Ҡаҙағстан төрөктәре
| Ҡаҙағстан төрөктәре | |
| Дәүләт |
 Ҡаҙағстан |
|---|---|
| Халыҡ һаны | 88 506 кеше (2023)[1] |
Ҡаҙағстанда төрөктәр ХХ быуаттың 20-се йылдарында барлыҡҡа килә һәм бер нисә тиҫтә йыл эсендә республиканың иң күп һанлы һәм йылдам үҫешкән этник общиналарҙың береһенә әүерелә. 2014 йылдың 1 ғинуарына ҡарата республикала яҡынса 105 мең төрөк йәшәй һәм һан буйынса улар 9 урынды биләй. Һуңғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре менән сағыштырғанда уларҙың һаны республикала ике тапҡырҙан ашыу артҡан. Ҡаҙағстан төрөктәре башлыса республикала тыуған һәм сығышы буйынса грузин-месхетиндар (ахысҡа)[2], әммә 1990-сы йылдар башынан Төрөк Республикаһының үҙенән дә күсенеүселәр барлыҡҡа килә[3]. Мәҙәни-тел ҡуйылышы буйынса әлеге ике төркөм бер-береһенән ныҡ айырыла: месхетин-төрөктәр ҡала янындағы ауыл хужалығы менән шөғөлләнеүҙе хуп күрә, Төркиәнән килгәндәр башлыса төҙөлөштә, нефть сығарыуҙа һәм мөғариф өлкәһендә эшләй.
Формалашыу тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Ҡаҙағстан Республикаһы территорияһына месхетин-төрөктәр Сталин репрессиялары ваҡытында Месхетиянан (Грузия) килеп эләгәләр. Уларҙы Ҡаҙағстандың көньяҡ өлөшөндәге ауылдарға һәм Урта Азияның башҡа республикаларына урынлаштыралар. 1956 йылда, уларҙы репрессиялар ҡорбандары тип танығанға һәм аҡланғанға тиклем, улар йәшәү урынын алыштырыу хоҡуғына эйә булмай[4]. Әммә бындай хоҡуҡты алғандан һуң уларҙың күпселеге республикала ҡалыуҙы хуп күрә. Улай ғына ла түгел, Ҡаҙағстан 1990-сы йылдар башындағы массауи эмиграция осоронда ла төрөктәр өсөн миграция яғынан уңайлы булып ҡала. Мәҫәлән, Ҡаҙағстан статистика мәғлүмәттәре буйынса, миграцион пигы осоронда, республикалағы 25 төп милләт араһынан төрөктәрҙә генә (ҡаҙаҡтарҙан тыш) ыңғай баланс күҙәтелә[5]. Артабан Ҡаҙағстанға Үзбәкстандан һәм Ҡырғыҙстандан байтаҡ төрөк күсеп килә, әммә этностың үҫешен юғары тәбиғи артым һәм күп балалылыҡ традициялары тәьмин итә. Ҡаҙағстанда төрөктәрҙең иң эре тупланыу урыны — Алматы һәм Джамбул өлкәләре (һәр береһендә 30 000 кешенән ашыу), Көньяҡ-Ҡаҙағстан өлкәһе (20 000 кешенән ашыу), Алматы ҡалаһы (5 мең кешенән ашыу). Һуңғы ике тиҫтә йыл эсендә Джамбул өлкәһендә йәшәгән үзбәктәрҙе һан буйынса ҡыуып етәләр һәм 4-се урынды биләйҙәр. Шулай уҡ уларҙың һаны Алматы өлкәһендә лә арта. Совет осоронда төрөк-месхетиндар Ҡаҙаҡ СССР-ының колхоз-совхоз системаһына индерелә. Уларҙың күпселеге өй янындағы баҡсаларҙа шөғөлләнә, Алматы һәм башҡа ҡала баҙарҙарында өй хужалығы продукцияһы (һөт, ит) менән һатыу итәләр. Алматы агломерацияһында төрөктәр ойошоп йәшәгән тиҫтәләгән ауыл бар һәм уларҙың өлөшө дөйөм халыҡтың 60 процентын тәшкил итә (Саймасай, Бекболат һәм башҡа ауылдар).
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ https://stat.gov.kz/api/iblock/element/20969/file/kk/
- ↑ Турки-ахыска: 70 лет в Казахстане — МИР24 2014 йыл 23 декабрь архивланған.
- ↑ КОНТИНЕНТ : Главная тема 2015 йыл 25 март архивланған.
- ↑ Турки и Казахи
- ↑ Национальный состав мигрантов
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Төрөктәр тураһында мәғлүмәттәр 2018 йыл 29 июнь архивланған. Ҡаҙағстан халыҡтары Ассамблеяһы веб-сайтынан