phenolic lipid synthesis by type III polyketide synthases is essential for cyst formation in ''Azotobacter vinelandii''
|ссылка      = http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1458882
|издание  = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America
| тип           = Сб.
| год         = 2006 
| том           = 103
| номер         = 16
|страницы      = 6356—6361
}}</ref>

== Ылымыҡтарҙа циста ==

Перидин ылымыҡтарҙа, хризомонад, эвгленаларҙа тәндәре ҡыҫылыу, һыуҙың бер өлөшөн кәметеү һәм тыштан ҡалын тышса эшләү юлы менән цистаға әүерелә. Цистаға әүерелеү мөхит шарттарына бәйле. Ул уңайһыҙ шарттарға яраҡлашыу өсөн кәрәк. Уңайлы шарттар тыуыу менән циста һыу һурып бүртә, тышсаны алып ташлай. Ҡайһы бер төрҙәр циста хәлендә лә бүленеп үрсей ала.

== [[Протистар]]ҙа циста ==

Ҡамсылыларҙа, тамыраяҡтарҙа, споровиктарҙа һәм [[инфузориялар]]ҙа ике төрлө циста күренеше булырға мөмкин: тынлыҡ хәлендәге һәм [[үрсеү]] мәлендәге цисталар.

Тынлыҡ цистаһы ҡалын, лайла һымаҡ йәки ҡаты тышса менән ҡапланған була. Ул тышса хитин һымаҡ матдәнән тора. Йыш ҡына минераль тоҙҙарҙы һеңдереп ҡата. Мөхит шарттары насарайған, экстремаль шарттарҙа барлыҡҡа килә(мәҫәлән, һыу ятҡылығы кипкәндә йәки туңғанда).

Паразиттарға циста хәле бер хужанан икенсеһенә тышҡы мөхит аша күсеү өсөн кәрәк.

Ҡайһы бер иң ябайҙар тышҡы мөхиттә циста хәлендә йылдар буйы һаҡлана ала. Мәҫәлән, ''колпода'' ырыуынан 16 айға тиклем, ''Oicomonas'' ырыуынан — 5,5 йыл, |''Peridinium'' ырыуынан 16,5 йылға тиклем һаҡлана алған төрҙәр бар.

Үрсеү мәлендә барлыҡҡа килгән циста йоҡа тышлы була. Ҡыҫҡа ғына ваҡытҡа барлыҡҡа килә. Циста хәлендә үк әллә нисә тапҡыр бүленеп үҙаллы организмдар хасил итә.

== [[Хайуандар]]ҙа циста ==

Ҡайһы бер паразит [[нематодалар]], мәҫәлән, Heterodera glycines йәки ''Globodera'', йәшәү дәүерендә циста барлыҡҡа килтерәләр.

== Шулай уҡ, ҡарағыҙ ==
* Споралар

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Бактериялар}}

[[Категория:бактерияларҙың тынлыҡ хәлдәре]]
[[Категория:протистар морфологияһы]]