Түмәрүткәүел

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Түмәрүткәүел
Дәүләт  Рәсәй
Административ-территориаль берәмек Соль-Илецк районы[1]
Почта индексы 461545
Карта

Түмәрүткәүел (рус. Тамар-Уткуль) — Рәсәй Федерацияһы Ырымбур өлкәһе Соль-Илецк районындағы ауыл. Административ үҙәге — Түмәрүткәүел ауыл Советы.

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ауыл Илек йылғаһының һул ярында, район үҙәге Соль-Илецк ҡалаһынан көньяҡҡа табан 7 км алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Түмәрүткәүел 1918 йылда ҙур булмаған ҡаҙаҡ ауылдары берләшеүенән барлыҡҡа килгән.

Ауыл барлыҡҡа килгәнгә тиклем әле был урында Илек йылғаһы аша кисеү булған һәм шулай аталып йөрөгән.[2]

Этимологияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ырымбур топонимдар белгесе Б. А. Моисеев «Местные названия Оренбургской области. Историко-топонимические очерки» тигән китабында бәйән итеүенсә, борон Илек йылғаһы буйлап ҡырғыҙ-ҡайсаҡтар менән сик уҙған була, Илек аша бер ниндәй күперҙәр булмай, әгәр теге яҡтан кемдер һалһа, сик һаҡлаған казактар юҡ итеп тора. Бында, Илек йылғаһы үҙәнендә, башлыса уң яғында, кисеү ҡаршыһында күп быуатлыҡ ҙур ағастарҙан торған ҡара урмандар үҫә. Ҡырғыҙ-ҡайсаҡтар яғынан юлбаҫарҙар урман эсенән йәшенеп кенә килеп Илек йылғаһы аша үтеп, тоҙ сығарған ергә һөжүм иткәндәр, тоҙ ташыған ылауҙарҙы талағандар, малдарҙы ҡыуып алып киткәндәр, кешеләрҙе лә аманат итеп алғандар. Шуға күрә казактар, асыҡ урында дошманды тиҙерәк табыу һәм уға баҫып алыу өсөн һәр ваҡыт кисеү янындағы ағастарҙы яндырып торғандар. Урман янғындарынан һуң төпһәләр (түмәрҙәр) ҡала. Бына шул кисеү буйынса Түмәрүткәүел атамаһы килеп сыҡҡан да инде, йәғни, түмәрле үтеп йөрөй торған ер. 1918 йылда ҡаҙаҡ ауылдары берләшеп бер торама барлыҡҡа килгәс, ауылға ошо атаманы биргәндәр[3]

Башҡорт теленең 2 томлыҡ һүҙлегендә «Үткәүел» һүҙенә ошондай аңлатма бирелә: Тау, урман һыу, һаҙҙан аша үтә торған тар ер. Ошо үк мәғәнәлә диалект үткел тигән һүҙ ҙә бар[4]

Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ иҫәбе
2010[5]2012[6]2013[7]2014[8]
978↘952↘950↗957

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ ОКТМО (урыҫ)
  2. ↑ ToGeo.ru - ТАМАР-УТКУЛЬ. togeo.ru. Дата обращения: 7 апрель 2016.
  3. ↑ В прошлом по реке Илек проходила граница с киргиз-кайсаками, никаких мостов через Илек не было, а если они появлялись, то уничтожались казаками, охранявшими границу. Здесь, в долине реки Илек, преимущественно на правой стороне, напротив брода произрастали дремучие, труднопроходимые леса, состоявшие из огромных многовековых деревьев. Разбойничьи шайки киргиз-кайсаков, переправившись через Илек по указанному броду, под прикрытием леса подкрадывались к Илецкой Защите, нападали на соляной промысел, на обозы с солью, грабили их, угоняли скот, захватывали в плен людей. Поэтому казаки постоянно выжигали лес около брода, чтобы на открытой местности быстрее обнаружить врага и дать ему отпор. Недалеко от с. Тамаруткуль находится озеро Погорелое; вокруг него тоже рос густой лес, казаки выжгли и его, с тех пор озеро стало называться Погорелым. После лесных пожаров оставались пеньки, обычно высокие; если точнее говорить, это были ко́мли (ко́мели). Комель — это часть дерева, прилегающая к корню. Территория на правобережье Илека, примыкавшая к броду и покрытая высокими пеньками (комлями) от сожжённых деревьев, стала называться урочище Комели (Комли) — «высокие пеньки». По этому урочищу брод получил название Томаруткуль — брод (переправа) Комели («высокие пеньки»). И поселение, возникшее позднее около брода, названо было по этому броду — Томаруткуль — Моисеев Б. А. Местные названия Оренбургской области. Историко-топонимические очерки / Б. А. Моисеев; Мин-во образования и науки РФ, ФГБОУ ВПО «Оренбург. гос. пед.ун-т». — Оренбург : Изд-во ОГПУ, 2013. — 380 с. ISBN 978-5-85859-528-1
  4. ↑ Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 505-се бит бит
  5. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Оренбургской области. Дата обращения: 5 июнь 2014. Архивировано 5 июнь 2014 года.
  6. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
  7. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
  8. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Моисеев Б. А. Местные названия Оренбургской области. Историко-топонимические очерки / Б. А. Моисеев; Мин-во образования и науки РФ, ФГБОУ ВПО «Оренбург. гос. пед.ун-т». — Оренбург : Изд-во ОГПУ, 2013. — 380 с. ISBN 978-5-85859-528-1
  • Башҡорт теленең һүҙлеге. 2 томлыҡ. — Мәскәү, 1993. — 1-се том, 861 бит
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Түмәрүткәүел&oldid=1067997» битенән алынған