Ярослав ихатаһы

Ярослав ихатаһы
	Ярослав ихатаһы
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Бөйөк Новгород
Урын	Бөйөк Новгород һәм Славенский конец[d]
Входит в состав списка памятников культурного наследия	Культурное наследие России/Новгородская область/Великий Новгород (Кремль)[d]
Мираҫ статусы	объект культурного наследия России федерального значения[d]
Указания, как добраться	Большая Московская улица, Ильина улица, Никольская улица
	Ярослав ихатаһы Викимилектә

Ярослав ихатаһы һәм Баҙар — Бөйөк Новгородта Сауҙа йорто яғында тарихи архитектура комплексы.

Әлеге ваҡытта Ярослав ихатаһы һәм Баҙар тәбиғи сиге Ҙур Мәскәү урамы һәм Волхов яры араһындағы һәм Иваньская һәм Никольская урамдары араһындағы арауыҡты үҙ эсенә ала.

Атамаһының килеп сығышы. Ярослав ихатаһы элек[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1271 йылғы Новгород i йылъяҙмаһы аҫтында ^[һәм 1406 йылғы Новгород IV йылъяҙмаһы ^[2] хәбәрҙәре Ярослав утарындағы янғындар тураһында уны сит ил сауҙагәрҙәренең Гот һәм Немец «ихаталары» араһында, утарҙың төп ҡорамы — Николо-Дворищенский соборынан алып төньяҡҡа, көньяҡҡа һәм көнсығышҡа ҡарай сикләргә мөмкинлек бирә, тип яҙа. Ихата территорияһы шулай уҡ «Изге Николанан» көнбайышҡа ҡарай һуҙыла (1462 йылғы Авраамка йылъяҙмаһы янғынды «изге Никола ҡаршыһында , ярҙа» башланыуы тураһында хәбәр итә^[3], өҫтәүенә соборҙан көнбайыш яҡта урынлашҡан Волховтың уң яры күҙ уңында тотола; был Ярослав ихатаһының шул мәлдә үк Волховҡа тиклем барып етеүен һөйләй).

1410 йылда Новгород IV йылъяҙмаһы ихатала Миронисица Ҡатындары сиркәүе төҙөлөү тураһында хәбәр итә, ул Николо-Дворищенский соборынан көньяҡ-көнбайышта йәнәш тора. Ярослав ихатаһының төньяҡ сиге, археологик ҡаҙыу эштәре күрһәтеүе буйынса, Николо-Дворищенский соборына яҡын була (уның диуарҙарынан 2 метр алыҫлыҡта^[4] башҡа тәбиғи сик — Баҙар башлана). Ихатаның көньяҡ сиге Гот ихатаһы янынан үтә, йәғни, хәҙерге «Рәсәй» ҡунаҡханаһының төньяҡ фасады кимәлендә. Көнсығыш сиге асыҡланмаған, күрәһең, хәҙерге Ҙур Мәскәү урамы районынан үткән.

Ярослав ихатаһы үҙ атамаһын кенәз Ярослав Мудрый исеменән алған. Мәскәү дәүеренән алып ихата һүҙе даими ҡулланыла. «Ярослав ихатаһы» һүҙбәйләнеше 1149 йылғы Ипатьев йылъяҙмаһында телгә алына.

жил великий князь Ярослав на Торговой стране, близ реки Волхова, где ныне церковь каменная Николая чудотворца, яже и доныне словет Ярославле дворище^[5].

Был мөһим һәм иҫкәрмәләр булмай, был һарайы кенәзе археолог ҡалдыҡтарын таба алмай. Мөмкин булһа ла, был 1113-1136 йылда төҙөлгән. Николо-Дворищенский соборы барлыҡҡа килгән һәм уның эше иң туранан-тура урында, йәғни илдең тағы ла нимә менән XI—XII бб. даими йәшәү урыны булған ҡаласыҡҡа новгород кенәзе (хәҙер Рюриков Ҡаласығы)^[6]. Шулай уҡ исеме билдәле урыҫ йылъяҙмаларында Ярослав һарайында «Княжая һарайында». Атай йорто һәм һарайы исеме аҫтында сит ил сығанаҡтары ярославов новгород кенәзе. Новгород ҡалаһында беҙҙең көндәргә тиклем «мәңгелек грамотаһы» — вечевой акт — исеменең беренсе варианты ҡулланылған — «Ярославль ихатаһы» («вече н Ярославль н двор»).

Ярослав ихатаһында вече йыйылыштары үтә торған булған^[7]^[8]. 1149 йылдан башлап йылъяҙмала йыш ҡына Ярослав ихатаһында үткән вече йыйылыштары тураһында телгә алына. Йыйылыштар Николо-Дворищенский соборы янында, унын көнбайыштараҡ ҙур булмаған 1200—2000 м² майҙанда уҙған (Л.В. Янин). Шулай уҡ унда йыйылған вече киң халыҡ йыйылышы булмаған, ә бер нисә йөҙ билдәле кончан вәкилдәренең, «300 алтын билбауҙың» советы булған тигән фекер бар.

XIV быуатҡа тиклем Баҙар янында XII быуатта нигеҙ һалынған Гот сауҙа ихатаһында Изге Олаф сиркәүе урынлашҡан.XV быуаттан бойондороҡһоҙлоҡ юғалғас, 1478 йылда бөйөк кенәз Иван III Ярослав ихатаһын үҙенә биреүҙәрен талап итә, уны үҙ милке тип һанай, быға ул өлгәшә, сөнки унда ул үҙенең вөкилдәрен ебәрә һәм уларға былай тип бойора

стати на своём дворе великого князя Ярославия

1572 йылда Иван IV :

новые избы ставити на своем дворе

шуға күрә, XVI быуатта Ярослав ихатаһын йыш ҡына «Батша» ихатаһы тип атағандар.

XVII—XVIII бб. Баҙар урынында Сауҙа йорто төҙөйҙәр

Хәҙер Волхов аша, бер нисә быуат элек Бөйөк күпер торған урында Йәйәүлеләр күпере төҙөлгән, ул Новгород кремлендәге София соборы яғы һәм Ярослав ихатаһындағы Баҙар яғын тоташтыра

1771 йылда Баҙарҙың төньяҡ өлөшөндә, Волхов ярында, «императрицаға Мәскәүгә йөрөү уңайлы булһын өсөн, таж кейеү осрағы менән» Юл һарайы төҙөлә, уға «Екатеринаның Юл һарайы» тигән атама беркетелә

Совет осоронда[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Файл:1944 Yaroslav court.jpg

1944 йылдың ҡышында Ярослав ихатаһы, Новгород ҡалаһы азат ителгәндән һуң

Новгород фашист ғәскәрҙәренән азат ителгәндән һуң, оккупация осоронда зыян күргән Ярослав ихатаһының тарихи ҡоролмалары, шулай уҡ уға йәнәш торған сауҙа рәттәре күпселек яҡшы һаҡланып ҡалған, ә ҡайһы бер осраҡта хатта ҡыйыҡтары ла емерелмәгән. Уларҙың барыһы ла тиерлек тергеҙелеүгә мохтаж була.

Сауҙа йортоноң Аркадаһы тулыһынса һаҡланып ҡалған. Әммә 1945 йылда партияның Новгород ҡала комитеты Сауҙа йортон тулыһынса һүтеп алыу буйынса мәсьәлә күтәрә. 1947 йылдан Новгород ҡала советы һәм Махсус проект-реставрация оҫтаханаһы партия ҡарарҙарын тормошҡа әүҙем ашыра башлай. Тик 1953 йылда, СССР ФА һәм шәхсән И. Э. Грабарҙең ҡыҫылыуы арҡаһында Сауҙа йортон емереү туҡтатыла. Ләкин, ахыр сиктә, 1956 йылдың 1 майында Сауҙа йорто һәм сауҙа рәттәре кварталы нигеҙенә тиклем юҡ ителә. Аркаданың бер өлөшө генә һаҡланыуы билдәле. Граждандар ҡоролмаларынан тыш, кирбескә манаралар һәм Баҙарҙағы Успение һәм Геогргий сиркәүҙәре төкәтмәләре һүтеп алына.

Артабанғы ҡаҙыныу эштәре ваҡытында Ярослав ихатаһы биләмәһендә бер нисә ҡат ағастан түшәлгән урам табыла, ә Никольский соборы һәм Параскев-Йома сиркәүе араһындағы участкала һыйыр һөйәктәренән түшәмә табыла.

Николо-Дворищенский соборы
Ярослав ихатаһы сиркәүҙәре
Сауҙа йорто аркадаһы
«Рәсәй ЮНЕСКО-ның бөтә донъя, мәҙәни һәм тәбиғи мираҫында» серияһынан 10 000 меңлек алтын тәңкәлә Ярослав ихатаһы

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

↑ Постановление Совета Министров РСФСР № 1327 от 30.08.1960
↑ ПСРЛ. — СПб., 1848. — Т. 4. — С. 109.
↑ ПСРЛ. — СПб., 1889. — Т. 16. — Стб. 206.
↑ А. В. Арциховский Археологическое изучение Новгорода (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 ноябрь 2008. Архивировано 13 декабрь 2014 года. 2014 йыл 13 декабрь архивланған.
↑ ПСРЛ. — СПб., 1841. — Т. 3. — С. 210.
↑ Е. Н. Носов. Новгород и новгородская округа IX—X вв. в свете новейших археологических данных (к вопросу о возникновении Новгорода)\\Новгородский исторический сборник. Вып. 2(12), 1984 г, с. 3-38.
↑ В. Л. Янин, М.X. Алешковский. Происхождение Новгорода (к постановке проблемы)\\История СССР, № 2, М.-Л., 1971, стр. 32-61
↑ C. Трояновский. Великий Новгород: материальный мир средневековой республики (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 ноябрь 2008. Архивировано 18 май 2015 года.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

А. И. Семенов. Ярославово дворище и Торг. Новгород: Новгородская правда, 1958
Трифонова А. Н. История Великого Новгорода в XX веке. — М.: Северный паломник. — С. 257—368. — 390 с. — ISBN 978-5-94431-299-0.

[_e2ea34c91fc6db92-1] Постановление Совета Министров РСФСР № 1327 от 30.08.1960

[2] ПСРЛ. — СПб., 1848. — Т. 4. — С. 109.

[3] ПСРЛ. — СПб., 1889. — Т. 16. — Стб. 206.

[4] А. В. Арциховский Археологическое изучение Новгорода (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 ноябрь 2008. Архивировано 13 декабрь 2014 года. 2014 йыл 13 декабрь архивланған.

[5] ПСРЛ. — СПб., 1841. — Т. 3. — С. 210.

[6] Е. Н. Носов. Новгород и новгородская округа IX—X вв. в свете новейших археологических данных (к вопросу о возникновении Новгорода)\\Новгородский исторический сборник. Вып. 2(12), 1984 г, с. 3-38.

[7] В. Л. Янин, М.X. Алешковский. Происхождение Новгорода (к постановке проблемы)\\История СССР, № 2, М.-Л., 1971, стр. 32-61

[8] C. Трояновский. Великий Новгород: материальный мир средневековой республики (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 ноябрь 2008. Архивировано 18 май 2015 года.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]