Быума битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Болезнь     |
  Name        = Быума |
  Image       = |
  Caption     = Электроэнцефалограмма.  Тулҡындың иң юғары нөктәһенең  күп комплекстары.
  ICD10       = {{ICD10|G|40}}-{{ICD10|G|41}} |
  ICD9        = {{ICD9|345}} |
  MedlinePlus = 000694 |
  eMedicineSubj  = neuro |
  eMedicineTopic = 415 |
  DiseasesDB  = 4366 |
}}
'''Быума,  быума рәнйеүе, өйәнәк, зыяндаш, ҡуянсыҡ, быума, һуғылма мирекәй, һуғылма, тотанаҡ, яман рәнйеү'''<ref>Русско-башкирский словарь терминов народной медицины (Р.Н.Каримова, 2005)</ref> — ({{lang-ru|Эпиле́псия}} ,{{lang-grc|ἐπιληψία}} {{lang-grc2|ἐπίληπτος}}, тотолған («схваченный, пойманный, застигнутый»); {{lang-la|epilepsia}} q`rb {{lang-la2|caduca}}) — кешенең иң йыш осрай торған оҙайлы хроник [[Неврология|неврологик]] сире, организмды көтөлмәгәндә ҡорошҡаҡ тотоуы<ref name="PMID8330566">{{cite journal
| author = Commission on Epidemiology and Prognosis, International League Against Epilepsy
| title = Guidelines for epidemiologic studies on epilepsy. Commission on Epidemiology and Prognosis, International League Against Epilepsy
| journal = Epilepsia
| volume = 34
| issue = 4
| pages = 592–6
| year = 1993
| pmid = 8330566
| url = http://doi.org/10.1111/j.1528-1157.1993.tb00433.x
 | doi = 10.1111/j.1528-1157.1993.tb00433.x
}}</ref><ref name="PMID11580774">{{cite journal
| author = Blume W, Lüders H, Mizrahi E, Tassinari C, van Emde Boas W, Engel J
| title = Glossary of descriptive terminology for ictal semiology: report of the ILAE task force on classification and terminology
| journal = Epilepsia
| volume = 42
| issue = 9
| pages = 1212–8
| year = 2001
| pmid = 11580774
| url = http://doi.org/10.1046/j.1528-1157.2001.22001.x
 | doi = 10.1046/j.1528-1157.2001.22001.x
}}</ref>. Русса борондан килгән исеме- '''''«падучая»'''''. Ваҡыты-ваҡыты менән ҡабатланып тороусан тартышыу өйәнәге. Ҡайһы бер осраҡта аң кимәленең үтә түбәнәйеүе күҙәтелә<ref>Русско-башкирский дефектологический словарь (Р.Г.Аслаева, 2001)</ref>; ваҡыты-ваҡыты менән һуштан яҙыу, тартышыу быумаһы менән үткән нервы системаһы ауырыуы<ref>Русско-башкирский словарь медицинских терминов (В.З.Гумеров, 1981)</ref>; баш мейеһе зарарланыуға бәйле дауамлы ауырыу, ваҡыты-ваҡыты менән һуштан яҙыу, тартышыу быумаһы менән үтә<ref>Русско-башкирский толковый словарь медицинских терминов (М.Т.Азнабаев, 2007)</ref>.

Ошо көтөлмәгәндә башлана торған өйәнәктәрҙең киң таралған һәм йыш ҡулланылған исеме — '''быума өйәнәге'''. Быума ауырыуы менән кешеләр генә түгел, хайуандар, мәҫәлән, [[эт]]тәр, [[бесәй]]ҙәр, [[сысҡандар]] ҙа сирләй.
[[Файл:A group of people standing around a man having an epileptic Wellcome L0005934.jpg|thumb]]

== Быума (эпилепсия) аңлатмаһы ==
Быумаға оҡшаш өйәнәктең бер генә тапҡыр булыуы тере организмдың унда барған процесстарға үҙенсәлекле яуабы булыуы мөмкин. Хәҙерге ҡараштар буйынса, быума — бер иш булмаған, оҙаҡҡа һуҙылған, ҡайтмалы ҡорошҡаҡ тотоу өйәнәге менән айырылып торған, сирҙәр төркөмө. Был сирҙең патогенезында  баш мейеһе [[нейрон]]дарында булған пароксизмаль зарядһыҙландырыу (пароксизмальный разряд) ята. Башлыса быума (эпилепсия) ғәҙәттә төрлөсә була торған ҡайтмалы өйәнәктәр менән айырылып тора — көтмәгәндә кәйеф боҙолоп китеү кеүек быума өйәнәге эквиваленты (дисфория),  аң томаланыу, илереү ([[сомнамбулизм]]), психиканың эске донъяға йүнәлеше (транс) кеүек психика боҙолоуы, шулай уҡ быума сирлеләрҙә була торған шәхес үҙгәреүе һәм (йәки)  аҡыл зәғифлеге. Ҡай бер ваҡытта [[психоз|эпилептик психоздар]]  ( улар киҫкен йә оҙайлы булыуы мөмкин) —  ҡурҡыу, эс бошоу,ярһыу ( агрессивлыҡ),йә   саманан тыш күтәреңке кәйеф,  һаташыу, галлюцинациялар кеүек аффектив боҙолоуҙар ҙа күҙәтелә. Әгәр ҙә быума өйәнәктәре соматик патология менән бәйле икәне дәлилләнһә, был хәл симптоматик быума тип атала.  Быума сире эсендә сикә яғы быума сирен (височная эпилепсия) дә айыралар, ул саҡта тартышыу үҙәге мейенең сикә өлөшөндә була. Быума сирен диагнозлау һәм дауалау менән неврологтар һәм эпилептологтар шөғөлләнә.

Ҡайһы ваҡытта өйәнәктәр [[головной мозг|баш мейеһе]]нең неврологик йәки соматик ауырыуының, йә иһә йәрәхәт менән бәйле (травма)  барышын ауырлаштыра.

== Быумаға мөнәсәбәт ==
[[Боронғо Греция|Боронғо гректар]] һәм[[Боронғо Рим|боронғо римлеләр]] быума ауырыуын [[хоҙай]] ҡушҡан «Геркулес ауырыуы» («падучая»)<ref name = "multiple">[http://medicall.ru/pages/bolistrr/jepilepsija.html Эпилепсия. Болезни в истории] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101230031044/http://medicall.ru/pages/bolistrr/jepilepsija.html |date=2010-12-30 }}</ref> тип атағандар. Үлгән кешенең йәнен нисек саҡырыу тураһындағы Урта быуаттарҙан һаҡланып килгән бер ҡулланмала йәнде саҡырыу йолаһын дөрөҫ үткәрмәгән сихырсы быума менән һуғылып үлеүе мөмкин тип яҙылған <ref name = "multiple" />.

Быума менән һуғылыусыларға йәмғиәттең ҡарашы, башлыса, тиҫкәре<ref name="Казенных">{{публикация|статья|автор=Казенных Т.В., Семке В.Я.|заглавие=Психотерапевтическая коррекция в системе комплексной терапии больных эпилепсией|издание=Сибирский научный медицинский журнал|год=2006|номер=1|ссылка=http://cyberleninka.ru/article/n/psihoterapevticheskaya-korrektsiya-v-sisteme-kompleksnoy-terapii-bolnyh-epilepsiey}}</ref>. Бындай сирлеләрҙе тыумыштан йә тормоштан барлыҡҡа килгән сирле тип иҫәпләйҙәр.

== Әҙәбиәт ==
* {{статья|автор=Брюханова Н.О., Жилина С.С., Айвазян С.О., Ананьева Т.В., Беленикин М.С., Кожанова Т.В., Мещерякова Т.И., Зинченко Р.А., Мутовин Г.Р., Заваденко Н.Н..|заглавие=Синдром Айкарди–Гутьерес у детей с идиопатической эпилепсией|ссылка=http://npcmed.ru/wp-content/uploads/2016/06/304-628-1-SM.pdf|издание=Российский вестник перинатологии и педиатрии|год=2016|номер=2|страницы=68–75|issn=1027-4065}}
* {{статья |автор=Брюханова Н.О., Жилина С.С., Беленикин М.С., Мутовин Г.Р., Айвазян С.А., Притыко А.Г. |заглавие=Возможности генетического тестирования при резистентных формах эпилепсии |ссылка=http://npcmed.ru/wp-content/uploads/2016/06/Vozmozhnosti-geneticheskogo-testirovaniya-pri-rezistentnyih-formah-e%60pilepsii.pdf |издание=Педиатрия. Журнал им. Г.Н. Сперанского |год=2015 |номер=5 |страницы=77–80 |issn=0031-403X}}
* {{статья |автор=Абрамов А.А., Шахтарин В.В., Айвазян С.О., Жилина С.С., Осипова К.В., Яворская М.М., Бачманова М.С., Мутовин Г.Р., Притыко А.Г. |заглавие=Полиморфизм гена MDR1 и фармакорезистентность к противосудорожным препаратам при эпилепсии |ссылка=http://npcmed.ru/wp-content/uploads/2016/06/Polimorfizm-gena-MDR1-i-farmakorezistentnost-k-protivosudorozhnyim-preparatam-pri-e%60pilepsii.pdf |издание=Детская больница. |год=2011 |номер=4 |страницы=12-15 |issn=2076-3875}}
* {{статья |автор=Айвазян С. О., Ширяев Ю. С. |заглавие=Видео-ЭЭГ-мониторинг в диагностике эпилепсии у детей |ссылка=http://npcmed.ru/wp-content/uploads/2014/08/Video-EEG.pdf |издание=Журнал неврологии и психиатрии |год=2010 |номер=6 |страницы=70–76 |issn=1997-7298}}
* ''Виктор М., Роппер А. Х.'' Руководство по неврологии по Адамсу и Виктору : учеб. пособие для системы послевуз. проф. образования врачей / Морис Виктор, Аллан Х. Роппер; науч. ред. В. А. Парфенов; пер. с англ. под ред. Н. Н. Яхно. — 7-е изд. — М.: Мед. информ. агентство, 2006. — 677 с. — ISBN 5-89481-275-5
* {{ВТ-ЭСБЕ|Эпилепсия|[[Розенбах, Павел Яковлевич|Розенбах П. Я.]],}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация}}
* [http://www.epileptology.ru Клиническая эпилептология. Журнал] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190126122019/https://epileptology.ru/ |date=2019-01-26 }}
* [http://tapemark.narod.ru/psycho/epilepsija.html Справочник по психиатрии (1985) / Эпилепсия]
* [http://www.epilepsiemuseum.de/alt/body_prominenteru.html Знаменитые люди, страдавшие эпилепсией]
* [http://gazeta.ru/science/2009/08/08_a_3234502.shtml Князь Мышкин избавился от припадков]
* [http://epileps.ru Детская эпилепсия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170919074653/http://epileps.ru/ |date=2017-09-19 }}
* [http://www.epilepsykz.org Казахстанская национальная лига против эпилепсии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180124145831/http://www.epilepsykz.org/ |date=2018-01-24 }}
* [http://jepilepsija.ru Сайт об Эпилепсии]
== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

[[Категория:Эпилепсия|*]]
[[Категория:Неврологик ҡаҡшауҙар]]