Һасеки битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}
[[Файл:Mathio Pagani 001.jpg|мини|[[Роксолана|Һүррәм солтан]], беренсе һасеки]]
'''Һасеки солтан''' ({{lang-ru|Хасеки́-султа́н}}, {{lang-ota|{{Script|Nastaliq|خاصكي سلطان}}}}, {{lang-tr|Haseki Sultan}}) — [[Ғосман империяһы солтандары исемлеге|ғосман солтандарының]] ҡатындары һәм [[кәнизәк|кәнизәктәре]] титулы.

== Этимологияһы ==
Һасеки  (خاصکي-خاصگی) [[ғәрәп теле]]ндәге ({{lang-ar| خاصه}} (хасса), фарсы телендәге -ки (گی) суффиксы менән «кемдеңдер тик үҙенеке» тигән мәғәнә бирә. Тимәк, Һасеки бары тик солтандыҡы, тик уныҡы ғына тигән һүҙ<ref>Peirce (1993) p.107</ref> [[Һүррәм солтан]] был исемгә лайыҡ булған тәүге ҡатын, ул Күркәм Сөләймән, Ҡануни́ Сөләймән ҡушаматтары йөрөткән  [[Сөләймән I]] солтандың никахлы хәләл ефете булған <ref>Peirce (1993) p. 91</ref>.

== Һасеки дәрәжәһе ==
Һәрәмдә [[вәлидә-солтан|вәлидәнән]] (солтан әсәһенән) ҡала дәрәжәһе буйынса икенсе урындағы ҡатын — ''һасеки'' {{sfn|Peirce|1993|p=127}}, был титулды 1521 йылда солтан [[Сөләймән I|Сөләймән]] үҙенең яратҡан кәнизәге [[Роксолана|Һүррәм солтан]] өсөн индергән. Роксалана-Һүррәм һуңғараҡ солтандың никахлы хәләл ефете булып китә. Солтандың бер генә, йәки бер нисә һасекиһы була алған.

Һасекиҙың дәрәжәһе, солтанға ҡәрҙәшлеге булмағанға күрә, уның апай-һеңлеләренә ҡарағанда юғарыраҡ баҫҡыста торған. Хакимдың никахлы һөйөклөһө ҡалған кәнизәктәрҙән һәм уның ҡыҙ туғандарынан айырмалы, уға тәхет вариҫы бүләк итә алған {{sfn|Peirce|1993|p=127}}.

== Һасекиҙарҙың тәьмин ителеше ==
Һасекиҙарға иң яҡшы туҡымалар, затлы тиренән тегелгән өҫ кейеме һәм ҡиммәтле әйберҙәр алып бирәләр, ә уларҙың бүлмәһе вәлидә солтандыҡы янында була. Шулай уҡ уларға бик күп хеҙмәтселәр беркетелә һәм ҙур эш хаҡы түләнә: мәҫәлән, [[Морат III|Морат Өсөнсөнөң]] һасекиһы [[Сафия солтан|Сафия солтанға]] көнөнә 1000 аҡса эш хаҡы түләнгән, шул уҡ ваҡытта солтандың ҡыҙ туғандары ''Әсмәхан'' менән Гәүһәрхан солтан (Сәлим II ҡыҙына), ярашлы рәүештә, 300 һәм 250 аҡса алған. Ҡыҙ туғаны [[Миһримәһ солтан|Миһримәһ]] ([[Сөләймән I]] һәм уның ҡатыны [[Һүррәм солтан]] ҡыҙы) — көнөнә 600 аҡса алып торған{{sfn|Peirce|1993|p=128}}.

Бынан тыш, солтан вафат булған осраҡта һасекиға ҡаҙнанан аҡса түләүҙе дауам итәләр, вәлидә була алмаған йәки улдары булмаған ҡатындары менән дә ([[Ғәйшә ҡатын (Усман II ҡатыны)|Ғәйшә ҡатын]]), шулай уҡ ире үлгәндән һуң күп йылдар үткәс вәлидә булған һасекиҙар өсөн дә матди тәьминәт һаҡлана ([[Көсәм солтан]]) {{sfn|Peirce|1993|p=128}}.

== Иң билдәле һасекиҙар ==
Һасекиҙарҙың донъяға иң билдәлеләре — [[Һүррәм солтан]], [[Нурбаныу солтан]], [[Сафия солтан]] һәм [[Көсәм солтан]]{{sfn|Peirce|1993|p=111}}. Һуңғы өсәүһе ирҙәренән тол ҡалып, улдары солтан булғас вәлидә дәрәжәһенә күтәрелгән {{sfn|Peirce|1993|p=111}}.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Вәлидә солтан]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Сығанаҡтар ==
* {{книга |автор=Peirce, Leslie P. |заглавие=The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire |ответственный= |ссылка=https://books.google.ru/books?id=L6-VRgVzRcUC |место=Oxford |издательство=Oxford University Press |год=1993 |том= |allpages=374 |pages=111 |isbn=0195086775, 9780195086775 |ref=Peirce }}

== Һылтанмалар ==
{{Ғосман империяһы солтандары әсәләре һәм ҡатындары}}
[[Категория:Һасеки солтандар| ]]
[[Категория:Төрөк титулдары]]
[[Категория:Ғосман империяһы]]