Аҡ әнис

	Аҡ әнис
	; Үҫемлектең дөйөм күренеше
Фәнни классификация
Домен:	Эукариоттар
Батшалыҡ:	Үҫемлектәр
Аҫҡы батшалыҡ:	Йәшел үҫемлектәр
Бүлек:	Сәскәлеләр
Класс:	Ике өлөшлөләр
Тәртип:	Сатыр сәскәлеләр
Ғаилә:	Сатырлылар
Ырыу:	Тмин
Халыҡ-ара фәнни исеме
	Carum L., 1753
Синонимдар
	Selinopsis Coss. & Durieu ex Batt. & Trab.
ITIS	29609
NCBI	48031
EOL	71049
GRIN	g:2129
IPNI	39776

Аҡ әнис (рус. Тмин, лат. Cárum) — сатыр һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты.

Ҡылыҡһырлама

Яҡынса 30 төрө билдәле, Евразияла, Африкала һәм Төньяҡ Америкала таралған. Башҡортостанда ябай А.ә. үҫә. Күп йәки ике йыллыҡ үлән. Тәүге йылда итләс тамыр һәм тамыр яны япраҡтары розеткаһы барлыҡҡа килә, 2‑се йылына һабаҡ үҫешә. Һабағы ҡыуыш, яланғас, уртаһынан алып тармаҡлы, бейеклеге 20—40 см. Япрағы ике, өс тапҡыр ҡауырһын һымаҡ теленгән, һабаҡтың өҫкө өлөшөндәгеһе — үҫешкән йәймәле, ҡыҫҡа һаплы, осондағыһы — ҡыяҡ-ланцет формаһында; аҫтағыһы — оҙон һаплы. Сәскәһе аҡ йәки алһыу, төргәкһеҙ ҡатмарлы сатырға йыйылған. Май—июлдә сәскә ата. Емеше — эленеп тороусы емешлек, июнь—августа өлгөрә.

Таралыуы

Туғайҙарҙа, йылға-күл буйҙарында, урман аҡландарында, юл эргәһендә, болонда, аҡланда, урман ситендә, юл буйында, ауыл тирәһендә үҫә; Башҡортостандың бар район биләмәләрендә лә таралған. Европа һәм Азияның уртаса климат зонаһында таралған. Башҡортостандың төрлө райондарында осратырға мөмкин.


Аҡ әнис. «Köhler’s Medizinal-Pflanzen», 1887 китабынан ботаник иллюстрация

Файҙаланылыуы

Баллы үҫемлек, дарыу үҫемлеге. Составында С витамины, флавоноидтар, эфир майҙары һ.б. бар, парфюмерияла, ликёр-араҡы сәнәғәтендә, аҙыҡ-түлек сәнәғәтендә ҡулланыла.сатыр сәскәлеләр ғаиләһенән ике йыллыҡ үлән. Тәмләткес итеп ҡулланыла.

Әҙәбиәт

Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор и редактор тома акад. В. Л. Комаров — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1935. — Т. IV. — С. 456—467. — 760 с. — 5175 экз. (рус.)
Ғүмәров В.З. Тыуған яҡтың шифалы үҫәмлектәре. —Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1996. -160 б. ISBN 5-295-01499-1

Һылтанмалар