Юрате һәм Каститис
| Юрате һәм Каститис | |
 |
Юрате һәм Каститис[1] (лит. Jūratė ir Kastytis) — иң билдәле литва халыҡ әкиәттәренең береһе. Беренсе тапҡыр 1842 йылда Людвик Юцевич тарафынан яҙып алынған[2]. Шул ваҡыттан алып күп тапҡыр поэмаларҙа, балетта һәм хатта рок-операла файҙалана[3].
Этимологиһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Юрате исеме jūra (диңгеҙ) литва һүҙенән килеп сыҡҡан[4].
Сюжеты
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Сюжеты әкиәт версияһына ҡарап үҙгәрә, әммә төп йөкмәткеһе бөтә версияларҙа ла оҡшаш.
Юрате алиһәһе Балтик диңгеҙе төбөндә гәрәбә һарайҙа йәшәй һәм диңгеҙҙәге тәртипте күҙәтә. Швянтойя ауылынан йәш балыҡсы Каститис ифрат күп балыҡ тотоп, алиһәнең асыуын килтерә. Балыҡсыға яза биреү өсөн Юрате диңгеҙ төпкөлөнән ундина (диңгеҙ һылыуы) образында күтәрелеп сыға, әммә егеткә ғашиҡ була һәм уны үҙе менән алып китә. Улар, йәшен атыусы Перкунас алиһә һәм ябай кешенең мөхәббәте тураһында белгәнгә тиклем, бик бәхетле йәшәй[2]. Перкунас бик ныҡ асыулана һәм гәрәбә һарайҙы миллион киҫәктәргә тураҡлай, ә Юратены диңгеҙ төбөндәге ҡаяға беркетеп ҡуя. Тап шуға күрә, риүәйәт буйынса, Балтик диңгеҙе ярында дауылдан һуң гәрәбә тулып ята[5].
Версияларҙың береһе буйынса, Юрате дауыл ваҡытында һөйгәнен үлемдән ҡотҡара; икенсе версия буйынса — Каститис һәләк була һәм Юрате ошоғаса уны һағынып илай: уның күҙ йәштәре гәрәбә булып (Юрате һәм Кастистың мөхәббәте кеүек таҙа һәм үтә күренмәле) ағып төшә, ә сеңләүҙәре дауыл ыжғырыуы итеп ҡабул ителә[2].
.svg)
Мәҙәни әһәмиәте
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Литва әкиәттәре араһында «Юрате һәм Каститис» һәм «Эгле, туҙбаш батшабикәһе» иң билдәлеләре. Улар тамырҙары менән литва мифологияһына үтеп инәләр һәм көндәлек әйберҙәрҙең килеп сығышын аңлатырға тырышалар.
Курорт ҡалаһы Палангала 1960 йылдан алып Юрате һәм Каститисҡа арналған фонтан тора (Гайгалайте скульптураһы)[6][7]. Ҡала гербының һүрәтләнеше риүәйәттең йөкмәткеһенә бәйле: зәңгәрһыу ялан Балтик диңгеҙен кәүҙәләндерә, гәрәбә муйынсаҡ боронғо сәнғәт тураһында һөйләй, ә көмөш таж — диңгеҙ алиһәһе Юратены хәтерләтә[8][9].
Польшала легендар алиһә Юрате исемен йөрөткән диңгеҙ курорты бар.
Матур легенда төрлө ваҡытта әҙәби һәм музыкаль әҫәрҙәрен ижад итеүгә этәрә. 1920 йылда күренекле литва шағиры Майронис, ғашиҡтарға дан йырлап, баллада яҙа[10]. Был әҫәргә иллюстрациялар Парижда Бөтә донъя күргәҙмәһендә (1937) танылыу таба[11]. 1933 йылда Груодис музыкаһына балет ҡуя[10], 1955 — опера һәм пьеса яҙыла. 2002 йылда Клайпеданың 750-йыллығына рок-опера ҡуйыла. Опера аяныслы тамамлана — һарай емерелә, ә ғашиҡтар айырыла[12].
1959 йылда СССР-ҙа литва риүәйәте «Гәрәбә һарайы» мультипликацион фильмы булараҡ донъя күрә[13][14].
Шағир Иосиф Бродский «Палангала» исемле шиғырында (1967) Юрате һәм Каститисты телгә ала:
…Конец сезона. Столики вверх дном.
Ликуют белки, шишками насытясь.
Храпит в буфете русский агроном,
как свыкшийся с распутицею витязь.
Фонтан журчит, и где-то за окном
милуются Юрате и Каститис…— Иосиф Бродский, «Палангала» (фрагмент), 1967
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Садко — Новгород эпик йыры
- Русалочка — Х. К. Андерсендың әкиәте
- Гәрәбә һарайы — 1959 йылғы совет мультипликацион фильмы
- Лорелей — «Рейн ҡыҙы»
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Мотеюнайте Л. И. Юрате и Каститис / Григорович Ю. Н.. — Балет. Энциклопедия. — М.: Большая Советская энциклопедия, 1981.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Legenda apie Jūratės ir Kastyčio meilę. www.pgm.lt. Дата обращения: 14 август 2017.
- ↑ Мария Староста. О том, как мы жили среди своих, или о Каунасе по-русски. — Litres, 2017. — ISBN 504033267X.
- ↑ Jerry Greer. 28000+ русский - Латышский Латышский - русский словарь. — Soffer Publishing.
- ↑ Легенда о Юрате и Каститисе :: Музей янтаря. www.ambermuseum.ru. Дата обращения: 17 апрель 2017.
- ↑ Труды Академии художеств СССР / Научно-исследовательский институт теории и истории изобразительных искусств (Академия художеств СССР. — Изобразительное искусство, 1988. — Т. 5. — С. 311.
- ↑ Йонас-Римантас Ионович Глэмжа, Зита Жемаитытэ. 300 памятников культуры. — Минтис, 1984. — 270 с.
- ↑ Геральдика.ру. Герб города Паланга (Клайпедский уезд) | Геральдика.ру. geraldika.ru. Дата обращения: 15 август 2017.
- ↑ Edmundas Rimša. Lietuvos heraldika. — Vilnius: Baltos lankos, 2008. — ISBN 978-9955-23-202-5.
- ↑ 10,0 10,1 Борис Иванович Сребродольский. Мир янтаря. — Киев: Наукова думка, 1988. — С. 7—8. — 141 с.
- ↑ A Journal of Central European Architecture and Related Arts (англ.) // Centropa. — 2004. — С. 32.
- ↑ Jūros šventė - 2002. Roko opera " Jūratė ir Kastytis" (лит.) (видео). LRT. Lietuvos Radijas ir Televizija (1 август 2002). Дата обращения: 15 август 2017.
- ↑ Советские художественные фильмы: 1958-1963. — Всесоюзный государственный фонд кинофильмов. — М.: Искусство, 1968. — С. 234.
- ↑ Воронов Б. А., А. В. Винокуров, Б. П. Степанцев, И. А. Шварцман. Фильмы-сказки: сценарии рисованных фильмов. — Искусство, 1963. — Т. 1135. — С. 190-194. — 199 с.