Палемондар

Палемондар

Палемоновичтар йәки Палемондар — Бөйөк Литва кенәзлегендә Палемон вариҫтары тип һаналған легендар кенәз нәҫеленең шартлы исеме. Палемоновичтар тураһындағы риүәйәт XVI быуатҡа ғына ҡарай һәм ышаныслы сығанаҡтарҙа ниндәй ҙә булһа раҫлауҙар табылмай.

Тарихы

Элекке литва кенәздәре тураһында бик аҙ билдәле, сөнки Литва дәүләте тарихы буйынса ышаныслы документтар юҡ һәм ил тарихы күберәк легендалар буйынса билдәле. Ҡайһы бер тарихи документарҙа X—XII быуаттарҙа йәшәгән төрлө литва кенәздәренең исемдәре осрай. Бер нисә тарихи сығанаҡта кенәз Палемон тураһында легенда һаҡланған, унда литваларҙың сығышы, шулай уҡ ҡайһы бер ырыуҙар тураһында бәйән ителә. Әлеге легендала Палемон вариҫтары телгә алына, уларҙы шартлы рәүештә Палемоновичтар (йәки Палемондар) династияһына берләштерәләр. Әммә йыш ҡына был кенәздәр тураһында мәғлүмәттәр дөрөҫлөккә тап килмәй.

Литваларҙың сығышы тураһында легенданың барлыҡҡа килеүе

Ян Длугош (1415—1480), литваларҙа рим тамырҙары, тип яҙып ҡалдырған, әммә тәрәнгә төшмәгән. Күскенселәрҙең юлбашсыһы тип ул Вилли кенәзен күрһәтә, уның исеме менән Вильна ҡалаһы аталған. Длугош күсенеү ваҡытын Юлий Цезарь дәүеренә илтә һәм литваларҙың ата-бабалары граждандар һуғыштарынан ҡотолмаҡсы булғандар. Длугоштың версияһын Матвей Меховский ҙә ҡеүәтләй. Әммә Мартин Бельский был легенданы ысынбарлығында шикләнә башлай. Птолемей хеҙмәттәренә таянып, ул литвалар элек герулдар һәм аландар йәшәгән ерҙәрҙән күсенгән, тип фаразлай, улар германдар һәм гректарға иңгә-иң терәп көн күргән, тип һанай.

Палемон һәм Литваға Римдан сығышлыларнигеҙ һалыуы тураһында беренсе тапҡыр белорус-литва ҡулъяҙмаларында телгә алына (икенсе редакцияһы, 1520—1530 йылдар йәки йылдарҙа булдырылған).

Әлеге ваҡытта легенда йөкмәткеһенә ингән алты ҡулдан яҙылған йылъяҙмаһы бар: Археология йәмғиәте, Словацкий, Рачинский, Ольшевская, Румянцевская, Евреиновская йылъяҙмалары. Бынан тыш, легенда белорус-литва йылъяҙмаһының өсөнсө редакцияһында ла бар — «Быховец Хроникаһы». Шулай уҡ легенда Мацей Стрыйковскийҙа бар, ул беҙҙең ваҡытҡа килеп етмәгән белорус-литва йылъяҙмаларын әүҙем файҙалана.

Палемон тураһында легенда

Легенда буйынса ырыуға нигеҙ һалыусы палемон исемле бер Рим кешеһе була, император Нерондың туғаны, ул императорҙың аяуһыҙлығынан биш йөҙ затлы кешеләр ғаиләләре менән Неман тамағына һыу буйлап йөҙөп килә, артабан Неман буйлап Дубиса һәм Юра йылғаларына тиклем барып етә. Бында улар төпләнә һәм ошо ерҙе Жемайтия (түбән ер), тип атайҙар. Әлеге легенданы Стрыйковский бер аҙ үҙгәртә: күсенеүҙе 401-се йылға күсерә һәм быны литваларҙың ата-бабалары Аттиланың ҡанһыҙлығынан ҡасҡан, тип аңлата. Был легенда XV һәм быуаттарҙа юғары литва аҡһөйәктәренең Римда йәшәүсе кешеләрҙән килеп сығыуын һәм Литва дәүләтселегенең Рим дәүләтселеге менән бәйле булыуын иҫбат итеү маҡсатында уйлап сығарылған, тип ҡабул ителә.

Легенда авторҙары Белоруссия һәм Литва географияһын ярайһы уҡ насар белгән, шуға күрә легендала бик күп географик хаталар һәм аңлашылмаусанлыҡтар осрай. Бынан тыш, бик күп хронологик проблемалар бар, шулай уҡ ҡайһы бер башҡа сығанаҡтарға тап килмәүсәнлек. Текстың күпселек өлөшө Новогрудок ҡалаһына ҡағылыуы сәбәпле, легенда, моғайын, тап ошо ҡалала барлыҡҡа килгәндер.

Палемон тураһындағы легенда тарихнамәлә ярайһы уҡ киң ҡарала. «Быховец хроникаһы» баҫтырылып сыҡҡанға тиклем күп кеше, легенданы Стрыйковский уйлап сығарған, тигән фекерҙә була, әммә В. Н. Татищев уға тиклем дә легенданың ҡайһы бер элементтары электән тарихсыларҙың хеҙмәттәрендә осрауына иғтибар итә. XVIII быуатта уҡ легенданың ысынбарлығында шикләнеүселәр була. Н. М. Карамзин, литваларҙың килеп сығышы тураһындағы хәбәрҙәр «уйҙырмаларға нигеҙләнгән», тип яҙып ҡалдыра.

«Быховец хроникаһы» табылғандан һуң уны Теодор Нарбут тикшерә. Ул риүәйәттең дөрөҫлөгенә бик ышана, әммә ул литваларҙың рим сығышлы булыу версияһын иңҡар итә, литваларҙы ул герулдарҙың вариҫтары тип һанай. Әммә һуңғараҡ Литва тарихы буйынса йыйылма хеҙмәт сығарған И. Ярошевич, Набуттың күп кенә фекерҙәре менән килешеүенә ҡарамаҫтан, литваларҙың Италиянан күсенеүе тураһындағы легенданы «әкиәт» тип атай..

Совет тарихнамәһендә «Быховец хроникаһын» 1966 йылда урыҫ телендә баҫылып сыҡҡандан һуң өйрәнә башлай. Тикшеренеүселәҙең береһе Б Н. Флори фекеренсә, литвалар сығышы буйынса легенда Гаштольдтар башланғысы менән булдырыла.Башҡа тикшереүсе А А. Чемерицкий фекеренсә, әлеге легенда Русьҡа ҡарата Литваның өҫтөнлөгөн күрһәтеү маҡсатында уйлап сығарыла. Әммә был тезис менән Н. Н. Улащик ризалашмай, сөнки был тезис Новогрудка кенәзлегенең (йәғни Русь) беренсе планға сығыуы менән кире ҡағыла.

Кенәз Палемоновичтар

Легенда буйынса Палемон литва кенәздәре династияһы башында тора. Уның өс улы күрһәтелгән: Борк, Кунос һәм Спера. Стрыйковский шулай уҡ Доспронгусты Палемондың улы һәм Девялтов кенәзе тип иҫәпләй. Легенда буйынса, Юрборк ҡалаһына Борк нигеҙ һала, Кунос — Кунас ҡалаһына (Каунас?). Спера Жемайтия сиктәренән тыш буласаҡ Литва территорияһында йәшәй. Кунотың ғына вариҫтары ҡала, уның ике улы булыуы билдәле: Литва-Завилей кенәзлегенә нигеҙ һалған Кернус һәм Жемайтияла кенәзлек иткәнГимбут. Кернус үҙенән һуң Поята исемле ҡыҙын ҡалдыра, уны ул Литва-Завирей кенәзлеген мираҫ итеп алған кенәз Живибунд II кейәүгә бирә.

Монтивил улдарынан башлап, йылъяҙмалар мәғлүмәттәрҙе төрлөсә бирәләр. Евреин йылъяҙмаһына ярашлы, Жемайтияла Монтивилдың вариҫы Немонос була. Икенсе уның улы, Скирмонт (Скилмонт), атаһы тарафынан Жемайтиянан ситкә ебәрелә. Вилия һәм Неман йылғаларын аша сыҡҡас, ул Новогрудок ҡалаһына нигеҙ һала, был ҡала Новогрудок кенәзлегенең үҙәге булып китә. Әммә ҡайһы бер йылъяҙмаларҙа Монтивил улдары менән буталсыҡ сыҡҡан. Красинский йылъяҙмаһында Монтивилдың улдары — Немонос һәм Скирмонт йәки Викинт (Выкынт) һәм Ердивил (Эрдивил). Ольшевский йылъяҙмаһында Эрдивил менән Кримунт (Скирмунт) күрһәтелгәндәр, әммә һуңынан Скирмунт урынында Выкынт барлыҡҡа килә. Быховец хроникаһында Эрдивил менән Выкынт ҡына күрһәтелә. Стрыйковский фекеренсә. Монтивилдың өс улы була — Эрдивил, Неман һәм Выкынт. Шулай уҡ ул выкынт һәм Неман Полоцкиға поход яһағандар, тип күрһәтә. был походта Неман һәләк була. Литва һәм Жомойтис хроникаларында Эрдивил Радивил тип исемләнә. Виюк-Коялович фекере буйынса, выкынт жемайтияла хакимлыҡ итә, Эрдивил — Новогрудокта, Неман тураһында бер нәмә лә яҙмай. Бынан тыш, ул Выкынт һәм Неман нәҫел ҡалдырмай, тип билдәләй.

Кенәз Гинвилдың бер тармағы, литва сығанаҡтарына ярашлы, Полоцк кенәзлегендә нығына, әммә был мәғлүмәт урыҫ йылъяҙмаларына тура килмәй. Бер тармағы (иң олоһо) Новогрудокта нығына.

Литва кенәздәре тураһында ысынбарлыҡҡа тап килгән мәғлүмәттәр XIII быуатта барлыҡҡа килә. Уларҙың ҡайһы берҙәреЛитва һәм Галиция кенәздәре араһындағы 1219 йылғы килешеүҙә телгә алына. телгә алынған кенәздәрҙең береһе, Миндовг (1263 йылда вафат була) Бөйөк Литва кенәзлегенә нигеҙ һалыусы була.

Генеалогияһы

Ырыу генеалогияһы литва йылъяҙмалары нигеҙендә тергеҙелә, унда бик күп хаталар һәм хронологик уйҙырмалар. Күп кенә кенәздәрҙең йәшәүе тураһында документаль дәлилдәр юҡ.

Палемон Жемайтия кенәзе

Спера

Кунос князь Кунаса

Борг Юрборг кенәзе

Гимбут Кунос һәм Юборг кенәзе

Кернус Кернов кенәзе

Монтивил Жемайтия кенәзе

Живибунд Кернов кенәзе

Поята ире: Живибунд II Литва- Завилей кенәзе

Немонос Жемайтия кенәзе

Викинт Жемайтия кенәзе

Ердивил Новогрудок кенәзе

Довспрунгтар

Мингайло (ум. ок. 1192) Новогрудок кенәзе

Скирмунт (яҡынса 1175 вафат) Новогрудок кенәзе

Гинвил (яҡынса 1199 вафат) Полоцк кенәзе (?) ҡатыны: Мария

Тройнат (яҡынса 1194 вафат) Новогрудок кенәзе

Любарт Карачев кенәзе (?)

Писимонт Тура кенәзе (?)

Борис (яҡынса 1206 вафат) Полоцк кенәзе

Альгимунт (яҡынса 1226 вафат) Новогрудок кенәзе

Рогволод-Василий (яҡынса 1223 вафат) Полоцк кенәзе (?)

Рынгольт (1226 вафат) Новогрудок кенәзе

Стег (1212 вафат)

Давил

Глеб

Параскева (1239 вафат) в 1273 канонлаштырылған

дочь муж: Жемайтия кенәзе Ердивил (1242 вафат) или Викинт

ҡыҙы ире: N

Довспрунк (1238 тиклем вафат)

Миндовг (яҡынса 1200 — 1263 вафат) 1-се Литва Бөйөк кенәзе ҡатыны: Марта

Гердень (1267 вафат) Нальшан кенәзе Полоцк кенәзе 1263

Витовт (Вид)

Тройнат (1264 вафат 2-се Литва Бөйөк кенәзе

Лугвений (1260 һуң вафат) Нальшан кенәзе

Товтивил (1263 вафат) Полоцк кенәзе

Едивид (1253 һуң вафат)

ҡыҙы муж: Даниил (1264 вафат) Галиция кенәзе

Андрей (1323 вафат) Тверь епископы 1289—1315

ҡыҙы ире: 1266 йылдан Василий Ярославич (1276 вафат) Кострома кенәзе Бөйөк кенәз Владимир

Константин Витебск кенәзе

Айгуст (1299 вафат) Псков кенәзей

Войшелк (ум. 1267) 3-сө бөйөк кенәз Литва

Рукли (1263 вафат)

Репек (1263 вафат)

ҡыҙы ире: 1255 йылдан Шварн Данилович (1268 вафат) Галиция кенәзе 4-се бөйөк кенәз Литва

Әҙәбиәт

• Ҡалып:Книга:Богуславский В.В.: Славянская энциклопедия. Киевская Русь - Московия
• Улащик Н. Н. Введение в изучение белорусско-литовского летописания / Ответственный редактор доктор исторических наук В. И. Буганов. — М.: Наука, 1985. — 262 с. — 1950 экз.
• Ҡалып:Книга:Коновалов Ю. В., Шафров Г. М.: Генеалогические таблицы по истории европейских государств
• Нарбут А.Н. Генеалогия Белоруссии. Выпуск 1. — М., 1994.