Күләгәш ауыл биләмәһе
| Күләгәш ауыл биләмәһе | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
|---|---|
| Административ үҙәк | Кулегаш[d][1] |
| Административ-территориаль берәмек | Әгерйә районы |
| Халыҡ һаны | 433 кеше (1 ғинуар 2018)[2] |
 | |
Күләгәш ауыл биләмәһе — Рәсәй Федерацияһы Татарстан, Әгерже районында урынлашҡан муниципаль берәмек.
Административ үҙәге — Күләгәш ауылы.
Майҙаны, халыҡ һаны һәм составы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Муниципалитет территорияһы — 4270,8 гектар, шул иҫәптән 3266 гектарында — ауыл хужалығы ерҙәре.
508 кеше (2002 бөтөн рәсәй Халыҡ һанын ҡабул итеү мғлүмәттәре буйынса), шул иҫәптән ҡарттар — 102 кеше.
балалар — 129 кеше, эшкә һәләтле йәштәгеләр — 277 кеше.
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ауыл торлаҡ пункты 1670 йылда ойошҡан.
Ошо ауыл тарихының бер нисә фаразы бар. Уларҙың береһе Кульга исемле кеше менән бәйләнгән. Ҡарттар әйтеүенсә, Разин күтәрелешендә ҡатнашҡан кеше, батша хакимиәтенең эҙәрлекләүенән ҡасып, йылға буйында (хәҙерге Күләгәш йылғаһы) ғаиләһе менән Каманан 15 км төньяҡтараҡ урманда урынлашҡан. Ул милләте буйынса марий, һәм уның исеме Кулга (марий телендә Кульга). Уның исеменән Күләгәш (Колегеш) ауылы атамаһы барлыҡҡа килгән. «Еш» — «ғаилә», тимәк, тәржемәлә «Кульга ғаиләһе» тигәнде аңлата. Татарса ауыл исеме бер ни тиклем башҡасараҡ яңғырай — Күләгәш.
Күләгәш халҡы ҙур ауырлыҡтар менән осраша. Торлаҡ төҙөү өсөн урман киҫергә, яндырырға, ағас төптәрен аҡтарырға, сәсеү өсөн ер һөрөргә кәрәк була. Игенселектә өс баҫыу сәсеү әйләнеше системаһы булып, ауыл хужалыгында артта алған техника: ер һөрөү хеҙмәтендә һуҡа ҡулланылған, шуға күрә уңыш насар булған. Балыҡсылыҡ һәм һунарсылыҡ киң үҫеш алған.
Ауыл сик һыҙығы менән ике өлөшкә бүленгән. Бер яғында христиан мариҙар, икенсе яҡта — мәжүси мариҙар йәшәгән. Халыҡ ҙур булмаған шәхси участкаларға эйә булған. Ер биләмәләре ир-ат башы һанына ярашлы итеп яҙылған. Ауыл ер хужалары ҡулында түгел, унда староста, ауыл писаре булған. Халыҡ һалым түләгән, түләй алмағандарҙан бурыс өсөн мөлкәтен көс менән тартып алғандар. Күләгәшкә йыш ҡына Пьяный Борҙан сауҙагәрҙәр килгән һәм мариҙарҙан арзан хаҡҡа тире, икмәк, малсылыҡ продукттарын алғандар.
Ауыл хужалығында капитализм үҫеше менән бергә кулактарға, урта крәҫтиән һәм ярлы крәҫтиәндәргә бүлеү процесы тиҙләнә.
Совет власын урынлаштырыу тыныс юл менән алып барыла.
1918 йылдың апрелендә аҡ чех ғәскәрҙәре Волково ауылын яулап ала. Ҡыҙылдар Күләгәш ауылында тора һәм улар араһында һуғыш башлана, һөҙөмтәлә аҡтар Каменный Ключка табан сигенәләр, ләкин ҡыҙылдар, аҡтарҙың өҫтөнлөгөн һиҙеп, көнбайышҡа китергә мәжбүр була. Аҡтар төбәктә оҙаҡ торорға өлгөрмәй. 1918 йылдың октябрь аҙағында улар 28-Азин дивизияһының 245-се Смоленск полкы һөжүме арҡаһында сигенә.
1919 йылдың апрелендә тағы ла ауыр осор башлана, көнсығыштан Колчактың 400 меңлек армияһы Бимәнән һөжүм итә. 1919 йылдың йәйендә Колчак ғәскәрҙәре барлыҡ фронттарҙа еңелә. Ауылда Совет хакимиәте тергеҙелә.
Граждандар һуғышы дауам итә. Илдә емереклек һәм аслыҡ хөкөм һөрә. Аҙыҡ-түлек, күмер, кәрәсин етмәй, тимер юл транспорты насар эшләй.
Партияның Ҡазан губерна комитеты тәҡдиме буйынса, Питер эшселәре төркеме (М. П. Шахунов һ. б.) Ҡыҙыл Армияға, Мәскәүгә, Петроградҡа аҙыҡ-түлек ебәреүҙә Алабуға кантонының аҙыҡ-түлек отрядтарына ярҙам итеү өсөн Красный Бор ауылынана килеп етә. Комбедартарҙа ойошҡан ярлыларға таянып, улар кулактарҙан һәм спекулянттарҙан иген тартып ала башлай. Самутов Изерге ул ваҡытта ярлылар комитеты рәйесе була. Комитет ағзалары ауылдар буйлап йомортҡа, тары, борсаҡ, шөкәрә, махорка йыйыуҙы ойоштора һәм уларҙы, Красный Борға алып барып, Алабуғаға ебәрә. Көньяҡ һәм Көнбайыш фронттарҙа ҡанлы һуғыштар бара. Пьяный Борға йыш ҡына ауырыу һәм яраланған Ҡыҙыл Армия һалдаттары ҡайта башлай.
Совет власына ҡаршылар ҙа тик тормай. Комсомол ағзаларына көндән-көн язалау ҡурҡынысы янай. 1919 йылда ойошҡан партияның Бимә улус башҡарма комитеты (Ижболдин Кузьма йортонда урынлашҡан) бөтә коммунистарҙы һәм комсомол ағзаларын ҡоралландырырға һәм ауыл советында дежур эше булдырырға ҡарар итә.
1920 йылда, РКП (б) Алабуға кантоны ойошмаһы тәҡдиме буйынса, тәүге партия ойошмаһы рәйесе В. Н. Гурьев РКП (б) Пьянобор район комитетын ойоштора, һәм Гурьев В. Н. уның секретаре итеп һайлана.
Район комитеты биш улус менән: Пьянобор, Көсөк, Һалағыш, Чыҡалды һәм, Күләгәш ауылын үҙ эсенә алған Бимәне лә индереп, етәкселек итте.
Граждандар һуғышы бөткәс, ил 1921 йылғы аслыҡ кисерә, балаларҙы аслыҡтан ҡотҡарыу өсөн ашханалар ойошторола. Күләгәштә ике: С.Семенов йортонда — «рус ашханаһы» һәм Иштуганов Ишем йортонда — «Америка ашханаһы».
1929 йылдың декабрендә Красный Борҙан А. Апышев — ГПУ хеҙмәткәре колхоз ойоштороу өсөн килә. Колхозға «Коммунар» исеме бирелә, һәм Петров Трофим Ипполитович уның тәүге рәйесе була.
1926—1927 йылдарҙа утарҙарға күсенгән ҡайһы бер крәҫтиәндәр («Ужара», «Бородино», «Зенер») үҙҙәренең йорт-торлаҡтары менән Күләгә һәм Кам-Ключ ауылдарына ҡайта башлай. Комсомол ағзалары коллектив хужалыҡты ойоштороуҙа һәм яңы техниканы үҙләштереүҙе ҙур роль уйнай. Күләгәштә беренсе комсомол ойошмаһы 1924 йылда ойошторола.
1927—1928 йылдарҙа Красный Борҙан телефон элемтәһе үткәрелә, был комсомол ойошмаһы һәм ауыл советы эшенә ярҙам итә.
1937 йылда ауыл советы бинаһына беренсе радио ҡуйылған, һәм ике йыл элегерәк беренсе машина алына һәм тәүге шофёры Субаев Сибат була.
1941 йылдың 22 июнендә Бөйөк Ватан һуғышы башланғас, Күләгәнән 64 кеше иң яҡшы аттар менән фронтҡа китә. Ауылда йөҙҙән артыҡ эшсе ҡул, күбеһенсә ҡатын-кыҙҙар, ҡарттар һәм балалар ҡала, улар өҫтөнә эш фронтының бөтә йөгө төшә.
1950 йылда Күләгәш ауыл советы Күләгәш, Кам-Ключ, Байтуған һәм Ожбуй ауылдарын берләштерә. 1962 йылда ауыл советы үҙәге Волково ауылынана күсерелә һәм ауыл советы Волковский тип атала башлай. Ә 1978 йылда ул ҡатат Күләгәш ауылынана күсерелә.
2006 йылдың мартында, «Күләгәш» СХПК-ы граждандарының дөйөм йыйылышы ҡарары менән, «Аҡ Барс Банк» холдинг компанияһына ҡушыла.
Хәҙерге ваҡытта Күләгәш ауыл статусына эйә. Ауыл торлаҡ пунктының статусы һәм Татарстан Республикаһының 2005 йылдың 31 ғинуарында ҡабул ителгән "Территориялар сиктәрен билдәләү һәм "Әгерже муниципаль округы « муниципаль ойошмаһы статусы тураһында һәм уның эсендәге муниципалитеттар» 14-ЗРТ Законы менән билдәләнде[3] .
Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
| Халыҡ иҫәбе | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[4] | 2011[5] | 2012[6] | 2013[7] | 2014[8] | 2015[9] | 2016[10] |
| 486 | ↘485 | ↘470 | ↘458 | ↘449 | ↗458 | →458 |
Ауыл биләмәһе составында[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
| № | Тораҡ пункт | Тораҡ пункт тибы | Халыҡ |
|---|---|---|---|
| 1 | Байтуған | ауыл | |
| 2 | Волково | ауыл | |
| 3 | Күләгәш | ауыл, административ үҙәк | |
| 4 | Ожбуй | ауыл |
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ ОКТМО (урыҫ)
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Рәсәй Федерацияһы статистика федераль хеҙмәте.
- ↑ Закон Республики Татарстан от 31 января 2005 года № 14-ЗРТ «Об установлении границ территорий и статусе муниципального образования „Агрызский муниципальный район“ и муниципальных образований в его составе»
- ↑ Численность и размещение населения республики Татарстан. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года
- ↑ Оценка численности постоянного населения Республики Татарстан на 1 января 2011 года. Дата обращения: 4 апрель 2015. Архивировано 4 апрель 2015 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2014 года. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан. Казань, 2014. Дата обращения: 12 апрель 2014. Архивировано 12 апрель 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2016 года. Дата обращения: 11 апрель 2016. Архивировано 11 апрель 2016 года.