Күгәрсен битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Шуҡ|Күгәрсендәр}}
{{Taxobox
| name = Күгәрсен
| image file = ColumbaOenas.jpg
| image title = Урман күгәрсене
| image descr = {{bt-ruslat|Клинтух|Columba oenas}}
| regnum = Хайуандар
| phylum = [[Хордалылар]]
| subphylum = [[Ҡабырғалылар]]
| classis = [[Ҡоштар]]
| ordo = [[Күгәрсен һымаҡтар]]
| familia = [[Күгәрсендәр]]
| subfamilia = [[Хәҙерге күгәрсендәр]]
| genus = '''Күгәрсен'''
| latin = {{btname|Columba|[[Linnaeus]], [[1758]]}}
| commons = Category:Columba
| wikispecies = Columba
| range map =
| itis = 177062
| ncbi = 8931
}}
{{Картина|Momohatozu.jpg|Голубь на ветке [[Персик|персикового дерева]]. Картина китайского императора [[Хуэйцзун]]а (1082—1135).  Ок. 1108|выравнивание=right|толщина рамки=9|цвет рамки=#d94|ширина=180}}

'''Күгәрсен''' ({{lang-ru|Голубь}}, {{lang-la|Columba}}) — [[күгәрсендәр]] ғаиләһенә ҡараған ҡоштар ырыуын да ошолай атайҙар.

Ҡанат оҙонлоғо 20—27 см, ауырлығы 200—650 г<ref>Галушин В.М, Дроздов Н.Н., Ильичёв В.Д., Константинов В.М, Курочкин Е.Н., Полозов С.А., Потапов Р.Л, Флинт В.Е., Фомин В.Е. Фауна Мира: Птицы: Справочник — М: Агропромиздат, 1991. — С. 152. — 311 с. — ISBN 5-10-001229-3.</ref>.

[[Евразия]]ла, [[Африка]]ла һәм [[Австралия]]ла көн күрә.

Иң киң таралған төрө — күк күгәрсен. Ул бөтә ҡитғаларҙа ла осрай.

== Ҡулға эйәләштереү ==
Кеше күгәрсенде 5000 йыл элек үк ҡулға эйәләштергән. Шунан алып төрлө төҫтәге, ҡиәфәттәге, тәғәйенләнешле 800 төр йорт күгәрсене  сығарғандар.

Почта (элемтә) күгәрсене оҙаҡ ҡына ваҡыт кешеләрҙең аралышыуы өсөн төп сара булып хеҙмәт иткән.

== Төрҙәре ==
Ырыу 35 төрҙө эсенә ала<ref name="beme1994">русские названия по {{Книга:Пятиязычный словарь названий животных. Птицы|страницы=95-98}}</ref><ref>[http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=177062 по ITIS]</ref>:
* {{bt-latrus|Columba albinucha|аҡ соңҡалы күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba albitorques|эфиопия күгәрсене}}
* {{bt-latrus|Columba argentina|көмөш төҫлө күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba arquatrix|зәйтүн төҫлө күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba bollii|канар күгәрсендәре}}
* {{bt-latrus|Columba delegorguei|ҡыҙыл күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba elphinstonii|нильгирия күгәрсене }}
* {{bt-latrus|Columba eversmanni|һоро күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba guinea|төрткөлө күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba hodgsonii|гималай күгәрсендәре}}
* {{bt-latrus|Columba iriditorques|}}
* {{bt-latrus|Columba janthina|ҡара күгәрсен}}
* {{вымер}} {{bt-latrus|Columba jouyi|көмөш һыҙатлы күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba junoniae|лавр төҫлө күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba larvata{{!}}Columba larvata (Aplopelia larvata)|лимон төҫлө әберсен}}
* {{bt-latrus|Columba leucomela|ҡаралы -аҡлы күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba leuconota|аҡ түшле күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba livia|күк күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba malherbii|сан-томей күгәрсене }}
* {{bt-latrus|Columba oenas|урман күгәрсене}}
* {{bt-latrus|Columba oliviae|сомали күгәрсене}}
* {{bt-latrus|Columba pallidiceps|һары аяҡлы күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba palumboides|андаман күгәрсене}}
* {{bt-latrus|Columba palumbus|Алатуба{{!}}алатуба, йәки ҙур күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba pollenii|комор күгәрсене}}
* {{bt-latrus|Columba pulchricollis|көл төҫлө күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba punicea|ҡуйы ҡыҙыл төҫтәге күгәрсен}}
* {{bt-latrus|Columba rupestris| ҡая күгәрсене}}
* {{bt-latrus|Columba sjostedti|}}
* {{bt-latrus|Columba thomensis|}}
* {{bt-latrus|Columba torringtonii|цейлон күгәрсене}}
* {{bt-latrus|Columba trocaz|мадейр кеүгәрсене}}
* {{bt-latrus|Columba unicincta|конголез күгәрсене}}
* {{вымер}}<ref>{{IUCN|143466|Columba versicolor}}</ref> {{bt-latrus|Columba versicolor|бонин күгәрсене}}
* {{bt-latrus|Columba vitiensis|аҡтамаҡ күгәрсен}}

[[Лимон төҫлө әберсен|лимрн төҫлө әберсенде]] ҡайһы ваҡытта ''Aplopelia''ырыуына айыралар<ref>{{IUCN|143490|Aplopelia larvata}}</ref>.

В род ''Columba'' ранее ключали виды рода ''[[Patagioenas]]'', распространённые на [[Американский континент|Американском континенте]].

Юҡҡа сыҡҡан эндемик [[Реюньон]] {{Не переведено|есть=:en:Réunion Pink Pigeon|надо=Columba duboisi|текст=''Columba duboisi''}}, бәлки, [[әберсен|әберсендәр]] ырыуына кергәндер{{IUCN|150552|Columba duboisi}}
== Иллюстрациялар ==
<div style="text-align:left">
<gallery perrow=6>
File:White-collared_pigeon1.jpg|[[Эфиопия күгәрсене]] [[Эритрея|Эритреяла]] һәм [[Эфиопия|Эфиопияла]] йәшәй
File:African_Olive_Pigeon.jpg|[[Зәйтүн төҫлө күгәрсен]] [[Африка|Африкала]] Сахаранан көньяҡтараҡ һәм [[Ғәрәп ярымутрауы|ғәрәп ярымутрауында]] йәшәй
File:Lorbeertaube3_3.jpg|[[Канар күгәрсене]] — эндемик [[Канар утрауҙары|Канар утрауҙарында]]йәшәйҙәр
File:Delegorgues_Pigeon_(Columba_delegorguei)_in_tree.jpg|[[Ҡыҙғылт күгәрсен]] Африкала Сахаранан көньяҡтараҡ йәшәҙәр.
File:Columba_elphinstonii.jpg|[[Нильгирий күгәрсене]] [[Һиндостан|Һиндостандың]] көнбайышында таралған
File:Speckled_Pigeon_058.jpg|[[Төрткөлө күгәрсне]] Африкала Сахаранан көньяҡтараҡ таралған
File:Lorbeertaube15-01-2010.jpg|[[Лавр төҫлө күгәрсен]] — эндемик [[Канар утрауҙары|Канар утрауҙарында]] йәшәй
File:Columba_Livia_from_Finland-1.jpg|[[Күк күгәрсен]]
File:ColumbaLeuconotaBaker.jpg|[[Аҡ түшле күгәрсен]] Көньяҡ һәм Үҙәк Азияла таралған
File:White-headed pigeon.JPG|[[ҡаралы - аҡлы күгәрсен]] — эндемик [[Австралия|Австралияла]] таралған
Рәсем:Woodpigeoncloseup.jpg|[[Алатуба]]
File:AshyWoodPigeon.jpg|[[Көл төҫлө күгәрсен]] Көньяҡ һәм Көньяҡ-Көнсығыш Азияла таралған
File:ColumbaPunicea.jpg|[[Ҡуйы ҡыҙыл төҫтәге күгәрсен]] Көньяҡ һәм Көньяҡ-Көнсығыш Азияла таралған
File:ColumbaRupestris.jpg|[[Ҡая күгәрсене]] Үҙәк Азияла һәм Алыҫ Көнсығышта таралған
File:Afeppigeon.jpg|[[Конголез күгәрсесне]]Африкала Сахаранан көняҡтараҡ таралған
File:LordHoweIslandPigeonByGeorgeRaper.jpg|[[Аҡ муйын күгәрсен ]] Көнья-Көнсығыш Азияла һәм Океанияла таралған
File:Rock Pigeons in 2010 Northern Hemisphere summer heat wave7.JPG|Күгәрсендәр һыу инә
File:Rock Pigeons in 2010 Northern Hemisphere summer heat wave9.JPG|Аномаль эҫелек ваҡытында (2010 йыл)


</gallery></span>

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}


== Әҙәбиәт ==
* Gibbs D., Barnes E., Cox J. Pigeons and Doves. — New Haven: Yale University Press, 2000.

== Һылтанмалар ==
* {{Из БСЭ|http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00019/31200.htm}}
* [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/classification/Columba.html#Columba Голуби] в базе данных [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/index.html Animal Diversity Web] [http://www.umich.edu/ Университета Мичигана (США)]{{ref-en}}

{{ornitology-stub}}

[[Категория:Күгәрсендәр]]
[[Категория:Башҡортостан ҡоштары]]