Сәтләүек утрауы

Сәтләүек утрауы
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Ленинград өлкәһе
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Ладога

Сәтләүек утрауы (Пянкинясаари, финса Pähkinäsaari, шведсә Nötö) — Нева йылғаһы Ладога күленән башланған ерҙә урынлашҡан ҙур булмаған утрау. Ленинград өлкәһенең Киров районына ҡарай.

Төп иҫтәлекле урыны — XIV ғасырҙарға Орешек (руссанан сәтләүек тип тәржемә ителә) тигән боронғо Новгород нығытмаһы, хәҙер ул Санкт-Петербург тарихы музейы филиалы булып тора. Утрауҙа халыҡ даими юҡ. Музей материк өлөшөндә урынлашҡан Морозов исемендәге поселок һәм Шлиссельбург менән бәйле.

Географияһы

Утрауҙың рельефы тигеҙлек булып тора. Пляж урынлашҡан көнсығыш ярына тамағынан тыш, утрау ярҙары бик текә, ҡаялы. Бастиондарҙы яр нығытмалары таш менән нығытылған.

Утрау үләнле үҫемлектәр (клевер, кесерткән, әрекмән, арыҫлан ауыҙы, эт ҡаҡыһы, шайтан таяғы) менән ҡапланған. Ерек һәм ҡыҙыл ҡарға миләше ҡыуаҡтары, бер-бер генә үҫеп торған шыршы, тирәк, миләш һәм алма ултыртмалары үҫә. Хайуандар дөньяһы бөжәктәр (һағыҙаҡ, күбәләктәр) һәм һыу ҡоштары (аҡсарлаҡтар) менән тәҡдим ителгән.

Тарихы

Нева йылғаһының шишмә башында урынлашҡан Сәтләүек утрауы беренсе тапҡыр 1228 йылда, Невада «Варягтарҙан гректарға» сауҙа юлы уҙғанда, Новгород йылъяҙмаларында тип алына. Пекинсарда (Сәтләүек утрауы) Ландскронаға нигеҙ һалынған йылда ҡабул ителгән Харальдҡа ҡаршы экспедиция менән бәйле Эрика хроникаһында иҫкә алына. 1323 йылда бөйөк князь Новгородский Юрий Данилович бында Орешек нығытмаһына нигеҙ һала.

Утрауҙа нығытыу төҙөлөшө барышында новгородтар утрауҙың урынашуын һәм уның яраҡһыҙлығын иҫәбенә алған, ул оло ерҙән көслө ағымлы Неваның ике тамағы менән айырылып тора. Шулай уҡ нығытманы тәрән соҡорҙар менән уратып алғандар. Нығытма шведтарҙың Ладога куленә табан юлында булған, был иһә новгородсыларға Нева буйынса Фин ҡултығына юл тәьмин иткән, ул Көнбайыш Европа илдәре менән алыш-биреш итеү өсөн ҡулланылған.

Шведтар даими рәүештә ошо мөһим портҡа эйә булыу хоҡуғы өсөн көрәшкәндәр һәм 1348 йылдың августында Сәтләүек утрауын һуғыш хәрәкәттәре алыуға ирешәләр, тик хәҙер 1349 йылдың февралендә үк төрлө урыҫ шәһәрләренә килгән ополчение көсө утрау менән законлы хужаһына ҡайтарыла. Әммә һуғыш ваҡытында ағас нығытманы юҡ иткән янғын сыға.

Орешек таш нығытмаһы төҙөлөшө 1352 йылда тамамланған.

Төҙөлөш менән Новгород Республикаһы башлығы — архиепископ Василий етәкселек итә. Ул ваҡытта нығытманың таш варианты утрауҙың көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә ҡалҡыулыҡта урынлашҡан була һәм уның 1/5 территорияһын биләп торған.

Сығанаҡтар

• ЛАДОЖСКОЕ ОЗЕРО (НАВИГАЦИОННО-ГЕОГРАФИЧЕСКИЙ ОЧЕРК) 2014 йыл 26 август архивланған.