Һармандир-Сәһиб битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Храм}}
'''Һармандир-Сәһиб''' ({{Lang-pa|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ}}) (''Дарбарасахиб'' ({{Lang-pa|ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ}}) йәки ''Алтын Ғибәҙәтхана'' ({{Lang-pa|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ}})) — [[сикхизм|сикх дине]]нең [[Һиндостан]]дың [[төньяҡ]]-[[көнбайыш]] өлөшөндәге Пенжаб штаты Амритсар ҡалаһындағы үҙәк ғибәҙәтханаһы (гурдвараһы), сикх общинаһының дини һәм социаль тормошо үҙәге. Ул яһалма күл үртаһында урынлашҡан, көмбәҙе һәм өҫкө ҡаттағы стеналары баҡыр пластиналар менән ҡапланған һәм алтын менән ялатылған, шуға ла комплекстың икенсе исеме — «Алтын Ҡорам» («Алтын Ғибәҙәтхана»). Уның башҡа исемдәре: Дарбар Сәхиб (Хоҙай йорто) Һәм Һармандир Сәхиб (хоҙай ҡорамы). 

== Тарихы ==
1577 йылда сикх дини общинаның дүртенсе башлығы (гуру) ''Гуру Рам Дас'' (1534—1581) һыу ятҡылығы ҡаҙа, ул артабан «Амритсар» — «үлемһеҙлек нектары сығанағы» — булараҡ билдәлелек ала, хәҙер яһалма күлгә әйләнгән. Ошонда үҫеп сыҡҡан [[ҡала]] башта Гуру Рам Дас хөрмәтенә «Рамдаспур» тип атала, әммә һуңыраҡ хәҙерге Амритсар исемен ала.

Күлдең дини асылы сикхтар өсөн бик ҙур әһәмиәткә эйә. Легенда буйынса, уның һыуы кешегә һаулыҡ һәм оҙон ғүмер бүләк итә. Был биләмәләрҙең сикхтар ҡулына эләгеүе тураһында бер нисә фараз бар. Төп версия: [[Бөйөк Моголдар империяһы|Бөйөк Моголдар императоры]] Солтан Әкбәр Шах был ерҙәрҙе гуруның ҡыҙына туй бүләге итеп биргән. Тарихсылар фекеренсә, мосолман булмағандарға түҙемлек күрһәтеп, император сикхтарға ғибәҙәт ҡылыу өсөн ер бирә һәм шулай итеп уларҙың динен яуларға тырыша.

== Төҙөлөүе ==
Алтын Ғибәҙәтхананы төҙөү 1573 йылда (икенсе мәғлүмәттәр буйынса 1577 йылда) башлана. Сикх хикәйәтенә ярашлы, Пакистандың ҙурлығы яғынын икенсе булған ҡалаһы [[Лахор]]ҙан бөйөк суфый ''Мөхәммәт Мәкинул Ислам'' (ул ''хәҙрәт Миян Мир'' исеме менән киңерәк билдәле), сикх дини общинаһының бишенсе башлығы Гуру Арджан Дэвтың яҡын дуҫы, ҡорам нигеҙенә тәүге ташты һала. Төҙөлөштә эшселәр менән бергә бик күп сикх ирекмәндәре ҡатнаша. Төҙөлөш ваҡытында сикхтарҙан иғәнә рәүешендә бик күп аҡса йыйыла. Традицион һинд архитектураһында ғибәҙәтханалар бейек төҙөлгән булһа, был ғибәҙәтхана, киреһенсә, тирә-йүндәгегә ҡарағанда түбәнерәк итеп ҡорола. Шулай итеп, архитекторҙар килеүселәрҙең ғибәҙәтханаға хөрмәт күрһәтеү йөҙөнән үҙ ҡараштарынан аҫҡа төшөрөүен күҙ уңында тотҡан.

Алтын Ғибәҙәтхана төҙөлөшө 1604 йылда тамамлана. Ҡорам шунда уҡ сикхтарҙың төп ғибәҙәтханаһына әйләнә. Бында сикх динен тотоусыларҙың Гуру Арджан Дэв төҙөгән дини яҙмаһы «Ади Грантх»тың төп нөсхәһе һаҡлана.

Ғибәҙәтхананың изге быуа уртаһында урынлашҡан төп өлөшөнә барыу өсөн тар мәрмәр күпер аша үтергә кәрәк. Ул изгеләрҙе гонаһлыларҙан айырған юлды символлаштыра. Һармандир-Сәһиб ғибәҙәтханаһы көнө буйы асыҡ, бары тик төнгө сәғәт 23:00-дән 03:00-гә тиклем ябыла.

[[Файл:Golden temple Shimmering in Golden Morning Amritsar.jpg|thumb|200px / Сикх ғибәҙәт ҡылыусыһы Алтын Ғибәҙәтхана фонында]]

[[1891 йыл]]да Көнсығышҡа сәйәхәте барышында Алтын Ғибәҙәтханаға [[Рәсәй империяһы|Рәсәйҙең]] буласаҡ батшаһы [[Николай II]] килә. [[1946 йыл]]да гурдвар янында Сикх белешмә [[китапхана]]һы асыла.

[[1984 йыл]]да ғибәҙәтханала тупланған сикх боевиктарына ҡаршы Һиндостан армияһының «Зәңгәр йондоҙ» тип исемләнгән хәрби операцияһы ваҡытында тыныс халыҡ араһынан 492 кеше һәләк була<ref>[http://www.tribuneindia.com/2007/20070320/punjab1.htm Varinder Walia, «Army reveals startling facts on Bluestar: Says Longowal surrendered»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090705183849/http://www.tribuneindia.com/2007/20070320/punjab1.htm |date=2009-07-05 }}, The Tribune, Chandigarh (March 20, 2007)</ref>, ә ғибәҙәтхана үҙе ныҡ зыян күрә (әлбиттә, ул тиҙҙән төҙөкләндерелә). Был ғәскәри операцияға яуап итеп сикх экстремистары шул уҡ йылда премьер-министр [[Индира Ганди]]ҙы үлтерә. Террор актынан һуң Һиндостан властары гурдвар янындағы китапхананың ҡулъяҙмаларын тартып ала, ә уның бинаһын яндыра.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Сығанаҡтар ==
* Вугар Алиев, Золотой храм, «Йәмғиәт һәм дин» гәзите, № 25 (025), 22-28 октябрь 2009 йыл. {{ref-az}}

== Ғибәҙәтхана күренештәре ==

<center><gallery widths="220px" heights="220px">
Goldener Tempel Amritsar 2022-11-21 4.jpg|Ғибәҙәтхана төндә
Ceiling of the Golden Temple in gold and precious stones.JPG|Ғибәҙәтхананың биҙәлгән түшәме
Entrance to Golden Temple, Amritsar.jpg|Алтын Ғибәҙәтханаға инеү урыны 
Goldentemple (82).JPG|Ramgarhia bunga

</gallery></center>
[[Категория:Сикхизм]]
[[Категория:Һиндостан]]