Адыл батыр
Адыл батыр (Иҙел батыр, cыу. Атӑл Паттӑр — «Волга (Иҙел) баһадиры, батыры») — сыуаш фольклорының персонажы. Риүәйәт буйынса сыуаштарҙың ҡыйыу батшаһы (cыу. патша)[1]. Ул халыҡты дошмандарҙан ҡурсалаған.
«Адыл Батыр» әкиәте Кашкар Мигулиҙан И. С. Тукташ тарафынан яҙып алынған[2]. Әкиәттә Волгала (Иҙелдә) тыуған ҡаһарман Ҡояшты ике башлы бөркөттөң тотҡононан азат итеп, кешеләрҙең ғүмерен ҡотҡарыуы бәйән ителә[2][3]. Һуңғы ҡаты алышта ул аҡ атҡа атланып дошман ғәскәренә бәреп инеп, уларҙы осло ҡылыс менән сабып килә. Дошмандар уның ҡалҡанына йөҙәрләгән уҡ һалған. Яугирҙар ете тапҡыр батырҙың ҡалҡанын алмаштырған, ә ҡалҡанды һәр саҡ ете яугир көс-хәл менән күтәргән. Һигеҙенсе тапҡыр алыштырғанда, батырҙың йөрәге уҡ менән яраланып, ул һәләк була. Риүәйәт буйынса, сыуаш халҡы уның хөрмәтенә йылғаға Атӑл (рус. Волга) тип исем биргән[1].
Әҙәбиәттә
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Адыл батырҙың образы Мишши Сеспелдең «Урман балалары» (cыу. «Вӑрман ачисем», 1918) хикәйәһендә һүрәтләнгән. Унда сыуаштар боронғо замандарҙа уларҙың Атл исемле ҡыйыу батыры булыуы, уның яуҙа һәләк булыуы һәм «алтын табутта, диңгеҙ төбөндә» ерләнеүе хаҡында йырлай.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ 1,0 1,1 Димитриев В. Д. А́дыл Ба́тыр 2016 йыл 4 март архивланған.. // Краткая чувашская энциклопедия. / Чуваш. гос. ин-т гуманитар. наук; гл. ред. А. А. Трофимов. — Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 2001. — С. 51. — 525 с.
- ↑ 2,0 2,1 В. И. Ленин и чувашский народ. // Ученые записки ЧНИИ. — 1969. — Вып. 44. — С. 178 ff.
- ↑ Петрухин А. И. Рост национальной культуры и устно-поэтическое творчество чуваш. — Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1965. — C. 110.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Димитриев В. Д. АДЫЛ БАТЫР 2023 йыл 2 февраль архивланған.. // Краткая чувашская энциклопедия. / Чуваш. гос. ин-т гуманитар. наук; гл. ред. А. А. Трофимов. — Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 2001. — С. 51. — 525 с.