Ҡашҡадаръя
| Ҡашҡадаръя | |
|---|---|
| үзб. Qashqadaryo, таж. Қашқадарё | |
 Ҡашҡадаръя Китаб ҡалаһы янында | |
| Характеристика | |
| Оҙонлоғо | 378 км |
| Бассейн | 8710 км² |
| Һыу сығымы | 24,9 м³/с (266 км от устья) |
| Һыу ағымы | |
| Инеше | |
| · Урынлашыуы | Гиссар һырты Тауташарҡаһынан 1,5 км көнсығышҡа |
| · Бейеклеге | 2960 м |
| · Координаталар | 39°11′35″ с. ш. 67°34′00″ в. д.HGЯO |
| Тамағы | |
| · Урынлашыуы | Ҡарнабсүл сүле |
| · Бейеклеге | яҡынса 270 м |
| · Координаталар | 39°21′36″ с. ш. 64°58′57″ в. д.HGЯO |
| Урынлашыуы | |
| Тажикстан | Суғд өлкәһе |
| Үзбәкстан | Ҡашҡадаръя өлкәһе |
| Ҡашҡадаръя Викимилектә | |
Ҡашҡадаръя, (үзб. Qashqadaryo, таж. Қашқадарё) — Тажикстандың Суғд өлкәһе һәм Үзбәкстандың Ҡашҡадаръя өлкәһендәге йылға.
Атамалары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡашҡадаръя үзбәксәнән "Үтәҙек (үтә күренмәле) йылға" тип тәржемә ителә тип һанала [1]
Йылға баш алған ерҙә уны Обихунда тип атайҙар[2], түбәнгәрәк — Шиначаса́й,тамағына етәрәк — Мәймәнәкдаръя́.
Ҡашҡадаръя йылғаһы өлкәгә исем биргән. Өлкәнең баш ҡалаһы - Ҡаршы (был ҡалала 16.07.1914 Әхмәтзәки Вәлидов иң боронғо төрки телдә яҙылған «Ҡөрьән»де тапҡан) .
Гидрография
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Йылға оҙонлоғо — 378 км, бассейны майҙаны, «Ҙур совет энциклопедияһы» мәғлүм иткәнсә, - 8780 км²[3], Үзбәкстандың милли энциклопедияһы — 12 000 км² самаһы тип яҙа[2].
Көнбайышта Зарафшан һәм Гиссар һыртынан баш ала. Дуаб ҡышлағынан алып түбәнгә табан Ҡашҡадаръя үҙәне тип атала. Ҡашҡадаръя (Обихунда) 2960 метр бейеклектә баш ала, Гиссарҙан көнбайышта Тауташ арҡаһынан 1,5 километр көнсығышҡараҡ аға [2]. Төп ҡушылдыҡтары: Аҡдарья (Аҡһыу), Тәнхизәдаръя һәм Гузардаръя.
Яуым-төшөмдән тулылана[3].
Хужалыҡта ҡулланыу
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡашҡадаръя һыуы баҫыуҙарҙы һуғарыу өсөн ҡулланыла, Ҡаршы оазисы янында йырҙаһы яйлап юҡҡа сыға. Йылғаның түбән яғы Эскианхор каналы аша Зарафшан йылғаһы һыуы менән туйындырыла. Ҡашҡадаръяла Чимкурган һыуһаҡлағысы төҙөлгән. XIII быуат башынаса Зарафшанға ҡойғолап торған[4].
"Ҡашҡадаръя" атамалы объекттар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Йылғаның исеме өлкәгә генә түгел, башҡа объекттарға ла ҡушыла. Мәҫәлән, Башҡортостандың баш ҡалаһы Өфөлә "Ҡашҡадаръя" тип аталған Башҡорт-Үзбәк сауҙа-сәнәғәт корпорацияһы ябыҡ акционер йәмғиәте бар. Ул 2003 йылдың 22 декабрендә теркәлгән. Биналар һәм ҡоролмалар төҙөү, дөйөм төҙөлөш эштәре менән шөғөлләнә; йәшелсә-емеш эшкәртеү, кафе-ресторан хеҙмәте, фармацевтик тауарҙар менән сауҙа итеү һәм башҡа тармаҡтар ҙа уның даирәһенә инә.
Сығанаҡтар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Боронғо ҡомартҡылар ере [1](недоступная ссылка)
- "КАШКАДАРЬЯ", БАШКИРСКО-УЗБЕКСКАЯ ТОРГОВО-ПРОМЫШЛЕННАЯ КОРПОРАЦИЯ ЗАКРЫТОЕ АКЦИОНЕРНОЕ ОБЩЕСТВО [2](недоступная ссылка)
- ТАИНСТВЕННАЯ КАШКАДАРЬЯ [3] 2018 йыл 4 ғинуар архивланған.
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8C%D1%8F.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Қашқадарё — статья из Национальной энциклопедии Узбекистана (Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси) Ҡалып:Ref-uz
- ↑ 3,0 3,1 Кашкадарья // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ Камалиддинов, Ш. С. Историческая география Южного Согда и Тохаристана по арабоязычным источникам IX- начала XIII вв. — Ташкент: Узбекистон, 1996. — 424 с.