Механика

Механика
грек. μηχανική
Атамаһы	μηχανική
Ҡайҙа өйрәнелә	инженерлыҡ эше
Механика Викимилектә

Меха́ника (грек. μηχανική — машиналар төҙөү сәнғәте) — физика бүлеге, материаль есемдәр хәрәкәттен һәм уларҙың бер-береһе менән тәьҫир итешеүен өйрәнеүсе фән; механикала хәрәкәт тип ниндәйҙер ваҡыт эсендә есемдәрҙең бер-береһенә ҡарата арауыҡтағы хәле үҙгәреүҙе атайҙар.

Arabic Machine Manuscript. Unknown date (at a guess: 16th to 19th centuries).

Механика фәне һәм уның бүлектәре

Механика фәне тураһында күренекле ғалим-механик Тарг Семён Михайлович теоретик механика дәреслегенең 4-се баҫмаһына инеш һүҙҙә былай ти: «Киң мәғәнәлә механика тип теге йәки был материаль есемдәрҙең хәрәкәтен һәм тигеҙләнешен һәм есемдәр араһында барған тәьҫир итешеү менән бәйле бөтә мәсьәләләрҙе өйрәнеүсе фән атала. Теоретик механика — механиканың хәрәкәттең һәм материаль есемдәрҙең үҙ— ара тәьҫир итешеүенең дөйөм закондарын өйрәнеүсе бүлеге, йәки, мәҫәлән, бер үк закондар Ерҙең Ҡояш тирәләй әйләнеүе, ракета, йәки артиллерия снаряды осоуы өсөн бер үк төрлө дөрөҫмө (справедливы). Механиканың икенсе өлөшө — төрлө дөйөм һәм айырым техник фәндәр (дисциплиналар), улар төрлө конкрет ҡоролмалар, двигателдәр, механизмдар һәм машиналар йәки уларҙың өлөштәрен (деталь) проектлау һәм хисаплауға бағышланған».

Тағы өҫтәргә кәрәк, хәрәкәттең һәм материаль есемдәрҙең үҙ-ара тәьҫир итешеүе дөйөм закондарын тотош мөхит механикаһы (механика сплошных сред, йәки сплошной среды) — газ, шыйыҡса хәлендәге һәм ҡаты хәлдәге деформацияға бирешеүсе есемдәрҙең хәрәкәтенә арналған механиканың ҙур бер өлөшө өйрәнә. Академик Седов, Леонид Иванович билдәләгәнсә:

«В теоретической механике изучаются движения материальной точки, дискретных систем материальных точек и абсолютно твёрдого тела. В механике сплошной среды … рассматриваются движения таких материальных тел, которые заполняют пространство непрерывно, сплошным образом, и расстояния между точками которых во время движения меняются».

Шулай итеп, механика түбәндәге фәндәргә бүленә:

• теоретик механика;
• тотош мөхит механикаһы;
• айырым механика фәндәре : теория механизмов и машин, сопротивление материалов, гидравлика, механика грунтов и др.

Механиканы бер нисә бүлеккә бүлеп йөрөтөүҙә тағы ҡулланылған мөһим бер билдә теге, йәки был конкрет механик теория арауыҡ, ваҡыт һәм материя үҙенсәлектәре тураһында ҡараштарға таяна. Был билдә буйынса механика эсендә ошондай бүлектәр айырып йөрөтәләр:

• классик механика;
• релятивистик механика;
• квант механикаһы.

Әҙәбиәт

• Голубев Ю. Ф.  Основы теоретической механики. 2-е изд. — М.: Изд-во МГУ, 2000. — 720 с. — ISBN 5-211-04244-1.
• Киттель Ч., Найт У., Рудерман М.  Механика. Берклеевский курс физики. — М.: Лань, 2005. — 480 с. — ISBN 5-8114-0644-4.
• Ландау Л. Д., Лифшиц Е. М.  Теоретическая физика. Т. 1. Механика. 5-е изд. — М.: Физматлит, 2004. — 224 с. — ISBN 5-9221-0055-6.
• Маркеев А. П.  Теоретическая механика: Учебник для университетов. 3-е изд. — М.; Ижевск: РХД, 2007. — 592 с. — ISBN 978-5-93972-604-7.
• Матвеев А. Н.  Механика и теория относительности. 3-е изд.. — М.: ОНИКС 21 век: Мир и Образование, 2003. — 432 с. — ISBN 5-329-00742-9.
• Седов Л. И.  Механика сплошной среды. Том 1.. — М.: Наука, 1970. — 492 с.
• Седов Л. И.  Механика сплошной среды. Том 2.. — М.: Наука, 1970. — 568 с.
• Сивухин Д. В.  Общий курс физики. Т. 1. Механика. 5-е изд. — М.: Физматлит, 2006. — 560 с. — ISBN 5-9221-0715-1.
• С.П. Стрелков. Механика. — Москва : Наука, 1975. — 560 с. — (Общий курс физики). — 60 000 экз.
• ред. Григорьян А. Т., Погребысский И. Б. История механики с древнейших времен до конца XVIII века. — М.: Наука, 1971. — 296 с. — 3600 экз. (в пер., суперобл.)
• ред. Григорьян А. Т., Погребысский И. Б. История механики с конца XVIII века до середины XX века. — М.: Наука, 1972. — 412 с.
• Хайкин С.Э. Физические основы механики. — 2. — Москва : Наука, 1971. — 752 с. — (Общий курс физики). — 49 000 экз.