Ғосман империяһы солтандары исемлеге битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Sultans_of_the_Ottoman_Dynasty.jpg|мини|400x400пкс|Беренсе Ғосмандан Бишенсе Мәхмәдкә тиклем Ғосман Империяһының монархтары]]
'''Ғосман империяһы солтандары исемлеге''' — Ғосмандар династияһынан 1299—1924 йылдары араһында иң юғары хакимдарҙарының хронологик исемлеге .

Ғосман төрөктәре [[Урта Азия|Урта Азияның]] Мәрүә ҡалаһы тирәһендәге кайы уғыҙ ҡәбиләһенән килеп сыҡҡандар. [[Монгол империяһы|Монголдар]] хжүменән ҡотолор өсөн был ҡәбиләләрҙең бер өлөшө көнбайышҡа күсенгән, бында уларҙың етәкселәре Джалал-уд-Дингә хеҙмәт иткәндәр. Һуңынан [[Әртуғрул|Эртогрул]]<ref>{{Китап|заглавие=Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State|страницы=60|ref=Kafadar|автор=Kafadar, Cemal|год=1995}}</ref> етәкселегендә бер төркөм кайы рум солтаны I-се Кей-Кубад биләмәләренә күсте. Эртогрулға [[Византия империяһы|византия]] сигендә [[Кесе Азия|Анатолияла]] Сегют ерҙәре бирелде.

1402 йылда урта азия яугире [[Аҡһаҡ Тимер|Тамерлан]] Анкара тирәһендәге һуғышта ғосмандарҙы ҡыйратты<ref>Dimitris J. Kastritsis, ''The Sons of Bayezid: Empire Building and Representation in the Ottoman Civil War of 1402-13'', (Brill, 2007), 5.</ref>. Солтан [[Баязит I|I Баязит]] әсир төшә<ref>Nancy Bisaha, ''Creating East And West: Renaissance Humanists And the Ottoman Turks'', (University of Pennsylvania Press, 2004), 98.</ref>, һәм шунда вафат була. Тимур ғосман дәүләтенең бер нисә өлөшкә бүлә. Бары тик II Морат дәүләтте ҡабат берләштереп тергеҙә алған. XVI-сы быуатта башлап төрөктәрҙең көслө экспансияһы дауам итә<ref>{{Китап|заглавие=The Ottoman state and its place in world history|издательство=Brill|место=Leiden|год=1974|страницы=111|isbn=90-04-03945-7|автор=Karpat, Kemal H.}}</ref>.

1517 йылында [[Сәлим I]] Мысырҙағы [[Мәмлүктәр|мәмлүк дәүләтен]] юҡ итте һәм Мысырҙы үҙенең биләмәләренә ҡушты<ref name="Muir1896">{{Китап|заглавие=The Mameluke; Or, Slave Dynasty of Egypt, 1260-1517, A. D|издательство=Smith, Elder|год=1896|страницы=207—213|ссылка=https://archive.org/stream/mamelukeorslaved00sirw#page/207/|ref=Muir|автор=Muir, William}}</ref>. Шулай уҡ ул үҙенә мосолмандарҙың [[Хәлифә|хәлифе]] титулын алды. Ғосман солтандары хәлиф титулдарын [[1924 йыл|1924 йылға]] тиклем йөрөткән.

Яйлап көсәйгәс, төрөк-ғосмандар бик ҙур территорияны яулап алды һәм бөтә Балҡан ярымутрауын, [[Кесе Азия]], Төньяҡ Африканы (Мароккоға тиклем), [[Сүриә]], [[Фәләстин]], [[Ғәрәбстан ярымутрауы|Ғәрәп ярымутрауы]], [[Месопотамия]], Кавказ Аръяғы һәм [[Ҡырым]] был илгә инде<ref>{{Мәҡәлә|заглавие=The Ottoman Conquest of Egypt (1517) and the Beginning of the Sixteenth-Century World War|издание={{Нп3|International Journal of Middle East Studies}}|том=4|номер=1|страницы=55—76|doi=10.1017/S0020743800027276|ref=Hess|язык=en|тип=journal|автор=Hess, Andrew C.|год=1973}}</ref>.

1909 йылда II-се Ғәбделхәмит солтанды тәхеттән төшөрәләр һәм шул ваҡиға менән Ғосман Империяһындағы абсолют монархия йығыла. Быға хәҙәре тәхет хоҡуҡтары булмаған II-се Ғәбделхәмид ҡустыһы V-се Мәхмәт тәхеткә килә<ref>{{Harvard citation no brackets|Nicolle|2008|p=160}}</ref>. Шул мәлдән Ғосман империяһының хәле тиҙ рәүештә боҙола башлай.

[[1922 йыл]]да VI Мәхмәт солтан илде ҡалдырып китә. Ошо ваҡытта Ғосман империяһында монархия дефакто бөтә. Документаль рәүештә де-юре бының билдәләүе [[29 октябрь]] [[1923 йыл]] [[Төркиә|Төркиә Республикаһы]] иғлан ителеүе менән тамамлана. 1924 йылдың 3 мартында хәлифлек бөтөрөлә<ref name="Ozoglu">{{Китап|заглавие=From Caliphate to Secular State: Power Struggle in the Early Turkish Republic|ссылка=https://books.google.com/books?id=Cw5V1c1ej_cC&pg=PA8|издательство=[[ABC-CLIO]]|isbn=978-0-313-37957-4|страницы=8|автор=Hakan Ozoglu|год=2011}}</ref>. Артабан Төркиәлә монархия тергеҙелмәне.

== Хакимдарҙар исемлеге ==

=== Ғосман династияһының шәжәрәһе ===
* Альп Гюндюз[12]
* [[Әртуғрул|Эртогрул-бей]], Альп Гюндюздың улы, 1281(?) йылға тиклем Сегют уджбейе

=== Ғосман дәүләте хакимдарҙары ===

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
{{refbegin}}
* {{Китап|заглавие=Son halife, Abdülmecid|серия=Tarihin şahitleri dizisi|год=1992|издательство=Burak Yayınevi|место=Istanbul|isbn=978-9757645177|ref=Asi92|автор=As̜iroğlu, Orhan Gâzi}}
* [[Jason Goodwin|Goodwin, Jason]] (1998). ''Lords of the Horizons: A History of the Ottoman Empire''. New York: H. Holt ISBN 0-8050-4081-1
* {{Китап|заглавие=Padişah Portreleri (Portraits of the Ottoman Empire's Sultans)|год=1999|издательство=Association of Historical Research and Istanbul Research Centre|место=Sirkeci|isbn=978-9756926079|ref=Duran|автор=Duran, Tülay}}
* {{Китап|заглавие=The Turks in World History|ссылка=https://books.google.com/?id=2_41FJ-pgRAC&printsec=frontcover|год=2005|издательство=[[Издательство Оксфордского университета|Oxford University Press]] US|место=New York|isbn=978-0-19-517726-8|ref=Fin05|автор=Findley, Carter V.}}
* {{Китап|заглавие=A Country Study: Turkey|ссылка=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/trtoc.html|издание=5th|серия=[[Library of Congress Country Studies|Country Studies]]|год=1996|издательство=Federal Research Division of the Library of Congress|место=Washington, D.C.|isbn=978-0-8444-0864-4|часть=Chapter 1: Historical Setting|ref=Gla96|автор=Glazer, Steven A.|ответственный=Metz, Helen Chapin}}
* {{Китап|заглавие=Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State|ссылка=https://books.google.com/?id=LsP-2y7kuJkC&printsec=frontcover|год=1996|издательство={{Нп3|University of California Press}}|место=Berkeley, CA|isbn=978-0-520-20600-7|ref=Kaf96|автор=Kafadar, Cemal}}
* {{Китап|заглавие=Ottoman Reform and Muslim Regeneration: Studies in Honour of Butrus Abu-Manneb|ссылка=https://books.google.com/?id=U7loMhnI5S8C&printsec=frontcover#PPA37,M1|год=2005|издательство=[[I.B. Tauris|I. B. Tauris]]|место=London|isbn=978-1-85043-757-4|часть=Who is the Next Ottoman Sultan? Attempts to Change the Rule of Succession during the Nineteenth Century|ref=Kar05|автор=Karateke, Hakan T.|ответственный=Weismann, Itzchak; Zachs, Fruma}}
* [[Patrick Kinross|Kinross, Patrick]] (1977) ''The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire'' London: Perennial. ISBN 978-0-688-08093-8
* {{Китап|заглавие=The Legacy of Sultan Abdulhamid II: Memoirs and Biography of Sultan Selim bin Hamid Han|ссылка=http://www.webcitation.org/5gSdOj6u2|год=2001|издательство=Sultana Pub|место=Santa Fe, NM|ref=Osm01|автор=d'Osman Han, Nadine Sultana}}
* {{Китап|автор=David, Nicolle|заглавие=The Ottomans: Empire of Faith|ответственный=Thalamus Publishing|год=2008|isbn=1902886119|ref=Nicolle}}
* {{Китап|автор=Peirce, Leslie P.|заглавие=The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire|ответственный=|ссылка=https://books.google.ru/books?id=L6-VRgVzRcUC|место=Oxford|издательство=Oxford University Press|год=1993|том=|страниц=374|страницы=|isbn=0195086775, 9780195086775|ref=Peirce}}
* {{Китап|заглавие=The Ottoman Empire, 1700–1922|ссылка=https://books.google.com/?id=OX3lsOrXJGcC&printsec=frontcover|издание=2nd|год=2005|издательство=[[Издательство Кембриджского университета|Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-83910-5|ref=Qua05|автор=Quataert, Donald}}
* {{Китап|заглавие=The Sultan of Vezirs: The Life and Times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelović (1453–1474)|ссылка=https://books.google.com/?id=ptXG0uA70lAC&printsec=frontcover|год=2001|издательство={{Нп3|Brill Publishers}}|место=Leiden|isbn=978-90-04-12106-5|ref=Sta01|автор=Stavrides, Theoharis}}
* {{Китап|заглавие=Southeastern Europe under Ottoman Rule, 1354–1804|ссылка=https://books.google.com/?id=LOln4TGdDHYC&printsec=frontcover|издание=3rd|год=1993|издательство={{Нп3|University of Washington Press}}|место=Seattle|isbn=978-0-295-96033-3|ref=Sug93|автор={{Нп3|Peter Sugar|Sugar, Peter F.|en|Peter Sugar}}}}
* {{Китап|заглавие=Islam and Political Development in Turkey|ссылка=https://books.google.com/?id=xIoeAAAAIAAJ&printsec=frontcover|год=1981|издательство={{Нп3|Brill Publishers}}|место=Leiden|isbn=978-90-04-06471-3|ref=Top81|автор=Toprak, Binnaz}}
* {{Китап|заглавие=Mavi Emperyalizm|ссылка=http://www.kitapyurdu.com/kitap/default.asp?id=120251|год=2007|издательство=Çatı Publishing|место=Istanbul|isbn=978-975-8845-87-3|ref=Top81|автор=Uğur, Ali}}
* {{Китап|автор=Günhan Börekçi|заглавие=Encyclopedia of the Ottoman Empire|ответственный=Gabor Agoston, Bruce Alan Masters|ссылка=https://books.google.ru/books?id=QjzYdCxumFcC|место=[[Нью-Йорк|New York]]|издательство={{iw|Infobase Publishing}}|год=2009|том=|allpages=689|pages=409|isbn=1438110251, 9781438110257|ref=Börekçi}}
* {{Китап|заглавие=The Ottoman State and Its Place in World History|ссылка=https://books.google.com/?id=orEfAAAAIAAJ&printsec=frontcover#PPA15,M1|серия=Social, Economic and Political Studies of the Middle East|том=11|год=1974|издательство={{Нп3|Brill Publishers}}|место=Leiden|isbn=978-90-04-03945-2|часть=The Ottoman Empire's Place in World History|ref=Toy74|автор=[[Тойнби, Арнольд Джозеф|Arnold J. Toynbee]]|ответственный={{Нп3|Kemal Karpat|Karpat, Kemal H.|en|Kemal Karpat}}}}
* {{Китап|автор=Финкель, Кэролайн|заглавие=История Османской империи: Видение Османа|место=М.|издательство=[[АСТ (издательство)|АСТ]]; Астрель|год=2012|страниц=829|серия=|isbn=978-5-17-043651-4|ref=Финкель}}
* {{Китап|автор=Colin Imber|заглавие=The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power|ответственный=|ссылка=https://books.google.ru/books?id=YeccBQAAQBAJ|место=New York|издательство=[[Palgrave Macmillan]]|год=2009|том=|allpages=448|pages=66—68, 97—99|isbn=1137014067, 9781137014061|ref=Imber}}
* Chambers, ed., Joan Bakewell, introduction: ''Chambers Biographical Dictionary'', 9th edition, 2011, Chambers, 1,278 pages. ISBN 978-0550106933.
{{Refend}}{{refbegin}}
* {{книга|заглавие=Son halife, Abdülmecid|серия=Tarihin şahitleri dizisi|год=1992|издательство=Burak Yayınevi|место=Istanbul|язык=tr|isbn=978-9757645177|oclc=32085609|ref=Asi92|автор=As̜iroğlu, Orhan Gâzi}}
* [[Jason Goodwin|Goodwin, Jason]] (1998). ''Lords of the Horizons: A History of the Ottoman Empire''. New York: H. Holt ISBN 0-8050-4081-1
* {{книга|заглавие=Padişah Portreleri (Portraits of the Ottoman Empire's Sultans)|год=1999|издательство=Association of Historical Research and Istanbul Research Centre|место=Sirkeci|язык=tr|isbn=978-9756926079|oclc=248496159|ref=Duran|автор=Duran, Tülay}}
* {{книга|заглавие=The Turks in World History|ссылка=https://books.google.com/?id=2_41FJ-pgRAC&printsec=frontcover|год=2005|издательство=[[Издательство Оксфордского университета|Oxford University Press]] US|место=New York|isbn=978-0-19-517726-8|oclc=54529318|ref=Fin05|язык=en|автор=Findley, Carter V.}}
* {{книга|заглавие=A Country Study: Turkey|ссылка=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/trtoc.html|издание=5th|серия=[[Library of Congress Country Studies|Country Studies]]|год=1996|издательство=Federal Research Division of the Library of Congress|место=Washington, D.C.|isbn=978-0-8444-0864-4|oclc=33898522|часть=Chapter 1: Historical Setting|ref=Gla96|автор=Glazer, Steven A.|ответственный=Metz, Helen Chapin}}
* {{книга|заглавие=Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State|ссылка=https://books.google.com/?id=LsP-2y7kuJkC&printsec=frontcover|год=1996|издательство={{Нп3|University of California Press}}|место=Berkeley, CA|isbn=978-0-520-20600-7|oclc=55849447|ref=Kaf96|язык=en|автор=Kafadar, Cemal}}
* {{книга|заглавие=Ottoman Reform and Muslim Regeneration: Studies in Honour of Butrus Abu-Manneb|ссылка=https://books.google.com/?id=U7loMhnI5S8C&printsec=frontcover#PPA37,M1|год=2005|издательство=[[I.B. Tauris|I. B. Tauris]]|место=London|isbn=978-1-85043-757-4|oclc=60416792|часть=Who is the Next Ottoman Sultan? Attempts to Change the Rule of Succession during the Nineteenth Century|ref=Kar05|автор=Karateke, Hakan T.|ответственный=Weismann, Itzchak; Zachs, Fruma}}
* [[Patrick Kinross|Kinross, Patrick]] (1977) ''The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire'' London: Perennial. ISBN 978-0-688-08093-8
* {{книга|заглавие=The Legacy of Sultan Abdulhamid II: Memoirs and Biography of Sultan Selim bin Hamid Han|ссылка=http://www.webcitation.org/5gSdOj6u2|год=2001|издательство=Sultana Pub|место=Santa Fe, NM|oclc=70659193|ref=Osm01|язык=en|автор=d'Osman Han, Nadine Sultana}}
* {{книга|автор=David, Nicolle|заглавие=The Ottomans: Empire of Faith|location=|ответственный=Thalamus Publishing|год=2008|isbn=1902886119|ref=Nicolle}}
* {{книга|автор=Peirce, Leslie P.|заглавие=The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire|ответственный=|ссылка=https://books.google.ru/books?id=L6-VRgVzRcUC|место=Oxford|издательство=Oxford University Press|год=1993|том=|страниц=374|страницы=|isbn=0195086775, 9780195086775|ref=Peirce|язык=en}}
* {{книга|заглавие=The Ottoman Empire, 1700–1922|ссылка=https://books.google.com/?id=OX3lsOrXJGcC&printsec=frontcover|издание=2nd|год=2005|издательство=[[Издательство Кембриджского университета|Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-83910-5|oclc=59280221|ref=Qua05|автор=Quataert, Donald}}
* {{книга|заглавие=The Sultan of Vezirs: The Life and Times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelović (1453–1474)|ссылка=https://books.google.com/?id=ptXG0uA70lAC&printsec=frontcover|год=2001|издательство={{Нп3|Brill Publishers}}|место=Leiden|isbn=978-90-04-12106-5|oclc=46640850|ref=Sta01|язык=en|автор=Stavrides, Theoharis}}
* {{книга|заглавие=Southeastern Europe under Ottoman Rule, 1354–1804|ссылка=https://books.google.com/?id=LOln4TGdDHYC&printsec=frontcover|издание=3rd|год=1993|издательство={{Нп3|University of Washington Press}}|место=Seattle|isbn=978-0-295-96033-3|oclc=34219399|ref=Sug93|язык=en|автор={{Нп3|Peter Sugar|Sugar, Peter F.|en|Peter Sugar}}}}
* {{книга|заглавие=Islam and Political Development in Turkey|ссылка=https://books.google.com/?id=xIoeAAAAIAAJ&printsec=frontcover|год=1981|издательство={{Нп3|Brill Publishers}}|место=Leiden|isbn=978-90-04-06471-3|oclc=8258992|ref=Top81|язык=en|автор=Toprak, Binnaz}}
* {{книга|заглавие=Mavi Emperyalizm|ссылка=http://www.kitapyurdu.com/kitap/default.asp?id=120251|год=2007|издательство=Çatı Publishing|место=Istanbul|isbn=978-975-8845-87-3|oclc=221203375|язык=tr|ref=Top81|автор=Uğur, Ali}}
* {{книга|автор=Günhan Börekçi|заглавие=Encyclopedia of the Ottoman Empire|ответственный=Gabor Agoston, Bruce Alan Masters|ссылка=https://books.google.ru/books?id=QjzYdCxumFcC|место=[[Нью-Йорк|New York]]|издательство={{iw|Infobase Publishing}}|год=2009|том=|allpages=689|pages=409|isbn=1438110251, 9781438110257|ref=Börekçi}}
* {{книга|заглавие=The Ottoman State and Its Place in World History|ссылка=https://books.google.com/?id=orEfAAAAIAAJ&printsec=frontcover#PPA15,M1|серия=Social, Economic and Political Studies of the Middle East|том=11|год=1974|издательство={{Нп3|Brill Publishers}}|место=Leiden|isbn=978-90-04-03945-2|oclc=1318483|часть=The Ottoman Empire's Place in World History|ref=Toy74|язык=en|автор=[[Тойнби, Арнольд Джозеф|Arnold J. Toynbee]]|ответственный={{Нп3|Kemal Karpat|Karpat, Kemal H.|en|Kemal Karpat}}}}
* {{книга|автор=Финкель, Кэролайн|заглавие=История Османской империи: Видение Османа|место=М.|издательство=[[АСТ (издательство)|АСТ]]; Астрель|год=2012|страниц=829|серия=|isbn=978-5-17-043651-4|ref=Финкель}}
* {{книга|автор=Colin Imber|заглавие=The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power|ответственный=|ссылка=https://books.google.ru/books?id=YeccBQAAQBAJ|место=New York|издательство=[[Palgrave Macmillan]]|год=2009|том=|allpages=448|pages=66—68, 97—99|isbn=1137014067, 9781137014061|ref=Imber}}
* Chambers, ed., Joan Bakewell, introduction: ''Chambers Biographical Dictionary'', 9th edition, 2011, Chambers, 1,278 pages. ISBN 978-0550106933.
{{refend}}

:* {{Китап||издательство|автор=BAŞAR, FAHAMETTİN|заглавие=ERTUGRUL GAZi|ссылка=http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c11/c110193.pdf|место=|год=1995|том=Islamansiklopedisi:11|allpages=|pages=314—315|isbn=|ref=BAŞAR}}
:* {{Мәҡәлә||автор=KOZAN, Ali|заглавие=Ertuğrul Gazi’nin Babası Süleyman Şah mı? Gündüz Alp mi?|ответственный=|ссылка=http://www.beyaztarih.com/osmanli-tarihi/ertugrul-gazinin-babasi-suleyman-sah-mi-gunduz-alp-mi|издание=|тип=|год=|номер=|страницы=|issn=|ref=KOZAN}}
:* {{Мәҡәлә|5=|автор=Imber, Colin|заглавие=The Ottoman Dynastic Myth|ответственный=|ссылка=http://coursesa.matrix.msu.edu/~fisher/hst373/readings/imber1.html|издание=|тип=Turcica|год=1987|номер=XIX|страницы=7—27|issn=|ref=Imber|archiveurl=https://web.archive.org/web/20031114090557/http://coursesa.matrix.msu.edu/~fisher/hst373/readings/imber1.html|archivedate=2003-11-14}}

[[Категория:Хакимдар исемлеге]]
[[Категория:Ғосман империяһы солтандары]]