Абхазия битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ил
 |Статус                  = <!-- танылмаған дәүләттәр һәм автоном территориялар өсөн генә-->
 |Башҡортса исеме         = <div style="text-align:center">{{small|{{lang-ba|Абхазия Республикаһы}}}}
 |Төп исеме               = {{small|{{lang-ab|Аԥсны Аҳәынҭқарра}}}}
 |Төп килеш               = Абхазия
 |Флаг                    = Flag of Abkhazia.png
 |Герб                    = Abkhazia COA.svg
 |Гимн исеме              = Аиааира (Еңеү)
 |Идара итеү формаһы      = [[Президент-Парламент республикаһы]]
  |lat_dir = N|lat_deg = 43|lat_min = 1|lat_sec = 0
  |lon_dir = E|lon_deg = 41|lon_min = 2|lon_sec = 0
  |region                 = 
  |CoordScale             = 
 |Картала                 = Europe location ABX.png
 |Бойондороҡһоҙлоҡ яулауы = 
 |Бойондороҡһоҙ           = [[Грузия]]нан
 |Телдәр                  =[[урыҫ теле]], [[абхаз теле]] 
 |Башҡала                 = [[Сухум]]<ref>[http://www.abkhaziagov.org/ru/state/sovereignty/index.php?print=Y Абхазия Республикаһы Конституцияһы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100626052102/http://abkhaziagov.org/ru/state/sovereignty/index.php?print=Y |date=2010-06-26 }} — статья 4,</ref>
 |Иң ҙур ҡалалары         = Сухум, Гагра, Гудаута
 |Етәкселәр вазифалары    = Президент <br>Вице-президент <br>Премьер-министр
 |Етәкселәр               = Рауль Хаджимба<br>Михаил Логуа<br>Леонид Лакербая
 |Территория буйынса урын = 163
 |Территория              = 8665
 |Һыу %                   = үп түгел
 |Халыҡ                   = 240 705<ref>{{cite web | url = http://lenta.ru/news/2011/12/29/census/ | title = В Абхазии обнародовали итоги переписи | publisher = lenta.ru| lang = | accessdate = 2011-12-29 | archiveurl = http://www.webcitation.org/69yi77rkH | archivedate = 2012-08-17}}</ref>
  |Иҫәп алыу буйынса халҡы  = 
  |Иҫәп йылы              = 2011
  |Халыҡ тығыҙлығы        = 40
  |Валюта                  = [[Рәсәй һумы]]<ref>[http://www.nb-ra.org/ru/pdfdoc/Legal/2858-C-IV.pdf Закон Республики Абхазия «О Национальном банке Республики Абхазия» (статья 28)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131014172556/http://www.nb-ra.org/ru/pdfdoc/Legal/2858-C-IV.pdf |date=2013-10-14 }} ([[Дөйөм Рәсәй валюта классификаторы|RUB, код 643]])</ref>, [[абхаз апсары]]
 |Телефон коды            = 7 840 и +7 940<ref>[http://lenta.ru/news/2009/09/28/phone/_Printed.htm «Абхазия получила российские телефонные коды»]</ref><ref>[http://lenta.ru/news/2009/11/15/codes/_Printed.htm Абхазия перешла на российские телефонные коды]</ref>
}}

''' Абхазия Республикаһы''' ({{lang-ab|Аԥсны Аҳәынҭқарра}}) — [[Европа]]лағы дәүләт.

'''Абха́зия'''<ref>Атлас мира. Карта «Абхазия, Южная Осетия, Грузия, Армения, Азербайджан» (масштаб 1:1 900 000). — Роскартография, 2010. — С. 108—109. — ISBN 978-5-85120-295-7</ref> ({{lang-ab|Аԥсны}}, {{lang-ka|აფხაზეთი}}) — {{comment|[[өлөшләтә танылған дәүләт]]| partially  recognised state}}, Оло Кавказ һыртының төньяҡ-көнбайыш итәгендә урынлашҡан. Көньяҡ-көнсығышта [[Ҡара диңгеҙ]] менән сикләнә. ''' Абха́зия Республикаһы''' хөкүмәте тарафынан Рәсәй ғәскәрҙәре ярҙамы менән контролдә тотола<ref name="АМ2010">{{Атлас мира|2010|14|Государства и территории мира. Справочные сведения}}</ref>. ({{lang-ab|Аԥсны Аҳәынҭқарра}}), легитимлылығы [[БМО]]-ның дүрт ағза иле (Рәсәй, Венесуэла, Никарагуа, Науру) тарафынан танылған. Күпселек илдәр уны Грузияның бер өлөшө тип таный. [[Грузияның административ-территориаль бүленеше]]ндәгесә ул '''[[Абхазия Автономиялы Республикаһы]] '''булып иҫәпләнә. ({{lang-ab|Аԥснытәи Автономтә Республика}}, {{lang-ka|აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა}}). Грузия, [[АҠШ]], [[Европа берлеге]] , [[Парламентская ассамблея Совета Европы|ПАСЕ]], [[Организация по безопасности и сотрудничеству в Европе|ОБСЕ]] һәм [[Большая семёрка|G7]] тарафынан Рәсәй баҫып алған Грузия биләмәһе тип йөрөтөлә<ref>[http://www.whitehouse.gov/the-press-office/us-russia-relations-reset-fact-sheet U.S.-Russia Relations: «Reset» Fact Sheet] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100714065617/http://www.whitehouse.gov/the-press-office/us-russia-relations-reset-fact-sheet |date=2010-07-14 }}{{ref-en}} {{начало цитаты}} Администрация Обамы по-прежнему имеет серьёзные разногласия с российским правительством по поводу Грузии. Мы продолжаем призывать Россию прекратить её оккупацию грузинских территорий Абхазии и Южной Осетии, и параллельно работаем с российским правительством, чтобы предотвратить дальнейшие военные эскалации в регионе. Мы стали свидетелями некоторых увеличивающихся мер по укреплению доверия, таких как открытие границы в Верхнем Ларсе и разрешение прямых чартерных рейсов между двумя странами, и продолжаем настаивать на укреплению Механизмов предотвращения и реагирования инцидентов и возвращении международных наблюдателей в два оккупированных региона Грузии. {{oq|en|The Obama Administration continues to have serious disagreements with the Russian government over Georgia. We continue to call for Russia to end its occupation of the Georgian territories of Abkhazia and South Ossetia, and in parallel have worked with the Russian government to prevent further military escalations in the region. We have witnessed some incremental confidence building measures, such as opening the border at Verkhniy Lars and allowing direct charter flights between the two countries, and continue to press for the strengthening of the Incident Prevention and Response Mechanisms and a return of international observers to the two occupied regions of Georgia.}}{{конец цитаты}}</ref><ref>[http://www.apsny.ge/2010/pol/1290100229.php Председатель Европейской Комиссии призвал Грузию внести официальную заявку на вступление в ЕС] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304204121/http://www.apsny.ge/2010/pol/1290100229.php |date=2016-03-04 }}</ref><ref>[http://24.ua/news/show/id/79633.htm ПАСЕ признала Россию оккупантом] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130723144139/http://24.ua/news/show/id/79633.htm |date=2013-07-23 }} — 24.UA</ref><ref>[http://www.oscepa.org/publications/all-documents/doc_download/1260-final-declaration-russian ''OSCE Parliamentary Assembly from 5 to 9 July 2012 Final Declaration and Resolutions''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120714035645/http://www.oscepa.org/publications/all-documents/doc_download/1260-final-declaration-russian |date=14 July 2012 }}</ref><ref>[http://www.newsru.com/world/28aug2008/g8.html Страны G7 объединились против РФ и осудили признание ЮО и Абхазии] — NEWSru.com, 28 августа 2008</ref> .

== Топонимик мәғлүмәт ==
«Абхазия» топонимы уның үҙ атамаһы, тыуған ерҙе танытыу исеме. Атама башҡа телдәргә [[абхаз]] этнонимы аша килеп ингән. Ул һүҙ грузин телендә [[Абазгия]] һәм [[Абазгтар]] тип йөрөтөлгән. Беҙҙең эраға тиклемге II быуатта улар ошо ерҙәргә килеп урынлашҡан ҡәбилә, улар хәҙергәсә әлеге биләмәлә йәшәй. .<ref>Прокопий Кесарийский. Война с персами: книга II. глава 29. параграф 15.</ref>
[[XIX быуат]] урталарына тиклем күпселек сит ил сығанаҡтары ''Абазой'', Рәсәйҙә ''Абезой'' (һуңғараҡ — ''Обезой'') тип атап йөрөтөлгән<ref>Повесть временных лет / Подгот. текста, пер., статьи и коммент. Д. С. Лихачева; Под ред. В. П. Адриановой-Перетц. — 2-е изд., испр. и доп.</ref>,әммә яйлап грузинса «апхазети» экзонимы рус теленән индерелгән ''Абхазия'' топонимына алышынған. Яйлап рус теле аша донъялағы башҡа сит ил телдәренә лә таралыш алған. ({{lang-en|Abkhazia}}, {{lang-fr|Abkhazie}}, {{lang-de|Abchasien}}).
«Аԥсны» [Апсны́] — һүҙе «аԥс» [апс] этимологияһы менән оҡшаш:— тамыры абхаздарҙың үҙатамаһы «аԥсуаа» [апсуаа], ны «ны» — аффиксы ҡушылып яһалған (абхаз)<ref>{{книга
|автор          = Х. С. Бгажба.
|часть          = 
|заглавие       = Труды
|оригинал       = 
|ссылка         = 
|ответственный  = 
|издание        = 
|место          = Сухуми
|издательство   = Алашара
|год            = 1988
|том            = 2
|страницы       = 56
|страниц        = 
|серия          = 
|isbn           = 
|тираж          = 
}}</ref>.

== Физик-географик характеристика ==
{{main| Абхазия географияһы}}
[[Файл:Abkhazia map-ru.svg|thumb|250px| Абхазия картаһы]]
[[Файл:Домбай-Ульген.JPG|thumb|слева|250px|Домбай-Ульген]]

Абхазия Кавказ аръяғындағы [[Псоу (йылға)|Псоу]] һәм [[Ингур]] йылғалары арауығында урынлашҡан. Төньяҡ-көнбайыштан [[Ҡара диңгеҙ]] тарафынан йыуыла. Яр буйы 210 км оҙонлоғонда. Күпселеген яҫы һаҡый таштар ҡаплаған һыуингестәр осрай. Диңгеҙ яйлалары, субтропик үҫемлектәр, Оло Кавказдың уя йылғалары һәм тау түбәләре Абхазияға сағыу үҙенсәлекле матурлыҡ өҫтәй.

Төньяҡ-Көнсығыштан [[Рәсәй Федерацияһы]]ның [[Краснодар крайы]], Ҡарасай-Черкес Республикаһы, ә көньяҡтан Грузия менән сикләшә.

=== Рельефы ===
Республиканың күпселек өлөшөн (75 % тирәһе) тау армыттары биләй һәм Төп Кавказ һырты биләй. Улар Абхазияны төньяҡтан [[Гагр һырт|Гагр]], [[Бзыб]], [[Абхаз]] һәм [[Кодор]] һырттары менән тоташтыра. Иң бейек тау түбәһе [[Домбай-Ульген]] (4048 м) тауы. [[Клухор артылышы]] (2781 м), [[Марух артылышы]] (2739 м) һәм башҡа артылыштар Абхазияның төп һырттары аша артылыштар барлыҡҡа килтерәләр.
<ref name="geoenc">{{книга|автор=Котляков В. М. и др.|заглавие=Словарь современных географических названий|часть=Абхазия|место=Екатеринбург|издательство=Фактория|год=2006|ссылка=http://www.igras.ru/index.php?r=140&page=1&id=5902|publisher=Институт географии РАН|accessdate=2015-12-09}}</ref>. Хәҙерге ваҡытта Абхазиянан Грузияға алып барыусы артылыштар миналанған һәм ҡораллы көстәр ярҙамында тикшерелә, улар тураһында хәбәрҙәр тормошҡа ашырылмай.

Абхазияның көньяҡ көнсығышынан, алда яйлап тарая барыусы Колхида уйһыулығы инә. Уйһыулыҡтың тар һыҙаты йылға яры буйлап, төньяҡ-көнбайыштағы Кодор йылғаһынаса һуҙыла.

Тау һәм уйһыулыҡтар араһында убалар һыҙаты бар. Абхазияла карст барлыҡҡа килеү үҫешкән. Карст мәмерйәләренән: Ҡарға, [[Абрскила]], [[Анакопийск]] (һәм башҡа) бар. Донъялағы иң тәрән карст мәмерйәһе лә Абхазияла- [[Крубера-Воронья]]. Уның тәрәнлеге 2080 метр, Гагра тауынан йыраҡ түгел. Гагра тауынан алыҫ түгел, 6 км алыҫлығында, шулай уҡ гүзәл тәбиғәт мөйөшө [[Мамдзышха|тау Мамзышха]] тауы бар.

== Ҡыҙыҡлы факттар ==
1994 йылдың 18 авгусында Башҡортостан менән Абхазия араһында Дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында Договор ҡабул ителде. Ул Договорҙың 2-се һанлы статьяһы буйынса Башҡортостан менән Абхазия бер-береһенең дәүләт суверенитетын таныу тураһында положение бар.<ref>[http://lawsrf.ru/region/documents/867958/  ДОГОВОР О ДРУЖБЕ И СОТРУДНИЧЕСТВЕ МЕЖДУ РЕСПУБЛИКОЙ БАШКОРТОСТАН И РЕСПУБЛИКОЙ АБХАЗИЯ]{{Недоступная ссылка|date=April 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|3}}

== Һылтанмалар ==
{{Библиоинформация}}
		
{{Азия илдәре}}

[[Категория:Абхазия]]


{{countries-stub}}