Күләм битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Физик дәүмәл
| Название    = Күләм
| Символ      = <math>V</math>
| Размерность = L<sup>3</sup>
| СИ          = [[метр|м]]<sup>3</sup>
| СГС         = [[сантиметр|см]]<sup>3</sup>
| Примечания  = 
}}
[[Файл:Объем куба.jpg|150px|мини|справа|Күләм иҫәпләүгә миҫалдар:<br /> [[Куб]]тың күләме өс үлсәменең ҡабатландығына тигеҙ<ref name=v>[http://www.webmath.ru/poleznoe/formules7.php Вычисление объёма различных тел и пространств]</ref>]]
[[Файл:Объем пирамиды.jpg|150px|мини|справа|[[Пирамида (геометрия)|Пирамиданың]] күләме нигеҙенең майҙаны һәм бейеклеге ҡабатландығының өстән бер өлөшөнә тигеҙ<ref name=v />]]
[[Файл:Объем конуса.jpg|150px|мини|справа|[[Конус]]тың нигеҙенең майҙаны һәм бейеклеге ҡабатландығының өстән бер өлөшөнә тигеҙ<ref name=v />]]
[[Файл:Объем цилиндра.jpg|150px|мини|справа|[[Цилиндр]]ҙың күләме нигеҙенең майҙаны һәм бейеклеге ҡабатландығына тигеҙ<ref name=v />]]
[[Файл:Объем круга.jpg|150px|мини|справа|[[Шар]]ҙың күләме Пи һанының шар радиусы кубына ҡабатландығының өстән дүрт өлөшөнә тигеҙ<ref name=v />]]
[[Файл:Объема тетраэдра.jpg|150px|мини|справа|[[Тетраэдр]]ҙың күләме ҡабырғаһының кубының ун икенән тамыр аҫтында икегә ҡабатландығына тигеҙ<ref name=v />]]
[[Файл:Объем.webm|thumb|Видеодәрес: күләм]]
'''[[Күләм]]''' — [[есем]] йәки [[матдә]] биләгән [[арауыҡ]]тың һанлы [[характеристика]]һы.

Есемдең күләме йәки һауыттың һыйҙырышлылығы уның формаһы һәм һыҙыҡлы үлсәмдәре менән билдәләнә. ''Күләм'' төшөнсәһе менән ''һыйҙырышлылыҡ'', йәғни һауыттың, төрөү йәшнигенең һ. б. эске арауығы күләме, төшөнсәһе тығыҙ бәйләнгән.

Күләм үлсәү берәмеге [[СИ]] системаһында — [[куб метр]]; унан [[куб сантиметр]], куб дециметр ([[литр]]) һәм башҡалар кеүек сығарылма берәмектәр яһала. Төрлө илдәрҙә шыйыҡ һәм бөртөклө матдәләр өсөн системанан тыш төрлө күләм берәмектәре ҡулланыла — галлон, баррель.

Формулаларҙа күләмде тамғалау өсөн баш латин хәрефе ''V'' ҡулланыла, ул {{lang-la|volume}} — «күләм», «тултырыу» һүҙенән ҡыҫҡартып алынған.

«Күләм» һүҙен шулай уҡ күсмә мәғәнәлә дөйөм һанды йәки ағымдағы дәүмәлде билдәләү өсөн ҡулланалар. Мәҫәлән, «ихтыяж күләме», «хәтер күләме», «эш күләме». Һынлы сәнғәттә күләм тип һүрәтләнгән предметтың арауыҡ характеристикаһын художестволы саралар менән иллюзор биреү атала.

== Күләмде иҫәпләү ==
Практикала есемдең яҡынса күләмен, шул иҫәптән ҡатмарлы формалағы есемдең күләмен, был есемде шыйыҡлыҡҡа батырып табып була.  Ҡыҫырыҡлап сығарылған шыйыҡлыҡтың күләме шыйыҡлыҡҡа батырылған есемдең күләменә тигеҙ.

=== Математик ысул ===
{{main|Объём (геометрия)}}
Ябай формалағы есемдәрҙең күләмен иҫәпләү өсөн махсус формулалар бар. Мәҫәлән, ҡабырғаһы <math>a</math> булған [[куб]]тың күләме <math>V = a^3</math>.

Ҡатмарлы  формалағы есемдең күләме уны ябай формалағы айырым өлөштәргә бүлеп һәм был өлөштәрҙең күләмдәрен ҡушып табыла. [[Интеграль иҫәпләмә]]лә бөтә есемдең күләмен төҙөүсе өлөштәрҙең күләмдәре сикһеҙ бәләкәй дәүмәлдәр итеп ҡарала.

=== Тығыҙлыҡ аша ===
Есемдең ('''''m''''') массаһын һәм ('''''ρ''''') тығыҙлығын белгән хәлдә, уның күләме түбәндәге формула буйынса иҫәпләнә: <math>V=\frac{m}{\rho}</math>

== Шыйыҡлыҡтарҙың күләм үлсәү берәмектәре ==
* 1 [[литр|л]] = 1,76 пинта = 0,23 галлон

=== Инглизсә ===
* 1 пинта = 0,58 литр.
* 1 кварта = 2 пинта = 1,23 литр
* 1 галлон = 8 пинта = 4,55 литр
* 1 галлон (амер.) = 3,785 литр

=== Боронғо ===
* Котила = 0,275 литр

=== Боронғо йәһүдсә<ref>«ТЕГИЛАТ ГАШЕМ» — ISBN 965-310-008-4</ref> ===
* Эйфа = 24,9 литр
* Гин = 1/6 эйфа = 4,15 литр
* Омер = 1/10 эйфа = 2,49 литр
* Кав = 1/3 гин = 1,38 литр

=== Урыҫса<ref name=mery-rus>[http://old.iro.yar.ru/resource/distant/math/metrol_5.htm Меры объёма в Древней Руси]</ref> ===
* Мискә = 40 биҙрә = 492 литр
* Биҙрә (күләм берәмеге) = 12,3 литр

== Бөртөклө матдәләрҙең күләм үлсәү берәмектәре ==

=== Инглизсә ===
* 1 бушель = 8 галлон = 36,37 литр
* 1 баррель = 163,65 литр

=== Урыҫса ===
* Четверик = 26,24 литр (1 бот иген)
* Гарнец = 3,28 литр

== Башҡа берәмектәр ==
* 1 унция (ингл.) = 2,841{{e|−5}} м³
* 1 унция (амер.) = 2,957{{e|−5}} м³
* 1 куб дюйм = 1,64{{e|−5}} м³
* 1 куб фут = 2,83{{e|−2}} м³
* 1 куб ярд = 0,765 м³
* 1 куб астрономик берәмек =3,348{{e|24}} км³
* 1 куб яҡтылыҡ йылы = 8,466{{e|38}} км³
* 1 куб парсек = 2,938{{e|40}} км³
* 1 куб килопарсек = 1 000 000 000 пк³ = 2,938{{e|49}} км³

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
{{Викисловарь|объём}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Объем}}

== Һылтанмалар ==
[[Категория:Күләм үлсәү берәмектәре|*]]