Калифорния (ярымутрау)
| Калифорния | |
_250m.jpg) | |
| Дәүләт |
 Мексика |
|---|---|
| Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан | Тымыҡ океан һәм Калифорния ҡултығы |
| Тәбиғи-географик объекты сиктәрендә урынлашҡан | Төньяҡ Америка |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 186 метр |
| Майҙан | 55 360 миль² |
 | |
 Калифорния Викимилектә | |
Калифорния (Түбәнге Калифорния, исп. Baja California йәки Калифорния ярымутрауы) — Төньяҡ Американың көнбайышында, Мексиканың төньяҡ-көнбайышта урынлашҡан оҙон һәм тар ярымутрау. Көнбайышта Тымыҡ океан һәм көнсығышта Калифорния ҡултығы ята. Уның оҙонлоғо 1200 км, ә максималь киңлеге 240 км тәшкил итә. Ярымутрауҙа Мексиканың Түбәнге Калифорния һәм Көньяҡ Түбәнге Калифорния штаттары урынлашҡан. Майҙаны буйынса (144 мең кв. км) ярымутрау Апеннин ярымутрауына (149 мең км2) тиң һәм Флорида менән сағыштырғанда ике тапҡырға ҙурыраҡ. Түбәнге Калифорнияның күпселек өлөшө сүллектән (Сонора һәм Түбәнге Калифорния сүллеге) тора.
Ярымутрау төньяҡта Калифорния штатына (АҠШ) һәм Мексиканың Сонорҙар штатының көнбайыш өлөшөнә терәлеп тора, көнбайышта уны Тымыҡ океан, ә көнсығышта Калифорния ҡултығы йыуа. Ике яр буйы ла бер-береһенән бик ныҡ айырыла. Тымыҡ океан тәрәнлегенән һалҡын Диңгеҙ ағымдары ағып төшкән көнбайыш яр буйында, Эль-Әл-Вискаино ҡултығында һәм Охо-де-Льебре лагунаһында тропик киңлектәргә һәм кире лагунаға күсенеп йөрөгән киттарҙы күҙәтергә мөмкин. Калифорния ҡултығы, шулай уҡ үҙенең асыусыһы хөрмәтенә «Кортес диңгеҙе»(исп. Mar de Cortez) тип аталған, ул һыу температураһы күпкә юғары булыуы менән Урта диңгеҙгә оҡшаған. Ҡултыҡтың төньяғында уға Колорадо йылғаһы ҡоя.
Ҡултыҡтың төньяғында, һыуҙың ҡалҡыуы һәм һыуҙың кире ҡайтыуы (прилив һәм отлив) мәлдәрендә ағымдың юғары амплитудаһы күҙәтелеү сәбәпле, һай һыуҙа үтә көслө ағымдар барлыҡҡа килә. Көньяҡ ҡултыҡ бик тыныс. Ҡайһы бер урындарҙа төндә биолюминесценцияның ҡыҙыҡлы феномендарын, шулай уҡ дельфиндар һәм тюлендәрҙың һунар итеүҙәрен күҙәтергә мөмкин. Ярымутрауҙың көнбайыш яр буйҙарында балыҡсылыҡ киңлектәре йәйрәп ята. Тымыҡ океан яры буйындағы күк йөҙө йыш ҡына болоттар менән ҡаплана. Йәйгеһен томандар төштән һуң ғына тарала башлай.
1976 йылдан алып бөтә ярымутрау аша төньяҡтан көньяҡҡа табан үткән берҙән-бер трасса булып Транспенинсулар шоссеһы (Transpeninsular) тора. Ул АҠШ сигенән Кабо-Сан-Лукас ярымутрауының иң көньяҡ тораҡ пунктына тиклем һуҙыла. Ул ҙурлығы буйынса Мексиканың Канкуна, Пуэрто-Вальярта һәм Акапульконан ҡала дүртенсе диңгеҙ курорты булып тора.
Ғинуарҙа көньяҡта +16 °C, ә төньяҡта +8 °C. Июлдә көньяҡта +24 °С, ә төньяҡта +16 °С.
Ярымутрауҙа Сан-Лукас мороно урынлашҡан, ул уның иң көньяҡ нөктәһе булып тора. Морон янында Кабо-Сан-Лукас урынлашҡан. Иң яҡын ҙур утрау — Санта-Маргарита, иң яҡын ҙур ҡала — Ла-Пас.
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Калифорния, Түбәнге Калифорния (Baja California), Сев. Америка // Италия — Кваркуш. — М.: Совет энциклопедияһы, 1973. — 215—216 бит. — (Ҙур совет энциклопедияһы: [в 30 т.] / гл. Режиссер. А. М. Прохоров; 1969—1978, т. 11).