Коелестис атласы

Коелестис атласы (Atlas Coelestis) — короллектең беренсе астрономы Джон Флемстид күҙәтеүҙәренә нигеҙләнеп төҙөлгән йондоҙло күк атласы. Атлас 1729 йылда, автор үлгәндәң һүң нәшер ителә ^[1]. Атлас ул заманда нәшер ителгәндәр араһында иң ҙүр форматлыһы ^[1], үҙ эсенә Джеймс Торнхилл авторлығында рококо стилендә рәсемләнгән 26 йондоҙлоҡто алған. Унда шулай уҡ Абрахам Шарп төҙөгән планисфераларҙа күһәтелгән^[1].

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Был атлас барлыҡҡа килгәнгә тиклем Британияла 1725 йылда сыҡҡан 2919 йондоҙҙо берләштергән «Stellarum inerrantium Catalogus Britannicus» (йәки «British Catalogue» — «Британия каталогы») була ^[2].

Яңы атлас баҫтырыуҙың төп маҡсаты Джон Флемстидтың Иоганн Байерҙың "Уранометрия"һында (1603 йыл) ҡабул иткелгән йондоҙлоҡтарҙың рәсемен үҙгәртеү теләге була. Байер йондоҙлоҡтарҙы аҫтан күренгән итеп һүрәтләй (Птомелей заманындағы алдан күренгән итеп түгел, был ҡулланғанда артың буталсыҡ туҙыра) ^[1].

Телескоп күҙәтеүҙәренә нигеҙләнеп төҙөлгән атлас «Atlas Coelestis» Флемистад үлеп ун йыл үткәс кенә ҡатыны Джозеф Кроствэйт(Joseph Crosthwait) Абрахам Шарп ярҙамы менән нәшер итеп сығара.

Фламстид атласында күрһәтелгән Орион йондоҙлоғо, Atlas Coelestis.
Байер атласында күрһәтелән Орион йондоҙлоғо, Uranometria.

Публикация ҙүр уңышҡа эйә була, атлас яҡындағы быуатта профессиональ астрономдар һылтанмалар ҡуйған төп объектҡа әйләнә. Шулай ҙа хеҙмәтте өс йүнәлеш буйынса тәнҡитләйҙәр: хаҡы юғары була, размеры бик ҙур (ҡулланыу уңайһыҙ була), нәфис биҙәлеше бик түбән була (Торнхилл иллюстрацияларын бигерәктә тәнҡитләйҙәр, Һыуҡояр йондоҙлоғо рәсемен айырым рәүештә). Краб һымаҡ томанлыҡты асыусы Джон Бевис атласты яҡшыртырға тырыша; 1745 йылда ул бәләкәйерәк размерлы төҙәтелгән һәм нәфис рәсемдәр менән тулылындарылған "Uranographia Britannica" нәшер итә. Хеҙмәт рәсми рәүештә баҫтырылып сығарылмай, бөгөнгө көндә уның 16 күсермеһе булыуы билдәле. Нәтижәлә, 1690 йылдарҙа француз инженеры Николь Фортен (Nicolas Fortin), 1770йылдарҙа астроном Пьер Ле Монье (Pierre Charles Le Monnier) һәм Француз фәндәр академияһынан Шарль Мессье хеҙмәтте яңырталар. Яңы атлас Atlas Fortin-Flamsteed тип атала, форматы буйынса төп нөхсәнән өс тапҡар бәләкәйерәк һәм шул уҡ таблицалар төҙөлөшөн һаҡлап ҡала. Бынан тыш Андромеда, Ҡыҙ һәм Һыуҡояр кеүек бер нисә иллюстрация нәфис ретушлау үтә. Томанлыҡ исемдере француз телендә бирелә; бынан тыш Флемстид угәндән һун асылған бер нисә томанлвҡ өҫтәлә. 1795 йылда Атластың яңыртылғын яңы юрамаһы баҫыла, томанлыҡтар һаны тулыландырыла.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Davide Neri. John Flamsteed, Atlas coelestis (билдәһеҙ). Дата обращения: 8 май 2011. Өҙөмтә хатаһы: <ref> тег дөрөҫ түгел: «LHL» исеме бер нисә тапҡыр төрлө йөкмәткегә бирелгән
↑ Giangi Caglieris. On-line Flamsteed — Fortin Atlas Celeste — 1776 (билдәһеҙ) (2002). Дата обращения: 8 май 2011.