Гавана битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{другие значения}}
 {{НП
|статус                = ҡала
|русское название      = Гавана
|оригинальное название = {{lang-es|'''La Habana'''}}
|изображение           = {{Photomontage
| photo1a = Habana 01 2014 7619.JPG
| photo1b = Old Square, Havana.jpg
| photo2a = Habana Vieja de noche.jpg
| photo3a = Gran Teatro de La Habana Alicia Alonso.jpg
| photo3b = Plaza San Francisco, La Habana.jpg
| spacing = 2
| border = 0
| color = #F2F2F2
| size = 280
}}
|страна                = Куба
|герб                  = Escudo de la Habana.svg
|флаг                  = Flag of City of Havana.svg
|ширина герба          = x100
|ширина флага          = x100
 |lat_dir = N |lat_deg = 23 |lat_min = 7 |lat_sec = 0 
 |lon_dir = W |lon_deg = 82 |lon_min = 23 |lon_sec = 0
 |CoordScale =
|вид региона           = Провинция
|регион =
|регион в таблице      = Гавана
|вид района =
|район =
|район в таблице =
|внутреннее деление = 15 [[муниципалитет]]
|вид главы          = Губернатор<ref>{{Cite web |url=http://www.eleccionesencuba.cu/reinaldo-garc%C3%ADa-zapata |title=Reinaldo García Zapata. Gobernador La Habana |access-date=2022-06-18 |archive-date=2020-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200122193953/http://www.eleccionesencuba.cu/reinaldo-garc%C3%ADa-zapata |deadlink=no }}</ref>
|глава              = Рейнальдо Гарсия Сапата
|дата основания     = [[16 сентябрь]] [[1517]] йыл
|первое упоминание =
|прежние имена      = Сан Кристобаль де Ла Гавана
|статус с =
|площадь            = 728,25
|вид высоты =
|высота центра НП   = 59
|климат = [[Тропик климат|тропик]]
|официальный язык =
|официальный язык-ref =
 |население         = 2 106 146
 |год переписи      = 2012
 |плотность         = {{ #expr: ( 2106146 / 728.25 round 2 ) }}
 |агломерация       = 
 |национальный состав =
 |конфессиональный состав =
 |этнохороним       = гава́нец, гава́нка, гава́нцы<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|79}}</ref>
|часовой пояс       = -5
|DST                = -4
|телефонный код     = (+53) 7
|почтовый индекс =
|почтовые индексы   = 10xxx-19xxx
|автомобильный код =
|вид идентификатора =
|цифровой идентификатор =
|сайт =
|язык сайта          = es
 }}

'''Гавана''' ({{Lang-es|La Habana}} {{Ipa|[aβana]}} — ''Абана'' тулыһынса ''{{Lang|es|[[Святой Христофор|San Cristóbal]] de La Habana}}'') — [[Куба]] Республикаһының баш һәм иң эре ҡалаһы, сәйәси, иҡтисади һәм мәҙәни үҙәге, илдең 16 провинцияның береһе. Гавана 728,25 км² майҙанды тәшкил итә, 15 муниципалитетҡа бүленә.

== Этимологияһы ==
1514 йылда испандар [[Христофор Колумб]] Сан-Кристобаль («Изге Христофор») хөрмәтенә аталған ҡалаға нигеҙ һала. Бер нисә йылдан һуң ҡаланы яңы урынға күсерәләр һәм тәүҙә Сан-Кристобаль-де-Гавана, унан һуң Гавана тип атайҙар."Гавана" ойконимы «саванна» (исп. sabana) — "бейек үләнле дала"нан барлыҡҡа килгән тип һанала, сөнки утрауҙың көнсығыш таулы райондарында йәшәүселәр ҡала урынлашҡан көнбайыш тигеҙлек өлөшөн саванна тип атаған{{Sfn|Поспелов|2002}}.

«Гавана» топонимының барлыҡҡа килеүе тураһындағы башҡа фараздар ҙа бар, уның Хабагуанекс ҡәбиләһе индеецтары юлбашсыһы (касика) исеменән барлыҡҡа килеүе мөмкин, тигән фараз киң таралған.

== Тарихы ==
Гаванаға 1519 йылдың 16 сентябрендә испан күскенселәре нигеҙ һала<ref>Котилья М. О., Кордоба Д. Землетрясение в Сантьяго-де-Куба 20 августа 1852 года // Геология и геофизика. — 2010. — Т. 51. — № 11. — С. 1577</ref>. Утрауҙы испандар яулап алғанға тиклем был урында [[индеецтар]] йәшәй (атап әйткәндә, сибонея һәм танино), ләкин аяуһыҙ иҙелеү, ауырыуҙар һәм аслыҡ ерле халыҡтың тулыһынса тиерлек юҡҡа сығыуына килтерә. Испания илбаҫарҙары ҡалала эшсе көстәр етешмәүен, Гавана халҡының байтаҡ өлөшө булған негр-ҡолдар менән тулыландыра<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Гаванна}}</ref>.

[[Файл:El_Capitolio_Havana_Cuba.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/El_Capitolio_Havana_Cuba.jpg/233px-El_Capitolio_Havana_Cuba.jpg|слева|мини|233x233пкс|Гавана Капитолий]]
1563 йылда Гавана [[Испания]]ның [[Куба]] утрауы колонияһының административ үҙәге була, ул ваҡытҡа генерал-капитанлыҡ статусын ала. XVI быуат аҙағынан ул Испанияның Антил утрауҙарындағы төп форпосты һәм Испанияға [[Америка]]ла таланған алтынды ебәреү өсөн күсеп ултырыу базаһы була.

1728 йылда ҡалала Гавана университетына нигеҙ һалына<ref name="autogenerated1">Гавана // Большая Советская Энциклопедия. / под ред. А. М. Прохорова. 3-е изд. том 5. М., «Советская энциклопедия», 1971. стр.618-619</ref>.

[[1762 йыл]]да [[Бөйөк Британия|Британия]] ғәскәрҙәре ҡаланы яулап ала. Париж килешеүе шарттары буйынса Бөйөк Британия Гавананы Испанияға Флоридаға алмашҡа ҡайтара<ref>{{ВТ-ВЭС|Гавана}}</ref>.

1860 йылда тәмәке фабрикаһы «Партагас» эшләй башлай<ref>«Партагас» // «Вокруг света», январь 1964</ref>.

XIX быуат аҙағында Гавана испан колониалистары власына ҡаршы азатлыҡ хәрәкәтенең үҙәгенә әйләнә, ә 1895 йылдың февралендә ҡалала революция башлана, һуңынан халыҡ-азатлыҡ һуғышы бөтә илде солғап ала.

1895 йылдың сентябрендә Гаванала [[Куба]]ның Испаниянан бойондороҡһоҙлоғо иғлан ителә. 1898 йылда Испания хөкүмәте Кубаның бойондороҡһоҙлоғон таный, ләкин генерал-губернатор тәғәйенләү хоҡуғын һаҡлап ҡала. Шул уҡ йылда АҠШ [[Испания]] менән Куба республикансылары араһындағы конфликтҡа ҡыҫыла, Испанияға һуғыш иғлан итә. 1898 йылда Испания менән АҠШ араһында хәрби хәрәкәттәр барышында Америка ғәскәрҙәре Гаванаға баҫып инә, ҡаланы һәм утрауҙың яр буйы райондарын ҡамауға ала.

1900 йылдың 19 майында Америка һалдаттары араһында һары биҙгәк эпидемияһы башлана. Америка командованиеһы тарафынан тәғәйенләнгән Уолтер Рид һәм Джеймс Кэрролл [[Төньяҡ Америка]] армияһы ирекмәндәре ярҙамында инфекция бысранған һауа, һыу, кейем, түшәк кәрәк-ярағы һәм башҡа төрлө ысулдар менән йоғоуы тураһындағы фекерҙе кире ҡаға, ә Джеймс Кэрролл һары биҙгәкте йоҡтороуҙың берҙән-бер юлы — серәкәй тешләүҙән икәнен иҫбатлай. Шуға күрә Вильям Кроуфорд Горгас етәкләгән отряд серәкәйҙәрҙең бөтә үрсеү сығанаҡтарын эҙмә-эҙлекле юҡҡа сығара — туҡһан көндән һуң Гаванда ике йөҙ йыл эсендә тәүге тапҡыр һары биҙгәктең бер осрағы ла булмай<ref>Поль де Крайф (де Крюи) Охотники за микробами. Издательство: Астрель, Полиграфиздат, 2012. ISBN 978-5-271-35518-9, ISBN 978-5-4215-3274-3</ref>.1901 йылда бында Хосе Марти китапханаһы асыла. Америка оккупация режимы Гаванала 1902 йылдың 20 майына тиклем дауам итә.

Куба бойондороҡһоҙлоҡ алғандан һуң, уның территорияһында республика идара итеү формаһы индерелә, Гавана яңы ойошторолған Куба Республикаһының баш ҡалаһы тип иғлан ителә.

Оҙайлы хәрби хәрәкәттәр һәм дәүләт түңкәрелеше һөҙөмтәһендә Гавананың иҡтисады тарҡала башлай. 1925 йылда Куба генералы Мачадоның президент власына килгәндән һуң, хәл яҡшыра. Автомобиль юлы баш ҡаланы утрауҙың башҡа ҡалалары менән тоташтыра. Бынан тыш, уның сит ил дәүләттәре менән бәйләнештәре үҫешә башлай. Ләкин Мачадоның сәйәсәте 1933 йылда Гаванала дөйөм забастовкаға килтерә, ҡаланың хужалыҡ тормошон тотҡарлана. 1930 йылдан 1959 йылға тиклем барған һәм илдәге көсөргәнешле сәйәси хәл һөҙөмтәһе булған бер төркөм хәрби түңкәрелештәр Кубаның сауҙа һәм сәнәғәт үҙәге булған баш ҡала иҡтисадын да ҡаҡшата.

1946 йылда «Эстадио Латиноамерикано» стадионы төҙөлә.

1959 йылғы Куба революцияһы еңеүенән һуң Гаванала төҙөлөш эштәре башлана.

1959 йылдың апрелендә яңы торлаҡ районы Гавана-дель-Эсте<ref name="autogenerated1">Гавана // Большая Советская Энциклопедия. / под ред. А. М. Прохорова. 3-е изд. том 5. М., «Советская энциклопедия», 1971. стр.618-619</ref>төҙөү башлана.

1961 йылда Хосе Марти металлургия заводы ойошторола<ref name="autogenerated1">Гавана // Большая Советская Энциклопедия. / под ред. А. М. Прохорова. 3-е изд. том 5. М., «Советская энциклопедия», 1971. стр.618-619</ref>һәм онкология һәм радиобиология институты асыла<ref name="autogenerated2">Гавана // Большая Российская Энциклопедия / редколл., гл.ред. Ю. С. Осипов. том 6. М., 2006. стр.228-230</ref>, 1962 йыл — фәндәр Академияһы асыла<ref name="autogenerated1" />.

1964 йылда авторемонт заводы сафҡа индерелә<ref name="autogenerated1">Гавана // Большая Советская Энциклопедия. / под ред. А. М. Прохорова. 3-е изд. том 5. М., «Советская энциклопедия», 1971. стр.618-619</ref><ref name="autogenerated2">Гавана // Большая Российская Энциклопедия / редколл., гл.ред. Ю. С. Осипов. том 6. М., 2006. стр.228-230</ref>.

1960 йылда Польша Халыҡ Республикаһы белгестәре ҡатнашлығында Гаванала [[Касабланка|«Касабланка»]] суднолар эшләү верфы проектлана, төҙөлә һәм йыһазландырыла<ref>Две верфи поставит Польша Кубе // журнал «Польша», № 6 (94), июнь 1962. стр.29</ref>Уның нигеҙендә буксирҙар, понтондар, баржалар һәм 1000 тоннаға тиклем һыу һыйҙырышлы сауҙа суднолары төҙөлә.<ref>Здислав Чаплиньский. Сотрудничество в области судостроения // журнал «Польша», № 12 (304), декабрь 1979. стр.17</ref>.

1970 йылдарҙан ҡала иҡтисадының үҫеүе күҙәтелә. Урындағы продукцияны Гавана диңгеҙ портынан экспортлау, шулай уҡ башҡа илдәрҙән төрлө тауарҙар импортлау яйға һалына. Кубаның тышҡы баҙарҙағы төп партнеры булып [[СССР]] тора. СССР ярҙамы менән баш ҡалала сәнәғәт предприятиелары, торлаҡ йорттар, мәктәптәр төҙөлә, юлдар һалына.

Нуэво- Ведадо районында автобустар кузовыһы етештереү буйынса завод сафҡа индерелә<ref>Страны СЭВ и автомобилизация // «За рулём», № 5, 1977. стр.18-19</ref> (башта «Хирон-4» ГАЗ-53 шассиһына,<ref>Куба: штрихи к автомобильному портрету // «За рулём», № 1, 1974. стр.13</ref> һуңынан ПАЗ-672ВЮ шассиһына<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/2271000 «Группа ГАЗ» поставит шасси автобусов ПАЗ на Кубу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170108093319/http://www.kommersant.ru/doc/2271000 |date=2017-01-08 }} // «Коммерсантъ» от 4 сентября 2013</ref>).

1976 йылда бында политехник институты асыла, 1981 йылда — медицина институты<ref name="autogenerated2">Гавана // Большая Российская Энциклопедия / редколл., гл.ред. Ю. С. Осипов. том 6. М., 2006. стр.228-230</ref>.

1986 йылда Ген инженерияһы һәм биотехнология ғилми-тикшеренеү институты асыла<ref name="autogenerated2">Гавана // Большая Российская Энциклопедия / редколл., гл.ред. Ю. С. Осипов. том 6. М., 2006. стр.228-230</ref>.

== Физик-географик ҡылыҡһырлама ==
Гавана Куба утрауының төньяҡ-көнбайышында, Мексика ҡултығы ярында урынлашҡан. Гавана Сан-Лисаро бухтаһы янындағы йәмле тәбиғәт ҡосағында йәйелгән.
Тәбиғи үҫемлектәр төрлө пальма, пассифлора, цитрус, сандал ағастарҙан һ.б. ғибәрәт.

Гавананың яр буйы һыуҙары балыҡтарға бай. Барлығы 700-ҙән ашыу төр балыҡ һәм моллюскылар бар. Ҡалала һәм уның тирә-яҡтарында бөжәктәр күп, шул иҫәптән кеше өсөн хәүефле бөжәктәр — ҡом бөрсәһе һәм малярия серәкәйе.

Гавананың көнсығышында Санта-Мария курорт зонаһы урынлашҡан, уға ҙур булмаған курорт ҡалалары — Тарара һәм Гуанабо инә.

=== Климаты ===
Алисовтың классификацияһы буйынса Гавана климаты тропик тип баһалана һәм тропик муссондар йоғонтоһонда формалаша. [[Кариб диңгеҙе]] йоғонтоһо арҡаһында ҡалала ямғырҙар миҙгеле менән ҡоро миҙгел аҙ айырыла. Бынан тыш, ҡала тропик циклондарға бирешмәй. Ғинуарҙа уртаса һауа температураһы +25 °С градус тәшкил итһә, июлдә +29 °С градусҡа етә. Үҙгәрештәргә ярашлы, ҡоро миҙгел ноябрҙән апрелгә тиклем дауам итә, ә май айынан октябргә тиклем көслө ямғырҙар яуа. Ямғырҙың уртаса йыллыҡ нормаһы яҡынса 1500 мм тәшкил итә.
Йыл эсендә ҡояшлы ваҡыттың уртаса дауамлылығы 2831,4 сәғәт тәшкил итә.{{-}}

== Халҡы, теле, дине ==
[[Файл:Habana_hotel_Sevilla.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Habana_hotel_Sevilla.jpg/800px-Habana_hotel_Sevilla.jpg|центр|мини|800x800пкс|Гавана панорамаһы.]]
{{-}}Гаванала 2 135 498 кеше йәшәй (2010). Куба халҡының дөйөм һанынан баш ҡала өлөшө — 21 %. Баш ҡалала йәшәгән ун кешенең етәүһе Испания күскенселәренең нәҫеле булып тора. Башҡалар ҡатнаш Африка-Испан йәки Азия сығышлы. Дәүләт теле — [[испан теле]]. Диндар халыҡтарҙың яртыһынан ашыуы католик динен тота, ҡалала йәшәүселәрҙең бер өлөшө христианлыҡты һәм ҡайһы бер Африканың мәжүси культы ҡатнашлығы нигеҙендә барлыҡҡа килгән синкретик инаныуҙарға таяна.{{Халыҡ иҫәбе|1970=1 755 000|1989=2 100 000|1993=2 200 000|2002=2 344 000|2005=2 186 909|2010=2 135 498|2012=2 106 146|2020=2 130 510}}

== Муниципалитеттар ==
Гавана ҡалаһы провинция статусына эйә , 15 [[муниципалитет]]ҡа бүленгән.
{| class="wikitable sortable"
!№ на карте
!Муниципалитет
!Халҡы,<br><br>чел. ([[2004 йыл|2004]])
!Майҙан,<br><br>км²
!Урынлашыуы
!Иҫкәрмәләр
|-
|1
|Плая
|186 959
|36
|<small>{{Coord|23|05|39|N|82|26|56|W|format=dec|name=Playa}}</small>
|
|-
|2
|Пласа-де-ла-Революсьон
|161 631
|12
|<small>{{Coord|23|07|28|N|82|23|10|W|format=dec|name=Plaza de la Revolución}}</small>
|Местоположение правительства
|-
|3
|Сентро-Абана
|158 151
|4
|<small>{{Coord|23|08|0|N|82|23|0|W|format=dec|name=Centro Habana}}</small>
|
|-
|4
|Ла-Абана-Вьеха
|95 383
|5
|<small>{{Coord|23|08|20|N|82|21|20|W|format=dec|name=La Habana Vieja}}</small>
|Входит во [[Бөтә донъя мираҫы|Всемирное наследие ЮНЕСКО]]
|-
|5
|Регла
|44 431
|9
|<small>{{Coord|23|07|32|N|82|18|55|W|format=dec|name=Regla}}</small>
|
|-
|6
|Гавана-дель-Эсте
|178 041
|145
|<small>{{Coord|23|09|25|N|82|17|49|W|format=dec|name=La Habana del Este}}</small>
|
|-
|7
|Гуанабакоа
|112 964
|127
|<small>{{Coord|23|03|40|N|82|17|23|W|format=dec|name=Guanabacoa}}</small>
|
|-
|8
|Сан-Мигель-дель-Падрон
|159 273
|26
|<small>{{Coord|23|05|47|N|82|19|36|W|format=dec|name=San Miguel del Padrón}}</small>
|
|-
|9
|Диес-де-Октубре
|227 293
|12
|<small>{{Coord|23|05|17|N|82|21|35|W|format=dec|name=Diez de Octubre}}</small>
|
|-
|10
|Серро
|132 351
|10
|<small>{{Coord|23|06|49|N|82|21|48|W|format=dec|name=Cerro}}</small>
|
|-
|11
|Марьянао
|135 551
|21
|<small>{{Coord|23|05|3|N|82|25|47|W|format=dec|name=Marianao}}</small>
|
|-
|12
|Ла-Лиса
|131 148
|38
|<small>{{Coord|23|01|29|N|82|27|47|W|format=dec|name=La Lisa}}</small>
|
|-
|13
|Бойерос
|188 593
|134
|<small>{{Coord|23|00|26|N|82|24|6|W|format=dec|name=Boyeros}}</small>
|
|-
|14
|Арройо-Наранхо
|210 053
|83
|<small>{{Coord|23|02|37|N|82|19|58|W|format=dec|name=Arroyo Naranjo}}</small>
|
|-
|15
|Которро
|74 650
|66
|<small>{{Coord|23|01|34|N|82|14|51|W|format=dec|name=Cotorro}}</small>
|
|}

== Мәҙәни әһәмиәте ==
[[Файл:Museum_of_Revolution_Cuba.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Museum_of_Revolution_Cuba.jpg/240px-Museum_of_Revolution_Cuba.jpg|мини|240x240пкс|Революция музейы]]
[[Файл:Fine_Arts_Museum_in_Havana,_Cuba.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Fine_Arts_Museum_in_Havana%2C_Cuba.jpg/240px-Fine_Arts_Museum_in_Havana%2C_Cuba.jpg|мини|240x240пкс|Милли һынлы сәнғәт музейы]]
[[Файл:Гавана.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/%D0%93%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B0.jpg/240px-%D0%93%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B0.jpg|мини|240x240пкс|«Баҫма» һәм Ленин Гавана урамында]]
[[Файл:Billboard_opposit_USA_interest_office.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Billboard_opposit_USA_interest_office.jpg/240px-Billboard_opposit_USA_interest_office.jpg|мини|240x240пкс|АҠШ-тың Гаваналағы элекке илселеге эргәһендәге плакат. Тәржемәһе: «Әфәнде империалистар! Беҙ һеҙҙән бөтөнләй ҡурҡмайбыҙ».]]
[[Файл:Front_view_of_Universidad_de_La_Habana.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Front_view_of_Universidad_de_La_Habana.jpg/240px-Front_view_of_Universidad_de_La_Habana.jpg|мини|240x240пкс| Гавана университеты бинаһы]]
Гавана — донъяның иң матур утрау баш ҡалаларының береһе. Боронғо ҡала үҙәге әле һаман үҙенсәлекле колониаль ҡиәфәтен һаҡлай. Бында байтаҡ тарихи ҡиммәткә эйә боронғо архитектура ҡомартҡылары һаҡланған. 1984 йылда баш ҡаланың иҫтәлекле урындары [[ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы]] исемлегенә индерелә. Улар араһынан айырым Ла-Реаль-Фуэрс ҡәлғәһен (1583 йыл), Санта-Клара монастырын (1644 йыл), Ғиффәтле (Зачатие) соборын (1656 йыл), ҡала Ратушаһын (1792 йыл), [[XVIII быуат]]та төҙөлгән собор менән кафедра майҙаны айырым билдәләнә.

Үҙәктә Хосе Марти исемендәге мемориаль комплекс менән майҙан урынлашҡан. Төп архитектура ҡомартҡыларының береһе — Прадо бульвары, йорттар иҫке испан стилендә төҙөлгән. Унда 1920 йылдарҙа Вашингтонда бина өлгөһөндә төҙөлгән Милли Капитолий бинаһы, шулай уҡ Гавананың Ҙур театры урынлашҡан.

Гаванала бер нисә музей бар:

* милли,
* колониаль,
* антропология музейы,
* Керамика музейы, экспозицияһы Кастильо-де-ла-Реаль Фуэра замогында урынлашҡан
* Хосе Марти йорт-музейы,
* Наполеон музейы (экспонаттарының киң коллекциялары бар, [[:ru:1789|1789]]—[[:ru:1815|1815]] йылдарҙағы осорға ҡараған),
* декоратив сәнғәт музейы,
* этнологик музейы,
* Революция музейы,
* Эрнест Хемингуэй Йорт-музейы

Иң билдәлеһе — Милли музей. Унда үткән быуат сәнғәт әҫәрҙәре коллекциялары (шул иҫәптән антиклыҡ осоро) һәм хәҙерге заман коллекциялары урынлашҡан. Куба рәссамдарының XVIII—XX быуаттарҙағы картиналар йыйынтығы айырыуса иғтибарға лайыҡ.


Шулай уҡ ҡыҙыҡһыныу уята:

* Наҙанлыҡ менән көрәш музейы,
* Гавана ҡалаһы музейы,
* Гуанабокоа тарихи музейы, унда афро-куба традицион йолалар экспонаттары тупланған.

СССР илселеге биналары комплексы (бөгөнгө РФ) ҡаланың төп доминанты булып тора. Комплекс совет модернизацияһы стилендә эшләнгән (архитекторҙары — А. Рочегов, М. Энгельке, В. Песецкий).)<ref name="высота">{{Китап|автор=|часть=|заглавие=РОССИЯ ВЫСОКАЯ. История высотного строительства России|оригинал=|ссылка=|место=Екатеринбург|издательство=TATLIN|год=2014|страницы=180|isbn=978-5-000750-31-5}}</ref>

Һуңғы йылдарҙа ҡаланың архитектура ҡомартҡыларын тергеҙеү буйынса эштәр алып барыла. Реставрациялаусыларҙың маҡсаты боронғо архитектура һәм скульптура әҫәрҙәренең тәүге күренешен тергеҙеү була. Иҫке Гавана майҙанындағы биналарҙы тергеҙеү баш ҡала өсөн ҙур мәҙәни әһәмиәткә эйә.

Ҡаланың төп юғары уҡыу йорто — Гавана университеты. 1962 йылдан Гаванала Куба Фәндәр академияһы эшләй, ғилми-тикшеренеү эштәре дәүләт тарафынан финанслана.

Хабанера бейеүе ҡала исеменән килеп сыҡҡан. Гавана шау-шыулы һәм халыҡ күпләп йыйылған байрамдары, фестивалдәре һәм йәрминкәләре менән билдәле. Февралдә ҡалала төҫлө карнавал һәм Халыҡ-ара Джаз фестивале үтә. Декабрҙә баш ҡалала йыл һайын үткәрелә торған Латин Америкаһы кинофестивале үтә, ә 1 ғинуарҙа Гаванала милли байрам — Революция көнө үткәрелә, ул байрам саралары, музыканттар һәм бейеүселәр сығыштары менән оҙатыла.

Ҡалала ике [[аэропорт]] бар:

* Хосе Марти халыҡ-ара аэропорты —  Кубаның төп һауа «ҡапҡаһы»;
* Баракоа Плая аэропорты — эске рейстар өсөн генә ҡулланыла.

== Туғандаш ҡалалар ==
{{Колонки}}
* {{Флаг Греции}} [[Афины]], [[Греция]]
* {{Бразилия}} [[Белу-Оризонти]], [[Бразилия]]
* {{Мексика}} [[Веракрус (Веракрус)|Веракрус]], [[Мексика]]
* {{Великобритания}} [[Глазго]], [[Великобритания]]
* {{Иран}} [[Исфахан]], [[Иран]]
* {{Венесуэла}} [[Каракас]], [[Венесуэла]]
* {{Испания}} [[Кадис]], [[Испания]]
* {{Румыния}} [[Констанца]], [[Румыния]]
* {{Перу}} [[Куско]], [[Перу]]
* {{Испания}} [[Мадрид]], [[Испания]]
* {{Мексика}} [[Мехико]], [[Мексика]]
* {{Белоруссия}} [[Минск]], [[Белоруссия]] ([[2005]])
* {{АҠШ флагы}} [[Мобил (Алабама)|Мобил]], [[АҠШ]]
* {{Канада флагы}} [[Монреаль]], [[Канада]]
* {{Рәсәй флагы}} [[Мәскәү]], [[Рәсәй]]
* {{Рәсәй флагы}} [[Санкт-Петербург]], [[Россия]] ([[2000]])
* {{Бразилия}} [[Рио-де-Жанейро]], [[Бразилия]]
* {{Нидерланд флагы}} [[Роттердам]], [[Нидерланды]]
* {{Бразилия}} [[Салвадор (город)|Сальвадор]], [[Бразилия]]
* {{Португалия}} [[Синтра]], [[Португалия]]
* {{Бразилия}} [[Сан-Паулу]], [[Бразилия]]
* {{Турция}} [[Стамбул]], [[Төркиә]]
* {{Иран}} [[Тегеран]], [[Иран]]
* {{Испания}} [[Толедо]], [[Испания]]
* {{Испания}} [[Хихон]], [[Испания]]
* {{Флаг|Китай}} [[Пекин]], [[Китай]] ([[4 сентября]] [[2005]])
* {{Турция}} [[Измир]], [[Төркиә]] (1995)<ref name=ks>{{Cite web|url=http://www.izmir.bel.tr/kardeskentler.asp|title=İzmir'in kardeş kentleri|publisher=İzmir Büyükşehir Belediyesi|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f2n0MBu?url=http://www.izmir.bel.tr/kardeskentler.asp|archivedate=2012-08-04}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120727014301/http://www.izmir.bel.tr/kardeskentler.asp |date=2012-07-27 }}</ref>
* {{Монголия}} [[Улан-Батор]], [[Монголия]]
{{Конец кол}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Китап|автор=Поспелов Е. М.|заглавие=Географические названия мира. Топонимический словарь|издание=2-е изд., стереотип|ответственный=отв. ред. Р. А. Агеева|ссылка=|место=М.|издательство=Русские словари, Астрель, АСТ|год=2002|том=|страниц=512|страницы=|isbn=5-17-001389-2|тираж=3000|ref=Поспелов}}

== Һылтанмалар ==
{{вс}}
* [http://cubaworld.ru/Havana.html Гавана н CubaWorld] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230417082417/http://cubaworld.ru/Havana.html |date=2023-04-17 }}
* [https://web.archive.org/web/20090930055311/http://cuba.crossnet.ru/index.php/%D0%93%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B0 Гавана н CubaWiki]
* [http://tourweek.ru/countries/cuba/regions/havana/ Унда гавана һәм иҫтәлекле (урыҫ)]
{{Төньяҡ Америка баш ҡалалары}}
[[Категория:Миллионер ҡалалар]]
[[Категория:Куба провинциялары]]