Пирей битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}

'''Пирей'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|282}}</ref><ref name="map">{{Карты государств (ГУГК и Роскартография)|Греция|2001}}</ref> (бор.грек. Πειραιεύς<ref name="stat">{{Cite web}}</ref> {{Lang-el2|ή Πειραιάς}}) — [[Греция]]ның ҙурлығы буйынса өсөнсө урында торған ҡалаһы, [[Эгей диңгеҙе]] Сароникос ҡултығының көнсығыш яры буйында урынлашҡан. Тимер юл төйөнө: {{Тәржемәһеҙ 3|Пирей — Салоники|Пирей — Афины — Салоники|el|Σιδηροδρομική γραμμή Πειραιά — Θεσσαλονίκης}} һәм {{Тәржемәһеҙ 3|Пирей — Патры|Пирей — Афины — Коринф — Патры||Piraeus–Patras railway}}. Пирей порты — Грецияның тышҡы сауҙа порты (уның аша илдең яҡынса 50 % йөгө үтә, тышҡы сауҙа; әйләнеше 2007 йылда 20 млн тонна тәшкил иткән), [[Афина]]ның аванпорты. Грецияның эре сауҙа һәм сәнәғәт үҙәге. Интенсив торлаҡ һәм сәнәғәт төҙөлөшө арҡаһында Пирей Оло Афина составына инә<ref name="bse">{{БСЭ3|Пирей|том=19}}</ref>. Диңгеҙ кимәленән бейеклеге 2 метрҙа урынлашҡан, Афинаның үҙәгенән көньяҡ-көнбайышта 8 километрҙа тора. Шул исемдәге общинаның һәм Аттика периферияһындағы периферия берәмегенең үҙәге. Халыҡ һаны — 163688 кеше (2011 йыл иҫәбе буйынса).

Ҡалала. {{Тәржемәһеҙ 5|Археологический музей Пирея|||Archaeological Museum of Piraeus}}.

== Тарих ==
[[Файл:AtheneOudheid.JPG|слева|мини|Боронғо Афина]]
[[Файл:Lion_of_Piraeus.JPG|мини|Пирей арыҫланы — скульптура күсермәһе, гаванға игән ерҙә ҡуйылған.]]
[[Файл:CLAN-FRAISER-PIRAEUS.JPG|мини|Шартлаған Британия пароходы киҫәге. 1941 йылда немец авиацияһы Пирейҙы бомбаға тотҡан саҡта Изге Спиридон сиркәүе янындағы скверҙағы ағасҡа бәреп инеп ҡыҫылып ҡалған]].
Б. э. тиклемге 86 йылда Рим полководецы Пирей Луций Корнелий Сулла тарафынан емерелгән. ;;Ғосман хакимлығы ваҡытында (XV—XIX бб.) Пирей исеме бөтөнләй юҡҡа сыҡан. Грек революцияһынан һуң һәм Грецияның бойондороҡһоҙлоғон таныу тураһындағы 1830 йылдағы Лондон протоколынан һуң, Пирей порт һәм сәнәғәт үҙәкге булараҡ үҫә башлай. 1835 йылда немец архитекторы {{Тәржемәһеҙ 5|Шауберт, Эдуард|Эдуарда Шауберта||Eduard Schaubert}} планы буйынса Пирейҙа антик яңыртыу башлана.

[[1869 йыл]]да Грецияла беренсе Пирей тимер линияһы {{Тәржемәһеҙ 3|Линия 1 (Афинский метрополитен)|Пирей — Тисион||Line 1 (Athens Metro)}} барлыҡҡа килә. Ул Пирейҙы Афина менән тоташтыра<ref name="stat"/>, асылды «Пирей» станцияһы асыла.

Пирейҙа 1918 йылдың ноябрендә Греция Коммунистар партияһы ойоштороу съезы үтә<ref name="bse">{{БСЭ3|Пирей|том=19}}</ref>.

[[1938 йыл]]да Пирей университетына, илдең артабан иң алдынғы юғары уҡыу йортона, нигеҙ һалына, бында иҡтисад өлкәһендә, бизнес-информацион технологиялар һәм менеджмент өлкәһендә белгестәр әҙерләнә.

[[Икенсе донъя һуғышы]]нда (1939—1945) Пирей ныҡ емерелә<ref name="bse">{{БСЭ3|Пирей|том=19}}</ref>.

[[1982 йыл]]да «Европа — Яҡын Көнсығышта» паромлы кисеү сафҡа индерелә, ул Пирей менән Сириялағы Латакияны [[Урта диңгеҙ]] аша тоташтыра. Хәҙер Пирей Афина менән бөтөнләй тиерлек ҡушылған, унан Афинаға Афина метроһы буйынса барырға мөмкин.

== Иҡтисад ==

=== Пирей порты ===
[[Файл:Attica_06-13_Piraeus_01_Port.jpg|мини|Паром {{Тәржемәһеҙ 3|Blue Star Ferries|''Blue Star Paros''|el}} . Пирей портында]]
[[Файл:Port_of_Piraeus.jpg|мини|Пирей порты]]
Ҡала иҡтисадының төп өлөшө булып суднолар хәрәкәте тора. Пирей — донъя караптары хәрәкәте үҙәктәренең береһе.

Пирейҙа бөтә донъя IACS (МАКАР) диңгеҙ йәмғиәтенең төп классификациялары тора, шул иҫәптән Рәсәй диңгеҙ судно хәрәкәте реестры ла.

Шулай уҡ Пирей Эгей архипелагы уртауҙарына һәм [[Урта диңгеҙ]]ҙең Яҡын Көнсығыш илдәренә алып барыусы пассажирҙар һәм автомобиль паром линияларының төп төйөнө булып тора.

Портҡа йыл әйләнәһенә эре круиз лайнерҙары инә, ә ҡайһы бер сәйәхәт «круиздары» өсөн порт башланғыс база булып тора.

Пирейҙа караптар төҙөү һәм ремонтлау предприятиелары бар<ref name="bse">{{БСЭ3|Пирей|том=19}}</ref>.

=== Сәнәғәт ===
[[Файл:Attica_06-13_Piraeus_06_StNicholas_Church.jpg|мини|Пирейҙа Изге Николай сиркәүе.]]
Порттан тыш Пирейҙа 1970-се йылдарҙа металлургия, машиналар эшләү, химия, цемент, аҙыҡ-түлек һәм тәмәке, быяла һәм ҡағыҙ сәнәғәте, алюмин һәм керамик изделиелар сығарыу, төҙөлөш материалдары, келәм һәм ҡанат сэшләү предприятиелары эшләй, шулай уҡ ТЭС эшләй<ref name="bse">{{БСЭ3|Пирей|том=19}}</ref>.

== Спорт ==
* Футбол клубы «Олимпиакос»
* Баскетбол клубы «Олимпиакос»
* [[Караискакис (стадион)|Стадион «Караискакис»]]

== Транспорт ==
Пирей ҡалаһында Афина метрополитенының «Пирей» станцияһы, шулай уҡ тимер юл вокзалы бар. Ҡала эсендә һәм Грецияның башҡа ҡалаларына Пирейҙан автобустар йөрөй.

== Демография ==
Пирей —Грецияла иң ҙур ҡалаларҙың береһе, ундағы халыҡ һаны -163688 кеше ([[2011 йыл]]да алынған мәғлүмәттәр буйынса). Тығыҙлығы — 15065,62 кеше/км².
{| class="wikitable sortable" style="text-align:right"
! rowspan="2" width="25" |Йыл
! colspan="2" |Халыҡ, кеше
|-
! width="120" |Пирей ҡалаһы
! width="200" |Пирей периферияһы берәмеге
|-
|1835
|{{Num|300}}
|
|-
|1836
|{{Num|1011}}
|
|-
|1840
|{{Num|2033}}
|
|-
|1845
|{{Num|4247}}
|
|-
|1848
|5279<ref name="sty" />
|
|-
|1849
|5328<ref name="sty" />
|
|-
|1850
|5286<ref name="sty" />
|
|-
|1851
|5247<ref name="sty" />
|
|-
|1852
|5252<ref name="sty" />
|
|-
|1853
|5472<ref name="sty" />
|
|-
|1854
|5354<ref name="sty" />
|
|-
|1855
|5389<ref name="sty" />
|
|-
|1856
|6057<ref name="sty" />
|
|-
|1861
|6452<ref name="sty" />
|
|-
|1870
|{{Num|11047}}<ref name="sty" />
|
|-
|1879
|{{Num|21618}}<ref name="sty" />
|
|-
|1889
|{{Num|34569}}<ref name="sty" />
|
|-
|1896
|{{Num|51020}}<ref name="sty" />
|
|-
|1907
|{{Num|74580}}<ref name="sty" />
|-
|1920
|{{Num|133482}}<ref name="sty">{{Мәҡәлә|автор=Κοτζαμάνης, Βύρων|заглавие=Αθήνα, 1848 - 1995. Η δημογραφική ανάδυση μιας μητρόπολης|ссылка=http://www.demography-lab.prd.uth.gr/papers/ΕΚΕ_1997_ΑΘΗΝΑ%201948-1995.pdf|язык=el|издание=Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών|год=1997|номер=92—93|страницы=3—30}}</ref>
|
|-
|1928
|{{Num|251659}}
|
|-
|1940
|{{Num|205404}}
|
|-
|1951
|{{Num|186088}}
|
|-
|1961
|{{Num|183957}}
|
|-
|1971
|{{Num|187458}}
|{{Num|439138}}
|-
|1981
|{{Num|196389}}
|{{Num|476304}}
|-
|1991
|{{Num|187399}}<ref name="stat">{{Cite web}}</ref>
|{{Num|530180}}<ref name="stat"/>
|-
|2001
|{{Num|181933}}<ref name="stat"/>
|{{Num|553450}}<ref name="stat"/>
|-
|2011
|↘ {{Num|163688}}
|↘ {{Num|448997}}
|}

== Туғанлашҡан ҡалалары ==
* {{Флаг России|20 px}} [[Архангельск]], [[Рәсәй Федерацияһы|Россия]]
* {{Флаг России|20px}} [[Санкт-Петербург]], [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] ([[1965 йыл|1965]])
* {{Флаг Украины|20 px}} [[Одесса]], [[Украина]]
* {{Флаг США|20px}} Балтимор, [[Америка Ҡушма Штаттары|США]]
* {{Флаг Франции|20px}} [[Марсель]], [[Франция]]
* {{Флаг Аргентины|20px}} Росарио, [[Аргентина]]
* {{Флаг Чехии|20px}} [[Острава]], [[Чехия]]
* {{Флаг Румынии|20px}} Галац, [[Румыния]]
* {{Флаг Болгарии|20px}} [[Варна]], [[Болгария]]
* {{Флаг Китая|20px}} [[Шанхай]], [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Китай]]

== Галереяһы ==
<center>
<gallery perrow="6">
Файл:Piraeus map 1908.jpg|Пирей картаһы, 1908
Файл:Peiraias budynek 3.jpg|Ҡала бинаһы
Файл:Peiraias wiezowiec.jpg|Пирей Тауэры
Файл:Karaiskakis Faliro monument.jpg|[[Караискакис, Георгиос|Георгиос Караискакис]] монументы
Файл:Hellenic Maritime Museum frontyard.jpg|Тышҡы ҡиәфәте [[Эллинский Морской Музей|Эллин диңгеҙ музейы]] [[Фритида|Фритид]] осоро
Файл:Agios Konstantinos Piraeus.JPG|Изге Елена һәм Константин сиркәүе
Файл:Piraeus Kastella1.JPG|Кастелла
Файл:Statue de Thémistocle.jpg|[[Фемистокл]] статуяһы
</gallery>
</center>

== Иҫкәрмәләр ==
<references group="" responsive=""></references>

== Һылтанмалар ==
* {{Official|http://piraeus.gov.gr|общины Пирей}}

[[Категория:Греция димдары]]
[[Категория:Греция ҡалалары]]
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Страницы с непроверенными переводами]]