Эстәлеккә күсергә

Шумер һәм Аккад батшалары исемлеге

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте

Шумер һәм Аккад батшалары исемлеге — боронғо Көньяҡ Месопотамиялағы дәүләттәрҙең хакимдары исемлеге. Ниппур батшалар исемлегенә нигеҙләнгән, башҡа сығанаҡтарҙан тулыландырылған. Батшаларҙың идаралыҡ ваҡыты һәм оҙайлығы ныҡ ҡына арттырып күрһәтелгән.  

Туфанға (династияларға) тиклемге осор батшалары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем XXX быуат йәки элгәрерәк  

Бындай батшаларҙың булғанлығына шаһитлыҡ иткән берҙән-бер сығанаҡ — Ниппур батшалар исемлеге, унда раҫланыуынса, уларҙың хакимлығы туфан һыуы ҡалҡыу менән тамамланған.  Ираҡтағы ҡаҙыныуҙар Шуруппак һәм башҡа шумер ҡалалары торған урындарҙың һыу аҫтында ҡалыуына иҫбатламалар бирә.   Беҙҙең эраға тиклем  2900 йыл тирәһендә торамаларҙың йәшәйешендәге өҙөклөктө йылға ултырмалары ҡатламдары күрһәтә [1]

Хаким Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Алулим 28 800 йыл Эридуҙа батшалыҡ итә
Аллалгар 36 000 йыл Эридуҙа батшалыҡ итә
Эн-Менлуана 43 200 йыл Бад-тибирҙа батшалыҡ итә
Эн-Менгалана 28 800 йыл Бад-тибирҙа батшалыҡ итә
Думузи («көтөүсе») 36 000 йыл Бад-тибирҙа батшалыҡ итә
Эн-Сипадзидана 28 800 йыл Ларакта батшалыҡ итә
Эн-Мендурана 21 000 йыл Сиппарҙа батшалыҡ итә
Убар-Туту 18 600 йыл Шуруппакта батшалыҡ итә
Шукурлам (Шуруппак)[2] 28 800 йыл Шуруппакта батшалыҡ итә
Зиусудра 36 000 йыл Шуруппакта батшалыҡ итә
Лал-ур-алим-ма[3] Бисара тураһындағы йырға ярашлы, Лал-ур-алим-ма — Ниппурҙың арбаусы жрецы (25-се юл, III таҡтаташ)[4]
Таби-утул-Энлиль[3] Ниппурҙа батшалыҡ итә

Киштың I династияһы   

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем XXIX—XXVII быуаттар

Этанаға тиклемге батшаларҙың исеме башҡа тарихи сығанаҡтарҙа юҡ, уларҙың булыу-булмауы  археологик күҙлектән дә тикшерелмәгән.  Ғалимдар һуңғы ике батша — Эн-Мебарагеси менән уның улы   Агга тураһында ғына бер аҙ мәғлүмәткә эйә. Батшалар исемлегенә ярашлы, Киш  Месопотамияла туфандан һуң хакимлыҡ итә.  Гилгәмеш  Агганы еңгәс, хакимлыҡ Урукҡа күсә.

Хаким Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Нигушур 1200 йыл
Куллассина-Бел 960 йыл
Нангишлишма 670 йыл
Энтарахана 420 йыл
Бабум 300 йыл
Пуаннум 840 йыл
Калибум 960 йыл
Калумум 840 йыл
Зукакип 900 йыл
Атаб (А-ба) 600 йыл
Машда 840 йыл  Атаба улы
Арвиум 720 йыл Машда улы
Этана 1560 йыл Б.э.т. 2861—2831 йылдар «Күктәргә күтәрелгән көтөүсе, бөтә илдәрҙе раҫлаған»
Балих 400 йыл Б.э.т. 2831—2791 йылдар Этана улы
Энменнуна 660 йыл Б.э.т. 2791—2771 йылдар
Мелам-Киши 900 йыл Б.э.т. 2771—2751 йылдар Энменнуна улы
Барсальнуна 1200 йыл Б.э.т. 2751—2731 йылдар Энменнуна улы
Симуг 140 йыл Б.э.т. 2731—2701 йылдар Барсальнуна улы
Тизкар 305 йыл Б.э.т. 2701—2671 йылдар Симуг улы
Илькум 900 йыл Б.э.т. 2671—2651 йылдар
Ильтасадум 1200 йыл Б.э.т. 2651—2631 йылдар
Эн-Мебарагеси 900 йыл Б.э.т. 2631—2601 йылдар «Элам» иленең ҡоралын юҡ итеүсе
Агга 625 йыл Б.э.т. 2601—2581 йылдар Эн-Менбарагеси улы. Гилгәмеш эпосына ярашлы, УУруктың беренсе династияһы батшаһы Гилгәмештең замандашы[5].

Уруктың I династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем XXIX—XXVI быуаттар

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Э-Ананан Мескиаггашер   «Уту улы» 324 йыл Б.э.т. 2722—2692 йылдар «Мескиаггашер диңгеҙҙәргә сыҡҡан [һәм] тауҙарға үрләгән»
Эн-Меркар «Мескиаггашер улы, Унуг батшаһы,  Унугты (Урукты) төҙөгән»
«Уту улы»		 420 йыл
Лугальбанда «көтөүсе» 1200 йыл
Думузи «Кубари ҡалаһына эйә балыҡсы»
(«Ул Эн-Мебарагесиҙы ҡоро ҡул менән яулаған»)*		 100 йыл б.э.т. яҡ. 2600 йыл
Гилгәмеш «атаһы өрәк булған (?),  Кулаба әфәнде» 126 йыл б.э.т. яҡ. 2600 йыл Гилгәмеш тураһындағы эпосҡа ярашлы, Киштан Агганың замандашы
Урнунгаль «Гилгәмеш улы» 30 йыл
Утулькалама «Урнунгаль улы» 15 йыл
Лабашум 9 йыл
Эннунтарахана 8 йыл
Мешхе «тимерсе» 36 йыл
Мелемана 6 йыл
Лугалькитун 36 йыл
«Унуг (яуҙа) еңелгәс, тәхет Уримға (Ур) күсерелә»

Хакимлыҡ Урға күсә

Урҙың I династияһы 

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Абарги Б.э.т. яҡ. XXVII быуат
Мескаламдуг б.э.т. яҡ. XXVII быуат
Акаламдуг
Месанепада «Мескаламдуг улы» 80 йыл б.э.т. яҡ. XXVI быуат
Аанепада «Месанепада улы»
Гуниду булғанлығы шик аҫтында
Мескиангнуна «Месанепада улы» 36 йыл
Аннанн булғанлығы шик аҫтында
Мескиагнанна булғанлығы шик аҫтында
Элили 25 йыл
Балулу «Элили улы» 36 йыл
«Урим (яуҙа) еңелгәс, тәхет Аванға күсерелә»

Лагаштың I династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Лагаштың беренсе династияһы Батшалар исемлегендә телгә алынмай, әммә башҡа яҙма ҡомартҡыларҙан яҡшы билдәле.  

Беҙҙең эраға тиклем 2500—2312 йылдар

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Энхенгаль Б.э.т.  яҡ. XXV быуат
Лугаль-шаг-энгур (Лугаль-Суггур) Б.э.т. XXV быуат юғарғы жрец йәки энси
Ур-Нанше (Ур-Нина) Б.э.т.  яҡ. 2500 йыл лугаль
Акургаль Б.э.т.  XXV быуат
Эанатум  бөтә илдәрҙе буйһондороусы,  Гирсу хакимы Б.э.т.  яҡ. 2450—2425  йылдар Ур-Нанше батшаһының ейәне, Урукты тар-мар итеп, Шумерҙы буйһондора, Киш, Элам һәм Мари ғәскәрҙәрен ҡыйрата
Энаннатум I Лума йәки Хума Б.э.т. XXV быуат аҙағы Эанатумдың ҡәрҙәше, энси һәм баш рухани, Умманан Ур-Лумма һәм Иль, Киштан Ку-Баба уның осоронда бойондороҡһоҙлоҡ ала
Энтемена Б.э.т.  яҡ. 2360—2340 йылдар Энаннатум I-нең улы, энси, Уруктан Лугалькингенешдудуның замандашы һәм Умманан Илде еңеүсе
Энаннатум II Б.э.т.  яҡ. 2340—2334 йылдар 
Энентарзи 6 йыл Б.э.т.  яҡ. 2334—2328 йылдар баш рухани һәм энси
Лугальанда 7-9 йыл Б.э.т.  яҡ. 2328—2319 йылдар
Уруинимгина Б.э.т.  яҡ. 2319—2311 йылдар энси, унан һуң лугаль, сәйәси һәм социаль реформалар үткәрә, ҡануниәтте кодлаштыра, һуғыш барышында Умманан Лугальзагесиҙан еңелә.

Аван династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Авандың өс батшаһы 356 йыл б.э.т. яҡ. ок. XXVI быуат
«Аван (яуҙа) еңелгәс, тәхет Кишҡа күсерелә»

Киштың II династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем XXVI—XXIV быуаттар

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталары Комментарий
Месилим Б.э.т.  яҡ. 2600 йыл
билдәһеҙ
Сусуда «кейеҙ баҫыусы» 201 йыл Б.э.т.  яҡ. XXVI быуат
Дадасиг 81 йыл
Мамагал «кәмәсе» 360 йыл
Кальбум «Мамагал улы» 195 йыл Акшак хакимы Зузуға бойондороҡло була
Туг-Э 360 йыл
Меннануна «Туг-Э улы» 180 йыл
Энби-Астар 290 йыл Урук лугале Эн-Шакушандан еңелә һәм әсир алына
Лугальму 360 йыл
Ибиэра
Ухуб
«Киш (яуҙа) еңелгәс, тәхет Хамазиға күсерелә»

Хакимлыҡ Хамазиға күсә

Хамази династияһы  

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем яҡынса 2400 йыл

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы  Яҡынса даталар Комментарий
Зизи Б.э.т. яҡ. 2450 йыл
Хатаниш 360 йыл Б.э.т. яҡ. 2450—2430 йылдар
«Хамази (яуҙа) еңелгәс, тәхет Унугҡа (Урукҡа) күсерелә»
Билдәһеҙ батшалар. Урҙың өсөнсө династияһы Амар-Суэн хакимлыҡ иткән осорҙа, Хамази уның империяһына бойондороҡло була һәм энси ҡарамағына күсә (б.э.т. 2046—2037 йылдар)
Лу-Нанна «Намхани улы»
Ур-Ишкур
Ур гегемонияһы тарҡалғаас, провинция Исин тарафынан баҫып алына һәм талана (б.э.т. яҡ. 2010 йыл).

Уруктың II династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем 2400—2336 йылдар

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Эн-Шакушана «Элили улы» 60 йыл Б.э.т. яҡ. XXV быуат Киш ҡалаһын яулай һәм Энби-Астар батшаны әсир ала
Лугалькингенешдуду йәки Лугаль-уре 120 йыл бер үк ваҡытта Урҙың батшаһы, Ухуб Кишлы менән Энтемена Лагашлының замандашы
Аргандеа 7 йыл
Лугалькисальси
«Унуг (Урук) (яуҙа) еңелгәс, тәхет Уримға (Ур) күсерелә»

Хакимлыҡ Урға күсә

Урҙың II династияһы  

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Нанни 120 йыл Б.э.т. яҡ. XXV быуат
Мескиангнуна II «Нанна улы» 48 йыл
билдәһеҙ 2 йыл
«Урим (Ур) (яуҙа) еңелгәс, тәхет Адабҡа күсерелә»

Адаб династияһы  

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Приблизительные даты Комментарий
Ме-ба-кс…
Лугаль-анне-мунду «донъяның дүрт иле батшаһы» 90 йыл Б.э.т. яҡ. XXV быуат Фарсы ҡултығынан алып Загрос менән Эламға тиклем бөтә Месопотамияны баҫып ала
Лугаль-далу
«Адаб (яуҙа) еңелгәс, тәхет Мариға күсерелә»

Мари династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Анбу 30 йыл Б.э.т. яҡ. XXV быуат
Анба «Анбу улы» 17 йыл
Бази «күнсе» 30 йыл
Зизи «кейеҙ баҫыусы» 20 йыл
Лимер «„gudug“ рухани» 30 йыл
Шаррум-итер 9 йыл
«Мари (яуҙа) еңелгәс, тәхет Кишҡа күсерелә»

Хакимлыҡ  Кишҡа күсә

Киштың III династияһы   

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем XXIV—XXIII быуаттар

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Ку-Баба (Ку-Бау) «трактирсы ҡатын,  Киш нигеҙен нығытыусы» 100 йыл Б.э.т.  яҡ. XXV быуат батшалар исемлегендәге берҙән-бер ҡатын-ҡыҙ [6]
Пузур-Суэн «Ку-Баба улы» 25 йыл Б.э.т.  яҡ. 2347—2322 йылдар
Ур-Забаба «Пузур-Суэн улы» 400 йәки 6 йыл Б.э.т.  яҡ. 2322—2316 йылдар Лугальзагесиҙан еңелә
«Киш (яуҙа) еңелгәс, тәхет Акшакҡа күсерелә»

Акшак династияһы   

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем 2500—2315 йылдар

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Унзи 30 йыл Б.э.т.  яҡ. XXV—XXIV быуаттар
Ундадибдид (Ундалулу) 6 йыл
Зузу (Ур-Ур) 6 йыл Кишты буйһондора һәм «Киш лугале» титулын ала, Лагашҡа бәреп инә. Лагашлы Эанатум Зузу ғәскәрен ҡыйрата
Пузур-Сумукан (Пузур-Нирах) 20 йыл Киш батшабикәһе Ку-Бабаның замандашы[7]
Ишуэль 24 йыл
Шу-Суэн «Ишуэль улы» 7 йыл
«Акшак (яуҙа) еңелгәс, тәхет Кишҡа күсерелә»

Хакимлыҡ Кишҡа күсә

Киштың IV династияһы 

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Зимудар 30 йыл
Уси-ватар «Зимудар улы» 7 йыл
Иштар-мути 11 йыл
Ишме-Шамаш 11 йыл
(Шу-Илишу)[8] (15 йыл)
Нанния "Зимудар зәргәрсеһе" 7 йыл Б.э.т. яҡ. 2303—2296 йылдар (ҡыҫҡа хронология)
«Киш (яуҙа) еңелгәс,тәхет Унугҡа (Урукҡа) күсерелә»

Хакимлыҡ Урукҡа күсә

Умма династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы  Яҡынса даталар Комментарий
Уш Б.э.т. XXIV быуат башы Лагаш сигендәге Гуэдиннаға бәреп инә. Лагаш хакимы Эанатум Ушты ҡыйрата
Энакалле Б.э.т.  XXIV быуат Уш еңелгәс, Энакалле Эанатумдың власын таный һәм Лагашҡа яһаҡ түләп торорға ризалаша
Ур-Лумма Энакалленың улы Б.э.т.  XXIV быуат  Энанатум I Лагашлы идара иткәнә Ур-Лумма Лагашҡа яһаҡ түләүҙән баш тарта һәм союздаштары менән бергә Лагашҡа һөжүм итә. Лагаш энсийы Энметена Ур-Лумманы ҡыйрата
Иль «Забалам ҡалаһының жрецы» Б.э.т.   XXIV быуат уртаһы Лагаш менән дошман була
Мес-э Б.э.т.  XXIV быуат аҙағы

Уруктың III династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар (ҡыҫҡа хронология) Яҡынса даталар (уртаса хронология) Яҡынса даталар (оҙон хронология) Комментарий
Лугальзагеси «Нисаба алиһәнең сихырсыһы (ишибы)», «Умма энсийы», «Урук лугале», «Ур лугале», «Ил (Калам) лугале» 25 йыл Б.э.т. яҡ. 2296—2271 йылдар Б.э.т. яҡ. 2336—2311 йылдар Лагашлы Уруинимгинаны, Кишлы Ур-Забабаны һәм башҡа шумер ҡалаларын еңгәс, берләшкән батшалыҡ төҙөй; Аккадлы Саргон тарафынан ҡолатыла
«Унуг (Урук) (яуҙа) еңелгәс, тәхет Агадеға (Аккадҡа) күсерелә»

Аккад династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем 2316—2137 йылдар

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы   Яҡынса даталар (ҡыҫҡа хронология) Яҡынса даталар (уртаса хронология) Яҡынса даталар (оҙон хронология) Комментарий
Шаррукин (Аккад Саргоны) «атаһы баҡсасы булған  кеше, Ур-Забабаның шарап ҡойоусыһы батша булды, Аккадты төҙөгән батша булды» 40 йыл Б.э.т. яҡ. 2270—2215 йылдар йәки б.э.т. яҡ. 2285—2229 йылдар Б.э.т. яҡ. 2316—2261 йылдар йәки б.э.т. яҡ. 2334—2279 йылдар Уруклы Лугальзагесиҙы еңә, Шумерҙы берләштереп, Аккад империяһын төҙөй
Римуш «Шаррукин улы» 9 йыл Б.э.т. яҡ. 2214—2206 йылдар б.э.т. яҡ. 2261—2252 йылдар йәки б.э.т. яҡ. 2278—2270 йылдар
Маништушу «Римуштың ағаһы, Шаррукин улы» 15 йыл Б.э.т. яҡ. 2205—2191 йылдар б.э.т. яҡ. 2252—2237 йәки б.э.т. яҡ. 2270—2255 йылдар
Нарам-Суэн «Маништушу улы» 56 йыл Б.э.т. яҡ. 2190—2154 йылдар йәки б.э.т. яҡ. 2202—2166 йылдар Б.э.т. яҡ. 2237—2200 йылдар йәки б.э.т. яҡ. 2254—2218 йылдар
Шаркалишарри «Нарам-Суэн улы» 25 йыл Б.э.т. яҡ. 2153—2129 йылдар б.э.т. яҡ. 2200—2176 йылдар йәки б.э.т. яҡ. 2217—2193 йылдар
«Шунан кем батша булды? Батша булмаған кеше. Кем батша булды? Ысынлап та кем батша булды?»
  • Игиги
  • Ими
  • Нанум
  • Элулу (бәлки, Элулу-Меш)
 «уларҙың дүртеһе   3 йыл ғына идара итте» б.э.т. яҡ. 2128—2125 йылдар б.э.т. яҡ. 2176—2173 йылдар
Дуду 21 йыл б.э.т. яҡ. 2125—2104 йылдар б.э.т. яҡ. 2173—2152 йылдар б.э.т. яҡ. 2195—2174 йылдар
Шу-турул «Дуду улы» 15 йыл б.э.т. яҡ. 2104—2083 йылдар б.э.т. яҡ. 2152—2137 йылдар Аккад ер йөҙөнән гутийҙар тарафынан юҡ ителә
«Агаде (Аккад) (яуҙа) еңелгәс, тәхет Унугҡа (Урукҡа) күсерелә»

Уруктың IV династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем 2150—2120 йылдар


Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Ур-нингин 7 йыл б.э.т. яҡ. 2091?—2061? йылдар (ҡыҫҡа хронология)
Ур-гигир «Ур-нингин улы» 6 йыл
Куда 6 йыл
Пузур-Или 5 йыл
Ур-Уту «Ур-гигир улы» 25 йыл
Лугальмелем «Ур-гигир улы» 7 йыл
«Унуг (Урук) (яуҙа) еңелгәс, тәхетте гутий ғәскәрҙәре яулап ала»

Хакимлыҡ гутийҙарға күсә

Гутийҙар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем XXII быуат

Хакимлыҡ Урукҡа күсә

Лагаштың II династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

(гутийҙар менән бер ваҡытта) беҙҙең эраға тиклем яҡынса 2136—2109 йылдар

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар (ҡыҫҡа хронология) Яҡынса даталар (уртаса хронология) Комментарий
Кикуид б.э.т. яҡ. 2260 йыл Римуштың замандашы
Энгилса б.э.т. яҡ. 2250 йыл Маништушуның замандашы
Ур-А б.э.т. яҡ. 2230 йыл Нарам-Синдың замандашы
Лугаль-ушумгаль б.э.т. яҡ. 2200 йыл Нарам-Син менән Шаркалишарриҙың замандашы
Пузур-Мама
Ур-Уту
Ур-Мама
Лу-Баба
Лу-Гула
Какуг йәки Каку
Ур-Баба йәки Ур-Бау б.э.т. яҡ. 2093—2080 йылдар б.э.т. яҡ. 2157—2144 йылдар
Гудеа б.э.т. яҡ. 2080—2060 йылдар б.э.т. яҡ. 2144—2124 йылдар Ур-Бабтың кейәүе
Ур-Нин-Нгирсу б.э.т. яҡ. 2060—2055 йылдар б.э.т. яҡ. 2124—2119 йылдар Гудеаның улы
Пиригме йәки Угме б.э.т. яҡ. 2055—2053 йылдар б.э.т. яҡ. 2119—2117 йылдар Гудеаның ейәне
Урнгар б.э.т. яҡ. 2053—2049 йылдар б.э.т. яҡ. 2117—2113 йылдар Какугтың кейәүе
Наммахани б.э.т. яҡ. 2049—2046 йылдар б.э.т. яҡ. 2113—2110 йылдар Какугтың ейәне, Ур-Наммуҙан еңелә
Ур-Аба
Ур-Нинсун
Ур-Нинкимара
Лу-Кирилаза
Ир-Нанна
Лукани
Ур-Лама

Уруктың V династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар (ҡыҫҡа хронология) Яҡынса даталар (уртаса хронология) Яҡынса даталар (оҙон хронология) Комментарий
Утухенгаль «балыҡсы», «донъяның дүрт иле батшаһы» 427 йыл/ 26 йыл/ 7,5 йыл/ 7 йыл б.э.т. яҡ. 2112—2104 йылдар
йәки б.э.т. яҡ. 2116—2109 йылдар		 б.э.т. яҡ. 2119—2112 йылдар б.э.т. яҡ. 2120—2112 йылдар
йәки б.э.т. 2130—2114 йылдар		 гутий хакимдары алмашыныуҙан файҙаланып, Утухенгаль ихтилал күтәрә, гутий батшаһы Тириканды ҡолата һәм Шумер менән Аккадтың батшаһы ителә
«Унуг (Урук) еңелгәс, тәхет Уримға (Урға) күсерелә»

Урҙың III династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар (ҡыҫҡа хронология) Яҡынса даталар (уртаса хронология) Яҡынса даталар (оҙон хронология) Комментарий
Ур-Намму 18 йыл б.э.т. яҡ.  2112—2094 йылдар моғайын, Утухенгалдең кейәүелер
Шүлги 48 йыл б.э.т. яҡ. 2094—2046 йылдар Ур-Наммуҙың улы. Уңышлы ғына баҫҡын һуғыштары алып бара, идара итеүенең 28 йылына тотош Эламды яулай. Иҫән сағында уҡ Шүлги-Син исеме менән илаһилаштырыла
Амар-Суэн йәки Бур-Син I 9 йыл б.э.т. яҡ. 2046—2038 йылдар Шүлгиҙең улы
Шу-Суэн 9 йыл   б.э.т. яҡ. 2037—2028 йылдар Амар-Суэндың улы йә ҡустыһы
Ибби-Суэн 24 йыл б.э.т. яҡ.  2028—2003 йылдар Шу-Суэндың улы. Ул идара иткәндә ил тарҡала башлай. Аслыҡ була. Исин күтәрелә. Ур элам батшаһы Хутран-темпти тарафынан ҡыйратыла, Ибби-Суэн сынйырлап Аншанға алып кителә, артабанғы яҙмышы билдәһеҙ
Хакимлыҡ  Иссинға күсә

Исиндың I династияһы 

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

беҙҙең эраға тиклем  2017—1794 йылдар

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Ишби-Эрра 32 йыл б.э.т. 2017—1985 йылдар
Шуилишу 10 йыл б.э.т. 1985—1975 йылдар
Иддин-Даган 21 йыл б.э.т. 1975—1954 йылдар
Ишме-Даган 19 йыл б.э.т. 1954—1935 йылдар
Липит-Иштар 11 йыл б.э.т. 1935—1924 йылдар
Ур-Нинурта 28 йыл б.э.т. 1924—1896 йылдар
Бур-Син II 22 йыл б.э.т. 1896—1874 йылдар
Липит-Эллиль 5 йыл б.э.т. 1874—1869 йылдар
Эрра-имитти 8 йыл б.э.т. 1869—1861 йылдар
Эллиль-бани 24 йыл б.э.т. 1861—1837 йылдар
Замбия 3 йыл б.э.т. 1837—1834 йылдар
Итер-пиша 3 йыл б.э.т. 1834—1831 йылдар
Урдулькуга 3 йыл б.э.т. 1831—1828 йылдар
Син-магир 11 йыл б.э.т. 1828—1817 йылдар
Дамик-илишу I 23 йыл б.э.т. 1817—1794 йылдар

Ларса династияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

беҙҙең эраға тиклем  2025—1763 йылдар

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Напланум 20 йыл б.э.т. 2025—2005 йылдар
Эмициум 28 йыл б.э.т. 2005—1977 йылдар
Самиум 35 йыл б.э.т. 1977—1942 йылдар
Забайя 9 йыл б.э.т. 1942—1933 йылдар
Гунгунум 27 йыл б.э.т. 1933—1906 йылдар
Абисарихи 11 йыл б.э.т. 1906—1895 йылдар
Суму-Эль 29 йыл б.э.т. 1895—1866 йылдар
Нур-Адад 16 йыл б.э.т. 1866—1850 йылдар
Син-иддинам 7 йыл б.э.т. 1850—1843 йылдар
Син-эрибам 2 йыл б.э.т. 1843—1841 йылдар
Син-икишам 5 йыл б.э.т. 1841—1836 йылдар
Цилли-Адад 1 йыл б.э.т. 1836—1835 йылдар
Варад-Син 12 йыл б.э.т. 1835—1823 йылдар Амори юлбашсыһы Кудурмабугтың улы
Рим-Син 60 йыл б.э.т. 1823—1763 йылдар

Эшнунна батшалары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙҙең эраға тиклем  2025—1727 йылдар 

Хаким Эпитет Идара итеү оҙайлығы Яҡынса даталар Комментарий
Итуриа б.э.т. яҡ. 2025 йыл[9] Урҙың III династияһы батшаһы Шу-Суэндың наместнигы
Ильшуилия 6 йыл б.э.т. яҡ. 2015 йыл Итурийҙың улы. Б.э.т. 2025 йылда Урҙың III династияһы батшаһы Ибби-Суэндан бойондороҡһоҙлоҡҡа өлгәшә
Нур-ахум 8 йыл Исин батшаһы Ишби-Эрраның замандашы
Кирикири 9 йыл Эшнуннаның сәйәси ҡеүәтен арттыра
Билалама 14 йыл Кирикириҙың улы. Уның осоронда Билалама ҡанундары сығарыла
Ишар-рамашу 7 йыл Ишкур (Адада) ғибәҙәтханаһын төҙөтә
Уцуравассу б.э.т. 1940 йылдар Дер батшаһының наместнигы
Азузум
Ур-Нинмарки Моғайын, Азузумдың улылыр
Ур-Нингишзида Моғайын, Азузумдың улылыр, Ур-Нинмарканың ҡәрҙәшелер
Ипик-Адад I
Шикланум
Абди-Эрах б.э.т. яҡ. 1895 йыл
Шаррия
Белакум
Варасса
Ибаль-пи-Эль I
Ипик-Адад II б.э.т. яҡ. 1860 йыл
Нарам-Син б.э.т. 1822—1812 йылдар
Ибни-Эрра
Икиш-Тишпак
Даннум-тахаз
Дадуша 9 йыл б.э.т. 1788—1779/1812—1784 йылдар Ипик-Адад II-нең улы һәм Нарам-Синдың ҡәрҙәше
Ибаль-пи-Эль II 14 йыл б.э.т. 1779—1765/1784—1762 йылдар
Цилли-Син 2 йыл б.э.т. яҡ. 1764—1762/1962—… йылдар
Икиш-Тишпак б.э.т. яҡ. 1735 йылдар Бабилға буйһоноулы
Анни б.э.т. …—1727 йыл Бабилға буйһоноулы

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Сычёв Н. Книга Династий. — М.: Издательство АСТ, 2005. — С. 960. — ISBN 5-17-032495-2

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ [1] Harriet Crawford Sumer and the Sumerians — Cambridge University Press, 2004 — isbn=978-0-521-53338-6.
  2. ↑ Langdon S., The Chaldean Kings Before the Flood // The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. — 1923. — Vol. 55, №. 2 (Apr). — PP. 258, note 5
  3. ↑ 3,0 3,1 Kingdoms of Mesopotamia — Nippur
  4. ↑ [2] Takayoshi Oshima, Babylonian Poems of Pious Sufferers: Ludlul Bel Nemeqi and the Babylonian Theodicy
  5. ↑ [3] 2016 йыл 9 октябрь архивланған. Гильгамеш и Агга (перевод от ETCSL)
  6. ↑ Chronicle of the É-sagila
  7. ↑ Chronicle of É-sagila
  8. ↑ Был эпитеттар йәки исемдәр «Батшалар исемлеге»нең бөтә версияларына ла индерелмәгән
  9. ↑ Согласно статье Эшнунна
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Шумер_һәм_Аккад_батшалары_исемлеге&oldid=1204808» битенән алынған