Гэндзи тураһында повесть
Гэндзи тураһында повесть (яп. 源氏物語, Гэндзи-моногатари (хикәйә), шулай уҡ «Гүзәл принц Гэндзи тураһында хикәйә» — роман, классик япон әҙәбиәтендә бөйөк әҫәрҙәрҙең береһе[1]. Ижад ителеү осор Хэйан заманына тура килә. Авторлыҡ буйынса, Мурасаки Сикибу романы тип иҫәпләнә. Ул императрица Сеси йортонда хеҙмәтсе була (хакимлек йылдары 986—1011).
Әҫәрҙең төҙөлөшө
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Әҫәр 54 бүлектән тора. «Беренсе йәшеллек» бүлектә ике киҫәк, «Болоттар араһына йәшеренеү» бүлегенең тик атамаһы билдәле. Тәртипкә һалынған роман өс киҫәккә бүленә:
- «Павлоний павильоны» — «Глициний япраҡтары» бүлектәре (33 бүлектәр). Хикәйә Гэндзиҙең бала саҡтан балиғ булған ҡыҙға тиклем тормошо тураһында. Ауырлыҡтарҙы еңеп, Гэндзи юғары дәрәжәгә күтәрелә.
- «Тәүге йәшеллек» — «Сихырсы-даос» бүлектәре (8 бүлек). Хикәйә Гэндзиҙең ҡартлығы тураһында яҙылып, геройҙың үлеме менән тамамлана.
- «Бай принц» — «Йөҙөүсе хыялдар күпере» (13 бүлектәр). Гэндзиҙе дауам итеүселәрҙең, төп геройы Укифунэ тураһында хикәйәләр.
Әҫәрҙәрҙең авторы бер кеше генә булмау тураһында шик булыу сәбәпле, бүленеү эстәлеккә генә һылтанып түгел һәм дә, яҙылыу стиле, алымдары айырмалары нигеҙендә атҡарылған. Заманына ҡарап, әҫәр төрлө ысулдар менән бүленә, мәҫәлән, « Удзи бүлектәре» бер бүлек тип тә һәм айырым 10 бүлектәр тип һаналған. Әлегә тиклем, бүлектәрҙе ниндәй тәртиптә урынлаштырыу бер төптән хәл ителмәгән мәсьәлә. Сюжеттәр бүлектәрҙе бер-береһе менән бәйләмәй, шуның өсөн эҙмә-эҙлек һаҡлап йәки ҡапма-ҡаршылыҡтарҙы урап роман төҙөүе ҡыйынлаша. Тикшеренеүселәр әйтеүенсә, һайһы бер бүлектәрҙең асҡысы бар (мото-тик маки). Улар ярҙамында әҫәрҙең тотанаҡлы фабулаһы төҙөлә, ә башҡа бүлектәр ярҙамсы булып ҡалалар (нами-но маки). Ярҙамсы бүлектәр, эстәлеген асыҡлап, төп бүлектәргә лә инеүҙәре мөмкин, йәки һөйләнгән сюжет һыҙығының[2] дауамы булыуы ихтимал.
Сюжет
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Повесть принц Гэндзи ғишыҡ биографияһын төп һыҙыҡ өҫтөнә ала — императорҙың үгәй улы.
Моногатари өс жанрҙар үрелмәһен: һынлы сәнғәтте, поэзияны һәм прозаны таусирләй. Моногатари төргәгендә өс һүрәт һәм уның аңлатмаһы булған. Уҡыусы төргәкте горизонталь килеш әйләндереп һүрәттәрен ҡарай һәм шул уҡ ваҡытта яҙыуын уҡый. Күрәһең, тәүге моногатари манга һымаҡ булыуы ихтимал, сөнки һүрәттәргә, сағыштырмаса, яҙыу аҙ булған. Әммә моногатари тураһында дөрөҫөн һөйләү мөмкин түгел, сөнки тәүге хикәйәләр һаҡланмаған. Хәҙерге билдәле текстар тик күпкә, һуңғы ваҡыттағы күсермәләрҙең «күсермәләре» генә.
Роман новеллалар, йыйынтығын хәтерләтә, һәр ҡыҫҡа хикәйә аша, Гэндзи тормошоноң айырым эпизодтарын асып һала. Авторы бер ниндәй нәсихәтһеҙ йәки идеаллаштырыуһыҙ, әҙәпле, тыныс тәбиғәтле биограф булып ҡала. Яҙылған 44 бүлектәрендә (тулы роман 54 киҫәктән тора) герой нәзәкәтле яманһыулыҡ менән һәр осраған, күндәм һәм тәкәббер ханымдарҙан башлап, һарайҙағы хеҙмәтсегә тиклем, һәр ҡатынды үҙенә ҡарата белә. Авторға, ихлас яҙылған мартиролог хэйан һарайы донъяһында, нәфис теҙмә — ҡатындар тибын күрһәтергә мөмкинлек бирә. Геройҙың холҡо һайлансыҡ түгел: атаһының ҡоло йәш фрейлингә лә йөрөй, һуңынан, «фил моронона оҡшаған, ҙур һәм ҡыҙыл танаулы» ханыма, аҙаҡ килеп, 58-йәшлек тәкәббер ҡарсыҡҡа һәм хатта үҙенең аҫрауға алған үҫмер ҡыҙын әүрәтергә маташа. Роман айырата ысынбарлыҡты һүрәтләй, сюжет бик һүлпән үҫешә (был романдың эстәлегендә сағыла — заманына тура килгән, ҡылансыҡ, артыҡ әҙәпле фрейлин һөйләшеүе). Хэйан аристократтарының көнкүреше һәм һарай кварталы байрамса, йә төшөнкө кәйеф атмосфераһы ҙур һәм нәзәкәтле оҫталыҡ менән тасуирләнә.
Әммә Гэндзи, дон Жуандан айырмалы, һәләкәткә килтерә торған һөйәр түгел, ә ышаныслы һәм тоғро юлдаш. Хэйан заманында барлыҡ ҡатындар бындай тормош тураһында хыяллана ғына. Улар ғүмере буйы ирҙәргә буйһоноп йәшәгән. Ир ҡорона ингән Гэндзи һәр ҡатын-ҡыҙҙы үҙ хәстәрлеге аҫтына ала, был турала автор күп тапҡырҙар иҫкә төшөрә. Кеше ышанмаҫ уның бындай выжданлығына (ул осорға) һәм хужабикә Мурасакиға ҡарата тәртибенә . Тағы бер ҡыҙ бала сағынан ул тулыһынса уның хакимендә булған, тормошонда башҡа бер кемдән ярҙам көтмәгән һәм бер генә лә бала тапмаған — шуға ҡарамаҫтан, яратҡан тоғро ҡатыны булып ҡала!
Роман өс өлөшкә бүленә: үҫмер Гэндзи; бәлиғ булған йылдар — һөргөн һәм баш ҡалаға кире ҡайтыу, даны һәм үлеме; Каоруның тормошо — Гэндзиҙең ҡабул ителгән улы. Романдың асыҡ логик концовкаһы билдәләнмәгән, заманса әҙәбиәткә традицион булмағанға күрә, ҡайһы бер тикшереүселәр роман тамамланмаған тип иғлан итергә һылтанма табыла. Хәйер, «Болоттар араһында юғалыу», — тип аталған киҫәктең атамаһы ғына бар, күрәһең, Гэндзиҙең үлемен сиволлаштыра. Ике төп гипотеза бар: автор аңлы рәүештә киҫәкте исемһеҙ ҡалдыра, сөнки һөйгәненең үлеме тураһында яҙыу, уның яратҡан геройы үлеме тураһында артыҡ йәне көйә; төргәк юғалған.
Романдың сюжете түңәрәк эсенә алынған — Гэндзи йәшлегендә, атаһының ҡолон әүерәтһә, тәхеткә менгән принцтың атаһына әүерелә, ғүмеренең аҙағында, һөйгәне Сан-но Маяның уға хыянат иткәнен белә. Һәм уның улының атаһы йәш придворный булған. Бындай сюжет түңәрәге Хэйан заманындағы, ҡарма концепияһына тап килә: был ваҡытта әҙәбиәткә буддизм йоғонтоһо бик көслө була. Роман тамамланмаған һәм һуғы бүлектең өҙөк сюжеттәр менән төҙөлөүе тигән тойғолар нигеҙендә, тикшеренеүселәр уйлауынса, романды автор үҙе яҙып бөтмәүе ихтимал.
Ҡатнашҡан заттар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
(Схемала хата күрһәгеҙ бында комментарий яҙығыҙ)
Тикшеренеүселәр фекеренсә, романда баш персонаж Гэндзи тарихи шәхес түгел. Уның образы синтетик, һәм, бәлки, бары тик ҡайһы бер фараздар уның реаль тарихи шәхес яҡтарын бер аҙ үҙләштерә. Араһында мөмкин булған әҙәби образдың тормоштағы өлғөһө принц Минамото Такаакира (914—982 йылдар), император Дайго улы, Аривару Нарихира, Тайру Садафуми, Сугавару Митиндзанэ, принц Ацухиру[2].
Барған урыны
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
 |
|
|
Романдың стиле
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү] | Был мәҡәләнең өлөшө әлегә яҙылмаған. |
Яҙылған дәүер
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Роман Хэйан эпохаһында, яҙыла. Был ваҡытта япон мәҙәниәте үҙенең иң юғары үҫешен кисерә. Тап бына ошо осорҙа Ҡытай мәҙәниәтенән күсеп ҡалған традициянан тайпылып, тап бына ошо ваҡытта, үҙенсәнлекле милли япон стиле формалаша. Япон аристократияһының элита даирәләре ярҙамында күп яҡлы милли сағылыш тапҡан мәҙәниәткә нигеҙ һалына. Һынлы сәнғәт, музыка, каллиграфия менән бер рәттән япон прозаһы яңы ғына барлыҡҡа килеп, үҙ стилен табып юғары урын биләй. Һәм «Гэндзи тураһында повесть» тап бына был ирешелгән үрҙәрҙең кәүҙәләнеше.
Сөнки барынан ла үрге сословия ценилось сәнғәте, шиғриәт, проза үҫкәндә өлөшләтә ситтә. Ләкин тап бына ошо мөмкинлек бирҙе биреү " прозе булһа ине ҡалырға обойдены ювелирный сәнғәт придворный стихосложение. Проза уптыла, үҙенә башҡа тормош прикрасы, произрастать туранан-тура килгән тарихи ваҡиғалар повседневные, шуның нәтижәһендә достигает удивительно органист һәм естественности, записала тарих өсөн мельчает детальләре, көнкүреш тех осорынан[2].
Яҙыулыу ваҡыты
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Түгел, бар берҙәм фекере тураһында һөйләне, осоронда бер ни тиклем тормош үҙ Мурасаки булдырҙы роман. Бар бер нисә версия бар, донъя йышыраҡ башҡа атала та, күҙ алдында тота, тип роман башланды, Мурасаки үлгәндән һуң, ире, Фудзивара Нота, йәғни сама менән 1001. Был версияһын подкреплять булһа, шул ваҡытҡа инеү Мурасаки хеҙмәтенә мөрәжәғәт император (1008 йыл) «Повесы Гэндзи тураһында» инде иде популярна у-у-у ҡатын-кыҙҙар өлөшөндә йәшәүселәр һарайы. Бәлки, тап бына ошо популярлыҡ алған саҡырыу сәбәбе кыҙҙар һарайына. Сығып, был версияһы, беренселәрҙән булып написании тип башлыҡтары һанарға кәрәк, ышаныс повестку тормошо тураһында ҡатын-кыҙҙар урта сословия (мәҫәлән, «Буш скорлупа циклы», «Киске лик»). Алға ла булып, наблюдательный придворный тормош Мурасаки яҙа башлай тураһында обитатели һарайы.
Башҡа версияһына Мурасаки кереште романы һуң ғына тикшереү хеҙмәте менән. Береһе легендалары буйынса роман булдырылды буйынса поведению императрицы Сеси һәм писал булыу ваҡытында сознательный " асыла. Әммә был легенда түгел, бик достоверным.
Ниһайәт, тағы бер версияһы, вдохновением өсөн япон ҡыҙҙары барылған, хикәйәләр тураһында император тормош, улар ул ишеткәнем бар әтенән. Очарованная услышанным, Мурасаки яҙа башлығын «Павильон Павлиний» булараҡ, хәҙер үк йәш, бәлки, хатта кейәүгә сыҡҡансы менән Нота.
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү] | Был мәҡәләнең өлөшө әлегә яҙылмаған. |
Исеме
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Күпселек фекер нигеҙендә, «Гэндзи тураһында повесть» әҫәренең исемен Мурасаки уйлап сығармаған. Иң боронғо атама «Мурасаки тураһында повесть» («Мурасаки-но-моногатари»). Ул XI быуат урталарында «Сарасина-никки» («Сарасинаның яңғыҙ айы») тип аталған көндәлектә табыла. Билдәле вариант «Һоҡландырғыс Гэндзи тураһында повесть» («Хикару-Гэндзи-моногатари») атамалары бар.
Бүлектәр исемлеге
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]| Глава | На японском | Тәржемә |
|---|---|---|
| 1 | Кирицубо (япон. 桐壺)(яп. 桐壺) | Павильон павлоний |
| 2 | Хахакиги (япон. 帚木)(яп. 帚木) | Ағас-һепертке |
| 3 | Уцусэми (япон. 空蝉)(яп. 空蝉) | Цикаданың буш ҡабығы |
| 4 | Югао (япон. 夕顔)(яп. 夕顔) | Киске күренеш |
| 5 | Вакамурасаки (япон. 若紫)(яп. 若紫) | Үҫмер Мурасаки |
| 6 | Суэцумухана (япон. 末摘花)(яп. 末摘花) | Шафран |
| 7 | Момидзи-но га (япон. 紅葉賀)(яп. 紅葉賀) | Алһыу япраҡтар байрамы |
| 8 | Хана-но эн (япон. 花宴)(яп. 花宴) | Сәскә байрамы |
| 9 | Аои (япон. 葵)(яп. 葵) | Мальвалар |
| 10 | Сакаки (япон. 榊)(яп. 榊) | Сакакиның изге ағасы |
| 11 | Ханатирусато (япон. 花散里)(яп. 花散里) | Сәскәләр ҡойолған баҡса |
| 12 | Сума (япон. 須磨)(яп. 須磨) | Сума |
| 13 | Акаси (япон. 明石)(яп. 明石) | Акаси |
| 14 | Миоцукуси (япон. 澪標)(яп. 澪標) | У прибрежных буйков |
| 15 | Ёмогиу (япон. 蓬生)(яп. 蓬生) | Әрекмән араһында |
| 16 | Сэкия (япон. 関屋)(яп. 関屋) | У заставы |
| 17 | Эавасэ (япон. 絵合)(яп. 絵合) | Һүрәттәрҙең сағыштырмаһы |
| 18 | Мацукадзэ (япон. 松風)(яп. 松風) | Ҡарағайҙар араһында ел |
| 19 | Усугумо (япон. 薄雲)(яп. 薄雲) | Ирегән болот |
| 20 | Асагао (япон. 朝顔)(яп. 朝顔) | Иртәнге күренеш |
| 21 | Отомэ (япон. 乙女)(яп. 乙女) | Йәш ҡыҙ |
| 22 | Тамакадзура (япон. 玉鬘)(яп. 玉鬘) | Ҡәҙерле еп |
| 23 | Хацунэ (япон. 初音)(яп. 初音) | Беренсе йыр |
| 24 | Котё (япон. 胡蝶)(яп. 胡蝶) | Күбәләктәр |
| 25 | Хотару (япон. 螢)(яп. 螢) | Светлячки |
| 26 | Токонацу (япон. 常夏)(яп. 常夏) | Мәңгелек йәй |
| 27 | Кагариби (япон. 篝火)(яп. 篝火) | Төнгө уттар |
| 28 | Новаки (япон. 野分)(яп. 野分) | Әрсендергән ялан |
| 29 | Миюки (япон. 行幸)(яп. 行幸) | Бейек юл |
| 30 | Фудзибакама (япон. 藤袴)(яп. 藤袴) | Лиловые шаровары |
| 31 | Макибасира (япон. 真木柱)(яп. 真木柱) | Кипарисовый столб |
| 32 | Мумэ-га э (япон. 梅枝)(яп. 梅枝) | Ветка сливы |
| 33 | Фудзиураба (япон. 藤裏葉)(яп. 藤裏葉) | Листья глициний |
| 34 | Вакана (япон. 若菜上)(яп. 若菜上) | Первая зелень I |
| 35 | Вакана (япон. 若菜下)(яп. 若菜下) | Первая зелень II |
| 36 | Касиваги (япон. 柏木)(яп. 柏木) | Дуб |
| 37 | Ёкобуэ (япон. 横笛)(яп. 横笛) | Флейта |
| 38 | Судзумуси (япон. 鈴虫)(яп. 鈴虫) | Сверчок-колокольчик |
| 39 | Югири (япон. 夕霧)(яп. 夕霧) | Вечерний туман |
| 40 | Минори (япон. 御法)(яп. 御法) | Великий закон |
| 41 | Мабороси (япон. 幻)(яп. 幻) | Кудесник-даос |
| – | Кумогакурэ (япон. 雲隠)(яп. 雲隠) | (Сокрытие в облаках) |
| 42 | Ниоумия (япон. 匂宮)(яп. 匂宮) | Принц благоуханный |
| 43 | Кобай (япон. 紅梅)(яп. 紅梅) | Красная слива |
| 44 | Такэкава (япон. 竹河)(яп. 竹河) | Бамбуковая река |
| 45 | Хасихимэ (япон. 橋姫)(яп. 橋姫) | Девы у моста |
| 46 | Сиигамото (япон. 椎本)(яп. 椎本) | Под деревом сии |
| 47 | Агэмаки (япон. 総角)(яп. 総角) | Тройной узел |
| 48 | Савараби (япон. 早蕨)(яп. 早蕨) | Побеги папоротника |
| 49 | Ядориги (япон. 宿木)(яп. 宿木) | Плющ |
| 50 | Адзумая (япон. 東屋)(яп. 東屋) | Беседка |
| 51 | Укифунэ (япон. 浮舟)(яп. 浮舟) | Ладья на волнах |
| 52 | Кагэро (япон. 蜻蛉)(яп. 蜻蛉) | Подёнки |
| 53 | Тэнараи (япон. 手習)(яп. 手習) | Упражняясь в каллиграфии |
| 54 | Юмэ-но Укихаси (япон. 夢浮橋)(яп. 夢浮橋) | Плавучий мост сновидений |
Тәржемәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Роман бер нисә европа телдәренә тәржемә ителгән. Әҫәр урыҫ теленә 1993 йылда тәржемә ителә. Т. Л. Соколова-Делюсина[3].
Инглиз теленә роман биш мәртәбә тәржемә ителә:
- Суэмацу Кэнтё (1882 йыл)[4],
- Артур Вэйли (1926 —1933)[5],
- Эдвард Сайденстикр (1976)[6],
- Хелен Маккаллоу (1994, әҫәрҙәрҙән өҙөктәр)[7],
- Ройалл Тайлер (2001)[8].
Был әҫәр чех теленә Карел Фиала тарафынан тәржемә ителә (чеш. «Příběh prince Gendžiho»[9]).
Был украин теленә тәржемә ителгән бүлек «Ҡарағайҙар араһындағы ел» Ю. В. Осадчий[10].
Экранизациялар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Повесть Гэндзи тураһында (1951), режиссёр Конзур Симурга
- Яңы повесть Гэндзи тураһында (1961), режиссёр Казуо Море
- Повесть Гэндзи тураһында (1966), режиссёр Мои Тиква
- Повесть Гэндзи тураһында (1987), аниме, режиссёр Гиссаро Сги. Фильм түгел күрһәтә тарихта, ә ҡоласлай 12 беренсе башлыҡтары.
- Genji Monogatari Sennenki (2009), (аниме-сериал мотивтары буйынса әҫәрҙәр режиссёр Осаму Эдак.
- Повесть Гэндзи тураһында (2011), режиссёр Ясуо Цурухаси (инг.)баш. (инг.)русск.
- Опера
- Мотивтары буйынса Повесы Гэндзи тураһында ине яҙылған опера, сочинения дауамында 1999 йылдың композитор палатаһы ойошторған Минор һәм беренсе тапҡыр исполнения киләһе йылда анкараның опера театрында Сент-Луис. Либреттоны инглиз телендә яҙған Колин Грэм, һуңынан либреттоны ине переведено был япон теле тел.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Мурасаки Сикибу Повесть о Гэндзи (Гэндзи-моногатари). Кн. 1. Пер. с яп. — М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1991. — 330 с. Стр.1
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Мурасаки Сикибу Повесть о Гэндзи (Гэндзи-моногатари). Приложение. — М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1992. — 192 с. Стр.10-43
- ↑ Повесть о Гэндзи (Гэндзи-моногатари): в 2 ч. / Перевод с яп. Соколова-Делюсина Т. Л. — Москва: "Восточная литература, 1993.
- ↑ Suematsu, Kencho.
- ↑ Waley, Arthur.
- ↑ Seidensticker, Edward G. The Tale of Genji.
- ↑ McCullough, Helen Craig.
- ↑ Tyler, Royall.
- ↑ Fiala, Karel.
- ↑ Японская литература: Хрестоматия.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Литературная энциклопедия, 1929—1939
- Конрад Н., Повесть о Гэндзи, блистательном принце, журн. «Восток», кн. IV, 1924;
- Конрад Н., Мурасаки Сикибу, Вечерний лик, журн. «Восток», кн. V, 1925;
- Конрад Н., Японская литература в образцах и очерках, т. I, Л., 1927;
- Maximilian Müller Jabusch. Die Abenteuer des Prinzen Genji, München, 1912.