Чаган күле битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Озеро
 |Название                = Чаган
  |Национальное название  = kk/Шаған
 |Изображение             = Lake Chagan - (2009).jpg
  |Подпись                = 
 |Координаты              = 49/56/7/N/79/0/32/E
  |CoordScale             = 
 |Страны                  = Ҡаҙағстан
  |Регион                 = Көнсығыш Ҡаҙағстан өлкәһе
 |Высота над уровнем моря = 
  |Длина                  = 
  |Ширина                 = 
 |Площадь                 = 5,92 
 |Объём                   = 0,0001
 |Длина береговой линии   = 
 |Наибольшая глубина      = 
  |Средняя глубина        = 
 |Тип минерализации       = 
  |Солёность              = 
  |Прозрачность           = 
 |Площадь водосбора       = 
  |Впадающие реки         = 
 |Категория на Викискладе = 
}}
'''Чаган''' (йәки '''Балапан''')<ref>[http://nuclear-poligon.ru/ozero.htm Полигоны Семипалатинск и Сары-Шаган.]</ref> — [[Ҡаҙағстан]]дағы ядро һынау Чаганский проекты 1965 йылдың 15 ғинуарында бында урынлашып, аҙаҡ был күл барлыҡҡа килә. Халыҡ хужалығы өсөн үткәрелгән ядро шартлауының һөҙөмтәһе. Был күлгә Шаган (Иртыш ҡушылдығы) йылғаһынан һыу килә. «Атом күле» тип йыш ҡына телгә алына. Күлдә һыу күләме яҡынса 100 000 м³ тәшкил итә. Күл һыуында радиоактив матдәләр күп.

== Тарихы ==
Чаган йылғаһының туғайҙарында ядро шартлауы була ер аҫтында эшләй, скважина № 1004 178 метр тәрәнлектә, 1965 йылдың 15 ғинуарынан, гринвич буйынса иртәнге сәғәт 5-тә 59 минутта 59 секундта. Артабан Ҡаҙағстанда яһалма 40 һыу һаҡлағыс булдырыу планлаштырылған, дөйөм күләме яҡынса 120—140 млн м³. Шундай тәрән резервуарҙарҙың төбө иретмә менән ҡаплана һәм күлдең көҙгөһе әҙ быу менән булыуына ҡарап, яҙғы ташҡын ваҡытындағы проблемалар ҙа бөтә.

1965 йылда барлыҡҡа килгән соҡорҙар менән тоташтырған канал чаганка йылға башында. Һуңыраҡ бында ташлы плотина менән һыу үткәргән быуа ҡоролмаһы төҙөлә.

== Характеристика ==
Чаган күленең майҙаны—5,92 км². Һыу күләме—19,1 млн куб. м. Тәрәнлеге—100 метр тирәһе.


== Галерея ==
[[Файл:Чаган - panoramio (1).jpg|thumb|Чаган йылғаһы]]
[[Файл:Река Чаган - panoramio.jpg|thumb|Чаган]]
[[Файл:Изгиб реки Чаган - panoramio.jpg|thumb|Чаган йылғаһының боролошо]]
[[Файл:Чаган у Соболева - panoramio.jpg|thumb|Чаган йылға]]

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Седан (ядро һынау) — америка кратеры.
* Печоро-Кама каналы.
* Кратерный күл, ҡағиҙә булараҡ, вулкан эшмәкәрлеге һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә.
* Проект «Чаган».

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

== Әҙәбиәт ==
* Ҡаҙаҡ энциклопедияһы, 9-сы том. 18 бүлеге.
* Лео Германн. Бөйөк ялған тураһында дөрөҫлөк. 2 Том. С.-Петербург, 1999 й.

== Һылтанмалар ==
* [http://www.osti.gov/bridge/servlets/purl/408695-xwEMy7/webviewable/408695.pdf Совет тыныс ядро шартлауы программаһын ҡулланыу]
* [http://nuclearweaponarchive.org/Russia/Sovwpnprog.html#Chagan Совет ядро программаһы тураһында]
* [http://www.youtube.com/watch?v=XEqYroQEtA8 Бөгөн рәсәй документаль фильм]
* [https://www.google.lv/maps/@49.90934,79.001141,13067m/data=!3m1!1e3 Чаган күл google картаһыла]
[[Категория:Алфавит буйынса күлдәр]]