Гончарная урамы (Мәскәү)

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Был топонимдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ Гончарная улица.

Ҡалып:Улица Москвы Гончарная урамы (1922—1992 йылдарҙа — Володар урамы, 1918 йылға тиклем Швивая Горка урамы ла ингән) — Мәскәү үҙәк административ округының Таган районындағы радиаль урам. Оло Ватин тыҡрығынан Таган майҙанына тиклем һуҙыла. Мәскәү йылғаһы яр буйҙары менән Котельнический (1-ҙән 5-сегә тиклем) тыҡрыҡ менән тоташҡан, Үрге Радищев урамы — Рюмин, 5-се Котельнический, 1-се Гончарный тыҡрығы. Ватин тыҡрығындағы йорттарҙың һаны Б..

Исеменең килеп сығышы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Гончар биҫтәһе көршәк һүҙенән (XVI—XVIII быуаттар).

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Гончар биҫтәһе — иң иҫкеләрҙән һанала. Йылъяҙма сығанаҡтарҙан күренеүенсә, башта ҡала хәҙерге Гончарная урамы районында урынлашҡан булған, ә XII быуат аҙағында Кремль биләмәһенә күскән. XVI быуатта уттан һаҡланыу маҡсатында көршәк яһаусыларҙы Яуза йылғаһы аръяғына, Швивый тауына, ҡыуып ебәрәләр, (ул саҡта — Бетле тауы). Көршәк оҫтаханалары 1947—1948 йылда Котельнический урамында бейек йорт өсөн тәрән соҡор ҡаҙғанда табыла. Бында ҡорал яһау оҫталарының да биләмәләре булған— уларҙың ҡәберҙәре Ыҙа сигеүсе Никита ғибәҙәтханаһын тергеҙгәндә табылған. Әлеге ғибәҙәтхана Федор Иоаннович ваҡытында Иван III нигеҙ һалған ағас сиркәү урынында төҙөлгән.

1812 йылғы янғын ваҡытында Гончарная урамы, ут үҙәгендә булып, юҡҡа сыға, әммә XIX быуаттың 1-се яртыһындағы тергеҙеү эштәре һөҙөмтәһендә XVII быуаттың боронғо палаталары һаҡланып ҡала. 1917 йылға тиклем был урамда килем йорттары булмай. 1918 йылда революционер В. Володарский хөрмәтенә Володар урамы итеп үҙгәртелә.

Мәскәүҙе реконструкциялауҙың генераль планында (1935) Таганканың ғәмәлдәге биналарын тулыһынса һүтеү ҡарала. Гончарная урамы беренсел радиаль урам булырға, ә төньяҡта Баҡса ҡулсаһы эсендәге ҙур өсмөйөшлө майҙан хәҙерге Радищевский урамдарының мауыҡтырғыс өлөшө менән йәнәш торорға һәм урам радиаль булырға тейеш була. Был план, № 26-32, 36-38 торлаҡ йорттарҙан тыш, тормошҡа ашырылмай. Ҙур Краснохольм күперен төҙөгәндә Гончарная урамы буйлап көньяҡ-көнсығыш кварталы, шул иҫәптән Гончарный аралығы 1649 йылдағы Воскресенский сиркәүе, уникаль өс палаткалы композиция һүтелә. Ыҙа сигеүсе Никита ғибәҙәтханаһы талана (һуғыштан һуң Л. А. Давид тарафынан тергеҙелә, бөгөнгө көндә Афон берләшмәһе составына инә).


Иғтибарға лайыҡ биналар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Гончарная урамында Успение ғибәҙәтханаһы (1654, манараһы — 1790).
«Ростелеком» штаб-фатиры һәм уның эргәһендә Татарстан вәкиллеге
26-сы һанлы йортта мемориаль таҡтаташ

Таҡ яғында[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • No 1 — РЖСКТ «Шерстяной работник» торлаҡ йорто (1929—1930, архитекторы И. О. Гохблит)[1][2].
  • No 3, Үҙәк дәүләт федераль округы — күп фатирлы йорт — Грачёваның административ бинаһы (1883, архитектор Медков; 1913, архитекторы Н. Д. Поликарпов)[3][4].
  • No 5 — Д. Е. Грачёва йорто (1913, архитектор Н. Д. Поликарпов төҙөгән). 1990 йылдар аҙағында яңы төҙөлөштәр өсөн һүтелә, хәҙерге бина 1999 йылда төҙөлә.
  • No 7/4 — Ю. С. Филевский йорто (1872; 1880-се йылдар; 1899, архитекторы В. Г. Сретенский)[5].
  • No 9/3 — XIX быуат йорто[6].
  • No 11 — XIX быуаттың бер ҡатлы йорто.
  • No 17 — XIX быуат торлаҡ йорто.
  • No 19 — XIX быуат торлаҡ йорто.
  • No 23 — Н. А. һәм С. Н. Андреның айырым йорто (1912, архитекторы С. Ф. Воскресенский)[7].
  • No 21 — айырым йорт (XIX быуаттың 1-се өсөнсө быуаты)[8].
  • No 25 — торлаҡ йорт (1873; 1980-се йылдар)[9].
  • No 27/6 — М. Г. Левина йорто (1838; XIX быуаттың икенсе яртыһы)[7].
  • No 29/7 — Гончари ҡалаһындағы Пресвятая Богородица Успение сиркәүе (1654, ғибәҙәтхана — 1702, ҡыңғырау манараһы — 1790).
  • No 35/5, архитектура ҡомартҡыһы (федераль) — Зелин-Безсонова усадьбаһы, (XIX быуат, архитекторы В. Д. Адамович). Арка менән биҙәлгән усадьбаның ампир ҡоймаһы өлөшләтә емерелеп, 2016 йылдың апрель уртаһында эргәлә ҡаҙылған соҡорға төшә.

Йоп яғында[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • No 2 — Милхаузен йорто (XVIII быуат аҙағы — XIX быуат башы)[10].
  • No 6 — Афон ихатаһы, үҙ эсенә Швив ҡалҡыулығындағы Никита ыҙа сигеүсе ҡорамын ала, XVI—XVII быуаттар.
  • № 12 — Суровщиков усадьбаһы (Тутолмин)[10]. Элек бында А. Г. Строгановтың таш палаталары булған, һуңынан уның ҡыҙы княгиня Варвара Александровна Шаховскаяға күскән. Ул былай тип яҙған: «Уның йорто — Мәскәүҙә матурлығы һәм урыны буйынса иң яҡшыларҙың береһе. Уның алдында ике йылға аға, атап әйткәндә, Мәскәү һәм Яуза». XVII быуаттың икенсе яртыһында улар һүтелә, һәм, тарихсылар күҙаллауынса, 1770-се йылдар башында был урында йорт флигелдәре ҡанаттары менән сикләнгән, ярым түңәрәк, өс ҡатлы бина күтәрелә. Түбәһенә бельведер урынлаштырыла, унан Мәскәү күренеше асылған. XIX быуат башында йорт Т. И. Тутольминға ҡарай, ул йортто яңынан төҙөтә. 1812 йылда сыҡҡан янғында йорт яна һәм оҙаҡ ваҡыт төҙөлөп бөтмәй тороп ҡала, уға Тимофей Прохоров хужа булғас, унда фабрика-мәктәп асыла. Фабрика етештереүе 1850 йылға тиклем эшләп килә, шунан һуң йорт килемле була. XX быуат башында бында Е. Е. Констандың шәхси ҡатын-ҡыҙҙар гимназияһы була; бина хужаһы бойороғо буйынса архитектор В. У. Шервуд төп йортто төҙөй һәм ҡанаттарын үҙгәртеп ҡора[11]. 1930 йылдарҙа йорт яңынан төҙөлә[12]. 2015 йылдың 1 октябренән рәсми рәүештә 1-се бинала Рәсәй Фәндәр академияһының философия институты урынлаша[13].
  • No 14-16 — И. С. Рахмановтың (Клаповскаяның) йорто (XVII быуат палаталары нигеҙендә; XVIII; 1816—1823; ҡойма — 1820)[10]. 1930-сы йылдарҙа 14-се йортта Бондаренко Илья Евграфович йәшәй. Әлеге ваҡытта усадьбаны «Сафинат» компанияһы биләй. Йылына ике тапҡыр (Музей көнөндә (18 май) һәм Һәйкәл көнөндә (18 апрель)) халыҡ өсөн асыла.
  • No 18 — С. С. Солодовников йорто (XVIII быуаттың 1-се яртыһы; XIX быуаттың 2-се яртыһы)[10].
  • No 22-24 — XIX быуат уртаһындағы йорттар.
  • No 26 — торлаҡ йорт (1950—1957, архитекторҙары Л. В. Руднев, И. З. Чернявский)[14]. Бында хәрби командирҙар И. И. Федюнинский[15], И. П. Сухов[16], А. И. Прошляков, актриса Лилиә Толмачёва[17], йырсы Юрий Гуляев[18], яҙыусы Всеволод Кочетов йәшәгән[19].
  • 30-сы йорт, 1-се ҡоролма — «Ростелеком» милли элемтә операторының штаб-фатиры.
  • No 34/11 — А. И. Зиминдың айырым йорто (1911—1912, архитекторы В. Д. Адамович)[7].
  • No 38 — торлаҡ йорт (1936—1946, архитекторҙары Н. Ф. Вишневский, Г. П. Воробьёв)[7][20]. Бында график Гурия Захаров йәшәгән. 1997 йылдың 31 июлендә был йорттоң ихатаһында өс милиционерҙың ғүмерен өҙгән атыш була. Әлеге ваҡытта унда мемориаль таҡтаташ ҡуйылған.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ Васильев Н. Ю., Евстратова М. В., Овсянникова Е. Б., Панин О. А. Архитектура авангарда. Вторая половина 1920-х — первая половина 1930-х годов. — М.: С. Э. Гордеев, 2011. — С. 165. — 480 с.
  2. ↑ Памятники архитектуры // Московское наследие. — 2013. — № 26.
  3. ↑ Памятники архитектуры // Московское наследие. — 2013. — № 26.
  4. ↑ Реестр памятников истории и культуры. Официальный сайт «Москомнаследия». Дата обращения: 2 октябрь 2011. Архивировано из оригинала 1 февраль 2012 года. 2012 йыл 1 февраль архивланған.
  5. ↑ Бусева-Давыдова и др., 1997, с. 427
  6. ↑ Памятники архитектуры // Московское наследие. — 2013. — № 26.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Бусева-Давыдова и др., 1997, с. 431
  8. ↑ Памятники архитектуры // Московское наследие. — 2013. — № 26.
  9. ↑ Памятники архитектуры // Московское наследие. — 2013. — № 26.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Бусева-Давыдова и др., 1997, с. 428
  11. ↑ Шашенкова Е. Дом на Швивой горке // Intelligent Enterprise/RE («Корпоративные системы»). — 2002. — № 15.
  12. ↑ Усадьба Тутолмина // Москва. Энциклопедический справочник. — Большая Российская Энциклопедия. — М., 1992. / Москва. Энциклопедический справочник. — М.: Большая Российская Энциклопедия, 1992.
  13. ↑ ИФ РАН, контактная информация
  14. ↑ Бусева-Давыдова и др., 1997, с. 430
  15. ↑ Лица Москвы|Федюнинский Иван Иванович
  16. ↑ Лица Москвы|Сухов Иван Прокофьевич
  17. ↑ Лица Москвы|Толмачёва Лилия Михайловна
  18. ↑ Вдова Юрия Гуляева Лариса: Знаете, каким он парнем был? 2014 йыл 20 июль архивланған.
  19. ↑ Переделка — Большой город. Московские новости 2016 йыл 24 сентябрь архивланған.
  20. ↑ Архитектура Москвы 1933—1941 гг / Автор-сост. Н. Н. Броновицкая. — М.: Искусство—XXI век, 2015. — С. 83. — 320 с. — (Памятники архитектуры Москвы). — 2500 экз. — ISBN 978-5-98051-121-0.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Колодный, Л. Е., «Таганка. За Яузой», М., Голос-пресс, 2007. ISBN 978-5-7117-0176-7
  • Москва: Архитектурный путеводитель / И. Л. Бусева-Давыдова, М. В. Нащокина, М. И. Астафьева-Длугач. — М.: Стройиздат, 1997. — 512 с. — ISBN 5-274-01624-3.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Гончарная_урамы_(Мәскәү)&oldid=1244711» битенән алынған