Чарльз Дарвин битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Учёный 
| Имя                  = Чарлз Дарвин
| Оригинал имени       = ''Charles Darwin''
| Изображение                 = Charles Darwin 1880.jpg
| Ширина               = 220px
| Описание изображения              = 1880 йылғы фотография 
| Дата рождения        = 12.02.1809
| Место рождения       = {{ТУ|Шрюсбери|Бөйөк Британияла}}, [[Бөйөк Британия]]
| Дата смерти = 19.04.1882
| Место смерти = [[Даун (район Лондона)|Даун]] (хәҙер {{ВБУ|Лондон|Лондонда}}ға инә), [[Бөйөк Британия]]
| Гражданство = Бөйөк Британия
| Научная сфера = [[Биология]], [[Геология]]
| Место работы = [[Король географик йәмғиәте]]
| Альма-матер = [[Эдинбург университеты]], [[Кембридж университеты]]
| Научный руководитель =
| Знаменитые ученики =
| Известен как = Эволюция тәғлимәтенә нигеҙ һалыусы
| Награды и премии =[[Король медале]] (1853)<br />[[Волластон медале]] (1859)<br /> [[Копли медале]] (1864)
| Сайт =
|Роспись  = Charles Darwin Signature.svg
| Викисклад = Charles Darwin
}}
{{Систематик
| Ширина =
| Долиннеевский ботаник =
| Ботаник = Darwin
| IPNI = 2001
| List IPNI = +
| Прим_ботаник =
| Зоолог =
| Микробиолог =
| wikispecies =
}}

'''Чарлз Ро́берт Да́рвин''' ({{lang-en|Charles Robert Darwin}}; [[12 февраль]] [[1809 йыл]] — [[19 апрель]] [[1882 йыл]]) — [[Англия|инглиз]] [[натуралисы]] һәм сәйәхәтсеһе, беренселәрҙән булып тере организмдарҙың дөйөм тамырҙан сығып, эволюцияға бирелгәнлеген әйтә һәм дәлилләй. [[1859|1859 йылда]] баҫылған тәүге киң хеҙмәтендә, «[[Төрҙәрҙең килеп сығышы]]» тигән китабында, Дарвин эволюция [[тәбиғи һайланыш]] һәм [[үҙгәреүсәнлек|аныҡ булмаған үҙгәрештәр]] нигеҙендә бара, тип яҙа. Ул ваҡытта Англияның ауыл хужалығында йорт ҡоштары һәм сәсеп үҫтерә торған үҫемлектәр ошолай һайлау юлы менән үрсетелгән тигән ҡараш та быға ҡеүәт биреп ебәрә.

Дарвин үҙе тере сағында уҡ ғалимдарҙың күпселеге эволюцияның барлығын таныһа ла, XX быуаттың 30-сы йылдарында [[эволюцияның синтетик теорияһы]] килеп сыҡҡандан һуң ғына тулыһынса ҡабул ителә башлай<ref name="Wyhe">{{cite web|url=http://darwin-online.org.uk/darwin.html|title=Charles Darwin: gentleman naturalist|author=John van Wyhe|publisher=Darwin Online|lang=en|accessdate=2012-04-12|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yu73ONi|archivedate=2012-05-28}}</ref>{{sfn|Bowler|2003|с=178–179, 338, 347}}. Дарвин идеялары бөгөн эволюцияның синтетик теорияһы нигеҙендә ята һәм [[биология|биологиила]] төрлөлөктө аңлатыу өсөн ҡулланыла<ref>{{статья|автор=Dobzhansky, Theodosius|заглавие=Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution|ссылка=http://www.2think.org/dobzhansky.shtml|язык=en|издание=The American Biology Teacher|год=1973|том=35|страницы=125–129}}</ref>. Дарвиндың ортодоксаль шәкерттәре ([[дарвинизм]]) тип аталған йүнәлеште артабан дауам итә, үҫтерә.

== Ҡыҫҡаса биографияһы ==

=== Балалыҡ, үҫмерлек йылдары ===
[[Рәсем:Charles Darwin 1816.jpg|thumb|150px|left|Чарлз Дарвинға 7 йәш (1816), бер йылдан әсәһе үлеп ҡалған]]
[[Рәсем:Robert Darwin.jpg|thumb|150px|right|Атаһы Роберт Дарвин.]]
Чарлз Дарвин [[1809|1809 йылдың]] [[12 февраль|12 февралендә]] [[Шропшир]] графлығында [[Шрусбери|Шрюсбери]] ҡалаһында , Маунт Һаус тип аталған үҙҙәренең нәҫелдән килгән имениеһында тыуа({{lang-en|[[:en:The Mount, Shrewsbury|Mount House]]}})<ref>{{cite web|url=http://darwin.baruch.cuny.edu/biography/shrewsbury/mount/|title=The Mount House, Shrewsbury, England (Charles Darwin)|author=John H. Wahlert|date=11 June 2001|work=Darwin and Darwinism|publisher=[[Baruch College]]|accessdate=2008-11-26|archiveurl=http://www.webcitation.org/68brqWXRx|archivedate=2012-06-22}}</ref>.Атаһы хәлле кеше — табип һәм финансист [[Дарвин, Роберт Уоринг|Роберт Дарвин]], әсәһе {{нп3|Дарвин, Сьюзанн|Сьюзанн Дарвин||Susannah Darwin}} ({{lang-en2|Susannah Darwin}}), Уэджвуд ғаиләһенән({{lang-en|Wedgwood}}). Чарльз атаһы яғынан ғалим-натуралист [[Дарвин, Эразм|Эразм Дарвиндың]] һәм әсәһе яғынан рәссам [[Уэджвуд, Джозайя|Джозайя Уэджвудты]]ң ейәне. Ике ғаилә лә [[унитарианлыҡҡа]] ыңғай ҡарай, мәгәр Уэджвудтар [[англикан сиркәүе]]нә йөрөй. Атаһы Чарлзды Англикан сиркәүенә йөрөтөүгә ҡаршы булмай, шул уҡ ваҡытта малайҙың ҡалған биш ағай-энеһе әсәләре менән [[унитарианлыҡ|Унитариан сиркәүгә]] йөрөй. Һигеҙ йәшендә Дарвинда тәбиғәт тарихына һәм коллекция йыйыуға ҡыҙыҡһыныу уяна. Шул йылы уның әсәһе вафат булып ҡала. 1818 йылда ағаһы Эразм менән яҡындағы англикан пансионға {{нп3|Шрусбери мәктәбе|Шрюсбери мәктәбенә||Shrewsbury School}} ({{lang-en2|Shrewsbury School}}){{sfn|Desmond & Moore|1991|с=12–15}}{{sfn|Darwin|1958|с=21–25]}} һабаҡҡа төшә.
Шул уҡ ағаһы менән [[Эдинбург университетына]] инер йылы,1825 йылдың йәйендә, ул атаһының медицина практикаһында ҡатнаша башлай.

== Эволюция теорияһы ==
Эволюция теорияһын дәлилләү эшен ул 30 -сы йылдар аҙағында уҡ башлап ебәрә. Дарвин 1839—1843 йылдарҙа 5 томлык «Зоология» тигән хеҙмәтен баҫтыра, һуңыраҡ бер-бер артлы шәхси монографияларын донъяға сығара. Ә 1859 йылда уның «Төрҙәрҙең килеп сығыуы…» тигән ҙур күләмле хеҙмәте нәшер ителә. Был хеҙмәттә ул [[үҫемлектәр|үҫемлек]] һәм [[хайуандар]]ҙың билдәле бер тарихи осорҙа ғына барлыҡҡа килгәнлеген, уларҙың миллион йылдар дәүерендә ҙур үҙгәрештәр кисергәнлеген иҫбатлай. Ошо процесста тәбиғи һайланыштың (естественный отбор) хәл иткес ролен дәлилләй. Һуңыраҡ, 1871 йылда, ул «Кешенең барлыҡҡа килеүе һәм енси һайланыш» хеҙмәтен сығара. Юғарыла күрһәтелгән асыштарҙың һәр һайһыһы [[диалектика]] фәнен үҫтереүҙә мөһим роль уйнайҙар. Мәҫәлән, донъяла булған барлыҡ тере предметтарҙың нигеҙе бер үк. Тимәк, барлыҡ организмдар бер-береһенә тығыҙ бәйләнешкән, улар араһындағы айырма ошо [[организм]]дарҙың ҡатлаулылыҡ дәрәжәһендә генә. Шуның өҫтөнә, барлыҡ организмдар — даими үҙгәрештә, үҫештә, бер-береһенән яралыу, килеп сығыу процессында. Ә йәшәү һәр төрҙөң башҡа төрҙәр менән көрәше шарттарында яулап алына һ. б. Был мөнәсәбәттәр барыһы ла донъяла булған барлыҡ пред-меттарҙың һәм күренештәрҙең үҙ-ара тығыҙ бәйләнештә булыуҙарын, уларҙың эволюцион үзгәреш кисереп йәшәүҙәрен иҫбатлай<ref>Гыйззәтов К. Т., Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек</ref>.

== Цитаталар алынған әҙәбиәт ==
{{иҫкәрмәләр|2|height=200}}

== Сығанаҡтар ==
* {{книга
 |автор        = Bowler, Peter J.
 |заглавие     = Evolution: The History of an Idea
 |издательство = University of California Press
 |isbn         = 0-520-23693-9
 |год          = 2003
 |ref          = Bowler
}}
* {{книга
 |автор         = Browne, E. Janet 
 |часть         = 
 |ссылка часть  = 
 |заглавие      = Charles Darwin: vol. 1 Voyaging
 |оригинал      = 
 |ссылка        = 
 |викитека      = 
 |ответственный = 
 |издание       = 
 |место         = London
 |издательство  = Jonathan Cape
 |год           = 1995
 |volume        = 
 |pages         = 
 |allpages      = 
 |серия         = 
 |isbn          = 1-84413-314-1
 |тираж         = 
 |ref           = Browne
}}
* {{книга
 |автор         = Darwin, Charles
 |часть         = 
 |ссылка часть  = 
 |заглавие      = Extracts from letters to Professor Henslow
 |оригинал      = 
 |ссылка        = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1&viewtype=text&pageseq=1 
 |викитека      = 
 |ответственный = 
 |издание       = 
 |место         = Cambridge
 |издательство  = [privately printed]
 |год           = 1835
 |volume        = 
 |pages         = 
 |allpages      = 
 |серия         = 
 |isbn          = 
 |тираж         = 
 |ref           = Darwin
}}
* {{книга
 |автор         = Darwin, Charles
 |часть         = 
 |ссылка часть  = 
 |заглавие      = Narrative of the surveying voyages of His Majesty's Ships Adventure and Beagle between the years 1826 and 1836, describing their examination of the southern shores of South America, and the Beagle's circumnavigation of the globe. Journal and remarks. 1832-1836.
 |оригинал      = 
 |ссылка        = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F10.3&viewtype=text&pageseq=1
 |викитека      = 
 |ответственный = 
 |издание       = 
 |место         = London
 |издательство  = Henry Colburn
 |год           = 1839
 |volume        = III
 |pages         = 
 |allpages      = 
 |серия         = 
 |isbn          = 
 |тираж         = 
 |ref           = Darwin
}}
* {{книга
 |автор         = Darwin, Charles
 |часть         = 
 |ссылка часть  = 
 |заглавие      = Journal of researches into the natural history and geology of the countries visited during the voyage of H.M.S. Beagle round the world, under the Command of Capt. Fitz Roy, R.N.
 |оригинал      = 
 |ссылка        = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F20&viewtype=text&pageseq=1
 |викитека      = 
 |ответственный = 
 |издание       = 2d edition
 |место         = London
 |издательство  = John Murray
 |год           = 1845
 |volume        = 
 |pages         = 
 |allpages      = 
 |серия         = 
 |isbn          = 
 |тираж         = 
 |ref           = Darwin
}}
* {{книга
 |автор         = Darwin, Charles
 |часть         = 
 |ссылка часть  = 
 |заглавие      = The life and letters of Charles Darwin, including an autobiographical chapter
 |оригинал      = 
 |ссылка        = http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_LifeandLettersandAutobiography.html
 |викитека      = 
 |ответственный = ed. Darwin, Francis
 |издание       = 
 |место         = London
 |издательство  = John Murray
 |год           = 1887
 |volume        = 
 |pages         = 
 |allpages      = 
 |серия         = 
 |isbn          = 
 |тираж         = 
 |ref           = Darwin
}}
* {{книга
 |автор         = Darwin, Charles
 |часть         = 
 |ссылка часть  = 
 |заглавие      = The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882
 |оригинал      = 
 |ссылка        = http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_LifeandLettersandAutobiography.html
 |викитека      = 
 |ответственный = Nora Barlow
 |издание       = 
 |место         = London
 |издательство  = Collins
 |год           = 1958
 |volume        = 
 |pages         = 
 |allpages      = 
 |серия         = 
 |isbn          = 
 |тираж         = 
 |ref           = Darwin
}}
* {{книга
 |автор         = Desmond, Adrian; Moore, James.
 |заглавие      =  Darwin
 |ссылка        = 
 |ответственный = 
 |место         = London
 |издательство  = Michael Joseph, Penguin Group
 |год           = 1991
 |том           = 
 |страниц       = 
 |страницы      = 
 |isbn          = 0-7181-3430-3
 |ref           = Desmond & Moore
}}
* {{книга
 |автор         = Keynes, Richard
 |часть         = 
 |ссылка часть  = 
 |заглавие      = Charles Darwin’s zoology notes & specimen lists from H.M.S. Beagle
 |оригинал      = 
 |ссылка        = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1840&viewtype=text&pageseq=1
 |викитека      = 
 |ответственный = 
 |издание       = 
 |место         = 
 |издательство  = Cambridge University Press
 |год           = 2000
 |volume        = 
 |pages         = 
 |allpages      = 
 |серия         = 
 |isbn          = 
 |тираж         = 
 |ref           = Keynes
}}
* {{книга
 |автор         = Keynes, Richard
 |часть         = 
 |ссылка часть  = 
 |заглавие      = Charles Darwin's Beagle Diary
 |оригинал      = 
 |ссылка        = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1925&viewtype=text&pageseq=1
 |викитека      = 
 |ответственный = 
 |издание       = 
 |место         = 
 |издательство  = Cambridge University Press
 |год           = 2001
 |volume        = 
 |pages         = 
 |allpages      = 
 |серия         = 
 |isbn          = 
 |тираж         = 
 |ref           = Keynes
}}
* {{книга
 |автор         = von Sydow, Momme
 |часть         = Darwin – A Christian Undermining Christianity? On Self-Undermining Dynamics of Ideas Between Belief and Science
 |ссылка часть  = http://www.psych.uni-goettingen.de/abt/1/sydow/von_Sydow_(2005)_Darwin_A_Christian_Undermining_Christianity.pdf
 |заглавие      = Science and Beliefs: From Natural Philosophy to Natural Science, 1700–1900
 |оригинал      = 
 |ссылка        = 
 |викитека      = 
 |ответственный = David M. Knight, Matthew D. Eddy
 |издание       = 
 |место         = Burlington
 |издательство  = Ashgate
 |год           = 2005
 |volume        = 
 |pages         = 141–156
 |allpages      = 
 |серия         = 
 |isbn          = 0-7546-3996-7
 |тираж         = 
 |ref           = von Sydow
}}
* {{книга
 |автор         = van Wyhe, John
 |часть         = 
 |ссылка часть  = 
 |заглавие      = Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution
 |оригинал      = 
 |ссылка        = 
 |викитека      = 
 |ответственный = 
 |издание       = 
 |место         = London
 |издательство  = Andre Deutsch Ltd
 |год           = 2008
 |volume        = 
 |pages         = 
 |allpages      = 
 |серия         = 
 |isbn          = 0-233-00251-0
 |тираж         = 
 |ref           = van Wyhe
}}
* {{книга
 |автор         = Ч. Дарвин
 |часть         = 
 |ссылка часть  = 
 |заглавие      = Сочинения
 |оригинал      = 
 |ссылка        = 
 |викитека      = 
 |ответственный = пер. С. Л. Соболя под ред. акад. В. Н. Сукачева
 |издание       = 
 |место         = М
 |издательство  = Изд. АН СССР
 |год           = 1959
 |том           = 9
 |страницы      = 
 |страниц       = 
 |серия         = 
 |isbn          = 
 |тираж         = 
 |ref           = Дарвин
}}

== Библиография ==
{{викитека|:en:Author:Charles Robert Darwin|Текстың төп нөхсәһе {{ref-en}}}}
[[:en:Charles Darwin|Charles Darwin в en.wikipedia.org]] мәҡәләһе буйынса

* 1836: ''A LETTER, Containing Remarks on the Moral State of TAHITI, NEW ZEALAND, &c. — BY CAPT. R. FITZROY AND C. DARWIN, ESQ. OF H.M.S. 'Beagle.''' [http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin4/tahiti.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060215011355/http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin4/tahiti.html |date=2006-02-15 }}
* 1839: ''Journal and Remarks'' ([[The Voyage of the Beagle]])
* ''Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle'': published between [[1839]] and [[1843]] in five volumes by various authors, Edited and superintended by Charles Darwin: information on two of the volumes —
: 1840: ''Part I. Fossil Mammalia'', by [[Richard Owen]] [http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin3/zoology.html (Darwin’s introduction)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060215011419/http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin3/zoology.html |date=2006-02-15 }}
: 1839: ''Part II. Mammalia'', by [[George Robert Waterhouse|George R. Waterhouse]] [http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin3/zoology.html (Darwin on habits and ranges)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060215011419/http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin3/zoology.html |date=2006-02-15 }}
* 1842: ''The Structure and Distribution of Coral Reefs'' [http://digital.library.upenn.edu/webbin/gutbook/lookup?num=2690]
* 1844: ''Geological Observations of Volcanic Islands'' [http://digital.library.upenn.edu/webbin/gutbook/lookup?num=3054], [http://charles-darwin.classic-literature.co.uk/observations-geologiques-sur-les-iles-volcaniques/ (French version)]
* 1846: ''Geological Observations on South America'' [http://digital.library.upenn.edu/webbin/gutbook/lookup?num=3620]
* 1849: ''Geology'' from ''A Manual of scientific enquiry; prepared for the use of Her Majesty’s Navy: and adapted for travellers in general.'', John F.W. Herschel ed. [http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin3/geology.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060215011413/http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin3/geology.html |date=2006-02-15 }}
* 1851: ''A Monograph of the Sub-class Cirripedia, with Figures of all the Species. The Lepadidae; or, Pedunculated Cirripedes.'' [http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin4/liv_lepadidae/lepadidae01.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060215011436/http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin4/liv_lepadidae/lepadidae01.html |date=2006-02-15 }}
* 1851: ''A Monograph on the Fossil Lepadidae; or, Pedunculated Cirripedes of Great Britain'' [http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin4/fos_lepadidae/fos.lep.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060212045754/http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin4/fos_lepadidae/fos.lep.html |date=2006-02-12 }}
* 1854: ''A Monograph of the Sub-class Cirripedia, with Figures of all the Species. The Balanidae (or Sessile Cirripedes); the Verrucidae, etc.'' [http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin4/liv_balanidae/balanidae_fm.html]
* 1854: ''A Monograph on the Fossil Balanidæ and Verrucidæ? of Great Britain'' [http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin4/fos_balanidae/fos.balanidae.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060215011443/http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin4/fos_balanidae/fos.balanidae.html |date=2006-02-15 }}
* 1858: ''[[On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection|On the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection]]''
* 1859: ''[[The Origin of Species|On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life]]''
* 1862: ''On the various contrivances by which British and foreign orchids are fertilised by insects'' [http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin3/orchids/orchids_fm.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060215011429/http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin3/orchids/orchids_fm.htm |date=2006-02-15 }}
* 1868: ''Variation of Plants and Animals Under Domestication'' [http://www.esp.org/books/darwin/variation/facsimile/title3.html (PDF format)], [http://charles-darwin.classic-literature.co.uk/variation-of-animals-and-plants-under-domestication-v1/ Vol. 1], [http://charles-darwin.classic-literature.co.uk/variation-of-animals-and-plants-under-domestication-v2/ Vol. 2]
* 1871: ''[[The Descent of Man and Selection in Relation to Sex]]''
* 1872: ''The Expression of Emotions in Man and Animals'' [http://charles-darwin.classic-literature.co.uk/the-expression-of-emotion-in-man-and-animals/]
* 1875: ''Movement and Habits of Climbing Plants'' [http://digital.library.upenn.edu/webbin/gutbook/lookup?num=2485]
* 1875: ''Insectivorous Plants'' [http://charles-darwin.classic-literature.co.uk/insectivorous-plants/]
* 1876: ''The Effects of Cross and Self-Fertilisation in the Vegetable Kingdom'' [http://charles-darwin.classic-literature.co.uk/the-effects-of-cross-and-self-fertilisation/]
* 1877: ''The Different Forms of Flowers on Plants of the Same Species'' [http://charles-darwin.classic-literature.co.uk/the-different-forms-of-flowers-on-plants/]
* 1879: «Preface and 'a preliminary notice'» in Ernst Krause’s ''Erasmus Darwin'' [http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin3/erasmus.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050306082045/http://pages.britishlibrary.net/charles.darwin3/erasmus.html |date=2005-03-06 }}
* 1880: ''The Power of Movement in Plants'' [http://charles-darwin.classic-literature.co.uk/the-power-of-movement-in-plants/]
* 1881: ''The Formation of Vegetable Mould Through the Action of Worms'' [http://digital.library.upenn.edu/webbin/gutbook/lookup?num=2355] [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&vid=LCCN04010736&id=IHcQHUAXg3oC&pg=PA1&lpg=PA1&dq=Vegetable+Mould]
* 1887: ''Autobiography of Charles Darwin'' (Edited by his Son Francis Darwin) [http://digital.library.upenn.edu/webbin/gutbook/lookup?num=2010]
* 1958: ''Autobiography of Charles Darwin'' (Barlow, unexpurgated)

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Дарвин, Чарлз Роберт}}
* {{БСЭ3|автор=Л. Я. Бляхер|Дарвин Чарлз Роберт|7}}
* {{книга
 | автор         = 
 | часть         = статья
 | ссылка часть  = 
 | заглавие      = Столетие рождения Чарльза Дарвина 1809-1909 г.
 | оригинал      = 
 | ссылка        = 
 | викитека      = 
 | ответственный = 
 | издание       = журнал Пробуждение №5
 | место         = Петербург
 | издательство  = 
 | год           = 1909
 | том           = 
 | страницы      = 
 | столбцы       = 
 | страниц       = 
 | серия         = 
 | isbn          = 
 | тираж         = 
 | ref           = 
}}
* [[s:en:1911 Encyclopædia Britannica/Darwin, Charles Robert|1911 Encyclopædia Britannica/Darwin, Charles Robert]] {{ref-en}}
* {{Citation
 | last = Anonymous
 | first =
 | author-link =
 | publication-date =
 | date =
 | year = 1882
 | title =Obituary: Death Of Chas. Darwin
 | periodical =[[:en:The New York Times]]
 | issue =21 April 1882
 | url =http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0212.html
 | accessdate =2008-10-30 }}
* {{Citation
 | last = Arrhenius
 | first = O.
 | date =October 1921
 | title = Influence of Soil Reaction on Earthworms
 | periodical = Ecology
 | issue = Vol. 2, No. 4
 | pages = 255–257
 | url = http://links.jstor.org/sici?sici=0012-9658%28192110%292%3A4%3C255%3AIOSROE%3E2.0.CO%3B2-P
 | accessdate =2006-12-15 }}
* {{Citation
 | last = Balfour
 | first =J. B.
 | date = 11 May 1882
 | title = [[:s:Transactions & Proceedings of the Botanical Society of Edinburgh/Obituary Notice of Charles Robert Darwin|Obituary Notice of Charles Robert Darwin]]
 | periodical = Transactions & Proceedings of the Botanical Society of Edinburgh
 | issue = 14
 | pages = 284–298
 | accessdate =2008-10-30 }}
* {{Citation
 | last = Bannister
 | first =Robert C.
 | year = 1989
 | title = Social Darwinism: Science and Myth in Anglo-American Social Thought.
 | publication-place = Philadelphia
 | publisher = Temple University Press
 | isbn =0-87722-566-4}}
* {{Citation
 | last = Bowler
 | first = Peter J.
 | author-link = :en:Peter J. Bowler
 | year = 1989
 | title =The Mendelian Revolution: The Emergence of Hereditarian Concepts in Modern Science and Society
 | publication-place = Baltimore
 | publisher = Johns Hopkins University Press
 | isbn =0-485-11375-9 }}
* {{Citation
 | last = Browne
 | first = E. Janet
 | author-link = :en:Janet Browne
 | year = 2002
 | title = Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place
 | publication-place = London
 | publisher = Jonathan Cape
 | isbn = 0-7126-6837-3
}}
* {{Citation
 | last = Darwin
 | first = Charles
 | author-link =
 | year = 1842
 | publication-date = 1909
 | contribution =Pencil Sketch of 1842
 | contribution-url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1556&pageseq=33 
 | editor-last = Darwin
 | editor-first = Francis
 | editor-link = Francis Darwin
 | title =The foundations of The origin of species: Two essays written in 1842 and 1844.
 | publisher = Cambridge University Press
 | url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1556&viewtype=text&pageseq=1 }}
* {{Citation
 | last = Darwin
 | first = Charles
 | author-link = 
 | last2 = Wallace
 | first2 = Alfred Russel
 | author2-link = Alfred Russel Wallace
 | year = 1858
 | title =[[:en:On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection]]
 | edition =
 | volume =
 | series = Zoology 3
 | publication-place =
 | publisher = Journal of the Proceedings of the Linnean Society of London
 | pages = 46–50
 | accessdate =2008-10-30 }}
* {{Citation
 | last = Darwin
 | first = Charles
 | author-link =
 | year = 1859
 | title =[[:en:On the Origin of Species]] by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life
 | edition =1st
 | publication-place = London
 | publisher =John Murray
 | url =http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=1 
 | accessdate =2008-10-24
}}
* {{Citation
 | last = Darwin
 | first = Charles
 | author-link =
 | year = 1868
 | title = The variation of animals and plants under domestication
 | publication-place = London
 | publisher = John Murray
 | url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F880.1&viewtype=text&pageseq=1 
 | accessdate = 2008-11-01 }}
* {{Citation
 | last = Darwin
 | first = Charles
 | author-link =
 | year = 1871
 | title =The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex
 | edition =1st
 | publication-place = London
 | publisher =John Murray
 | url = http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_TheDescentofMan.html  
 | accessdate =2008-10-24
}}
* {{Citation
 | last = Darwin
 | first = Charles
 | author-link =
 | year = 1872
 | title =[[:en:The Expression of the Emotions in Man and Animals]]
 | publication-place = London
 | publisher =John Murray
 | url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1142&viewtype=text&pageseq=1
 | accessdate =2008-11-04 }}
* {{Citation
 | last = Desmond
 | first = Adrian J.
 | author-link =
 | year = 2004
 | contribution = Darwin
 | title = Encyclopaedia Britannica
 | edition = DVD
 | publication-place =
 | publisher = }}
* {{Citation
 | last = FitzRoy
 | first = Robert
 | author-link = :en: Robert Fitzroy
 | year = 1839
 | title = Voyages of the Adventure and Beagle, Volume II
 | publication-place = London
 | publisher = Henry Colburn
 | url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F10.2&viewtype=text&pageseq=1 
 | accessdate =2008-11-04 }}
* {{Citation
 | last = Freeman
 | first = R. B.
 | year = 1977
 | title = The Works of Charles Darwin: An Annotated Bibliographical Handlist
 | publication-place = Folkestone
 | publisher = Wm Dawson & Sons Ltd
 | url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=A1&viewtype=text&pageseq=1 
 | accessdate =2008-11-04 }}
* {{Citation
 | last = Hart
 | first = Michael
 | author-link = :en:Michael Hart
 | year = 2000
 | title = The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History
 | publication-place = New York
 | publisher = Citadel }}
* {{Citation
 | last = Kotzin
 | first = Daniel
 | year = 2004
 | title = Point-Counterpoint: Social Darwinism
 | publisher = Columbia American History Online
 | url = http://caho-test.cc.columbia.edu/pcp/14008.html
 | accessdate = 2008-11-22
 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110719072856/http://caho-test.cc.columbia.edu/pcp/14008.html |date=2011-07-19 }}
* {{Citation
 | last = Lamoureux
 | first = Denis O.
 | date =March 2004
 | title =Theological Insights from Charles Darwin
 | periodical =Perspectives on Science and Christian Faith
 | volume = 56
 | issue = 1
 | pages =2–12
 | url =http://www.asa3.org/ASA/PSCF/2004/PSCF3-04Lamoureux.pdf
 |format=PDF| accessdate =2008-11-22 }}
* {{Citation
 | last = Leff
 | first = David
 | year = 2000
 | title = About Charles Darwin
 | url = http://www.aboutdarwin.com/darwin/WhoWas.html
 | accessdate = 2008-11-22
 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151024043728/http://www.aboutdarwin.com/darwin/whowas.html |date=2015-10-24 }}
* {{Citation
 | last = Leifchild
 | year =1859
 | title =Review of `Origin'
 | periodical =[[:en:Athenaeum (magazine)|Athenaeum]]
 | issue =No. 1673, 19 November 1859
 | url =http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=image&itemID=CUL-DAR226.1.8&pageseq=1 
 | accessdate =2008-11-22 }}
* {{Citation
 | last = Lucas
 | first = J. R.
 | year = 1979
 | title = Wilberforce and Huxley: A Legendary Encounter
 | periodical = The Historical Journal
 | volume = 22
 | issue = 2
 | pages = 313–330
 | url = http://users.ox.ac.uk/~jrlucas/legend.html
 | accessdate = 2008-11-22
 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110410081122/http://users.ox.ac.uk/%7Ejrlucas/legend.html |date=2011-04-10 }}
* {{Citation
 | last = Miles
 | first = Sara Joan
 | year = 2001
 | title =Charles Darwin and Asa Gray Discuss Teleology and Design
 | periodical =Perspectives on Science and Christian Faith
 | volume = 53
 | pages =196–201
 | url =http://www.asa3.org/ASA/PSCF/2001/PSCF9-01Miles.html
 | accessdate =2008-11-22 }}
* {{Citation
 | last = Moore
 | first = James
 | author-link = :en:James Moore (biographer)
 | year = 2005
 | title = Darwin — A 'Devil’s Chaplain'?
 | publisher = American Public Media
 | url = http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/darwin/moore-devilschaplain.pdf
 | format = PDF
 | accessdate = 2008-11-22
 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080227014518/http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/darwin/moore-devilschaplain.pdf |date=2008-02-27 }}
* {{Citation
 | last = Moore
 | first = James
 | author-link = :en:James Moore (biographer)
 | year = 2006
 | title = Evolution and Wonder - Understanding Charles Darwin
 | series = Speaking of Faith (Radio Program)
 | publisher = American Public Media
 | url = http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/darwin/transcript.shtml
 | accessdate = 2008-11-22
 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081222020720/http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/darwin/transcript.shtml |date=2008-12-22 }}
* {{Citation
 | last = Owen
 | first = Richard
 | author-link = :en:Richard Owen
 | year = 1840
 | editor-last = Darwin
 | editor-first = C. R.
 | title = Fossil Mammalia Part 1
 | series =The zoology of the voyage of H.M.S. Beagle
 | publication-place = London
 | publisher = Smith Elder and Co }}
* {{Harvard reference
 | Surname1 = Paul
 | Given1 = Diane B.
 | Chapter = Darwin, social Darwinism and eugenics
 | Editor = Hodge, Jonathan and Radick, Gregory
 | Year = 2003
 | Title = The Cambridge Companion to Darwin
 | Publisher = Cambridge University Press
 | Location = Cambridge
 | Pages = 214–239
 | ID = ISBN 0-521-77730-5
}}
* {{Citation
  | last = Smith
  | first = Charles H.
  | title = Alfred Russel Wallace on Spiritualism, Man, and Evolution: An Analytical Essay
  | year = 1999
  | url =http://www.wku.edu/~smithch/essays/ARWPAMPH.htm 
  | accessdate =2008-12-07 }}
* {{Citation
 | last = Sulloway
 | first =Frank J. 
 | author-link = :en:Frank Sulloway
 | date =Spring 1982
 | year = 1982
 | title =Darwin and His Finches: The Evolution of a Legend
 | periodical = Journal of the History of Biology
 | volume = 15
 | issue = 1
 | pages =1–53
 | url =http://www.sulloway.org/Finches.pdf
 | accessdate =2008-12-09}}
* {{Harvard reference
 | Surname1 = Sweet
 | Given1 = William
 | Year = 2004
 | Title = Herbert Spencer
 | Publisher = Internet Encyclopedia of Philosophy
 | URL = http://www.iep.utm.edu/s/spencer.htm }} Retrieved on 2006-12-15
* {{Citation
 | last = Wilkins
 | first = John S.
 | year = 1997
 | title =Evolution and Philosophy: Does evolution make might right?
 | publisher =TalkOrigins Archive
 | url = http://www.talkorigins.org/faqs/evolphil/social.html
 | accessdate =2008-11-22 }}
* {{Citation
 | last = Wilkins
 | first = John S.
 | year = 2008
 | contribution =Darwin
 | editor-last = Tucker
 | editor-first = Aviezer
 | title =A Companion to the Philosophy of History and Historiography
 | series =Blackwell Companions to Philosophy
 | pages =405–415
 | publication-place =Chichester
 | publisher =Wiley-Blackwell
 | isbn =1-4051-4908-6 }}
* {{Citation
 | last = van Wyhe
 | first = John
 | title = Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?
 | journal = Notes and Records of the Royal Society 
 | volume = 61
 | issue = 
 | pages = 177–205
 | date = 27 March 2007
 | doi = 10.1098/rsnr.2006.0171
 | url= http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=A544&pageseq=1 
 | accessdate =2008-02-07
}}
* {{Harvard reference
 | Surname1 = Yates
 | Given1 = Simon
 | Year = 2003
 | Title = The Lady Hope Story: A Widespread Falsehood
 | URL = http://www.talkorigins.org/faqs/hope.html
 | Publisher = TalkOrigins }} Retrieved on 2006-12-15

== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Портал       = 
|Викисловарь  = 
|Викиучебник  =
|Викицитатник = Чарлз Дарвин
|Викитека     = Чарлз Дарвин
|Викивиды     =
|Викиновости  = 
|Викисклад    = Category:Charles Darwin
|Метавики     = 
|Тема         = Чарлз Дарвин
}}
{{Rodovid|3360}}
* [http://darwin-online.org.uk/ Полное собрание сочинений Ч. Дарвина на darwin-online.org.uk]
* [http://charles-darwin.narod.ru/ Труды Дарвина и статьи о его жизни на русском и английском языках]
* Полная переписка Дарвина на сайте проекта [http://www.darwinproject.ac.uk/ «Darwin Correspondence Project»] {{ref-en}}
* [http://darwin200.narod.ru/ «Современные проблемы эволюционной биологии» — Международная научно-методическая конференция, посвящённая 200-летию со дня рождения Ч. Дарвина и 150-летию выхода в свет «Происхождения видов…»]
* [http://sbio.info/list.php?c=obbdarvin Эволюционная теория Ч. Дарвина] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130317102319/http://sbio.info/list.php?c=obbdarvin |date=2013-03-17 }}
* [http://www.literature.org/authors/darwin-charles/the-origin-of-species/ The Origin of Species Charles Darwin]
* [http://books.atheism.ru/gallery/darwin/ Страница Чарлза Дарвина в библиотеке «Философия и атеизм»]
* [http://www.ecuadors.org/galapagos/ Galapagos]
* [http://www.darwinadventure.com/galapagos-charles-darwin.htm Дарвин, Чарлз Роберт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060714161050/http://www.darwinadventure.com/galapagos-charles-darwin.htm |date=2006-07-14 }}
* [http://www.polit.ru/author/2009/02/13/darvin.html Алексей Куприянов. Дарвин: пора прощаться] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090217114557/http://polit.ru/author/2009/02/13/darvin.html |date=2009-02-17 }}
* [http://bio.1september.ru/view_article.php?ID=200900306 Названы именем Дарвина]

[[Категория:Чарльз Дарвин| ]]
[[Категория:Лондон короллеге йәмғиәте ағзалары]]
[[Категория:Бөйөк Британия биологтары]]
[[Категория:Эволюционистар]]
[[Категория:Бөйөк Британия сәйәхәтселәре]]
[[Категория:XIX быуат биологтары]]
[[Категория:Донъя тирәләй сәйәхәт итеүселәр]]
[[Категория:Алфавит буйынса ботаниктар]]
[[Категория:Копли миҙалы менән бүләкләнеүселәр]]
[[Категория:Санкт-Петербург ФА мөхбир ағзалары]]
[[Категория:Франция фәндәр академияһы ағзалары]]
[[Категория:Венгрия фәндәр академияһы ағзалары]]
[[Категория:Пруссия фәндәр академияһы ағзалары]]


{{scientist-stub}}