Диңгеҙ битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:POL_2007_08_04_Jaroslawiec_zachodniopomorskie_02.JPG|справа|мини|[[Балтик диңгеҙе]]]]
'''Диңгеҙ''' — [[Донъя океаны|бөтә донъя океанының]] ҡоро ер йәки һыу аҫты рельефының бейеклеге менән айырылған өлөшө. Шулай уҡ донъя океанынан гидрологик, метеорологик һәм климат режимдары менән айырыла, был уларҙың океандарға ҡарата сикке торошо һәм асыҡ өлөшө менән бәйләнеше сикләнгәнлектән һыу алмашыуҙың әкренәйеүе менән бәйле.[https://ba.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslation?title=Special:ContentTranslation&campaign=contributionsmenu&to=ba&from=ru&page=%D0%9C%D0%BE%D1%80%D0%B5&targettitle=%D0%94%D0%B8%D2%A3%D0%B3%D0%B5%D2%99# <nowiki>[1]</nowiki>] Шулай уҡ диңгеҙҙәр бер-береһенән флораһы һәм фаунаһы буйынса айырыла (мәҫәлән, [[Урта диңгеҙ]]ҙә [[Эгей диңгеҙе]] урынлашҡан). Диңгеҙ фаунаһы эндемиктар булыуы менән ҡылыҡһырлана<ref name="bse">{{Из БСЭ|заглавие=Море}}</ref>; Ниндәйҙер кимәлдә ҡоро ер менән уратып алынған донъя океанының бер өлөшө<ref>[Толковый словарь современного башкирского литературного языка. (под. ред З.Г.Ураксина, 2005)]</ref>

Төрлө авторҙарҙа, атап әйткәндә, [[Библия]]ла диңгеҙҙәрҙе теләһә ниндәй ҙур һыу арауығы ([[йылға]]лар, [[күл]]дәр, [[ҡултыҡ]]тар) тип атарға мөмкин; мәҫәлән, Мысыр диңгеҙе (Иса. 11:15) Библияла төрлө фараздар буйынса Йә [[Нил]] йылғаһын, йә Ҡара диңгеҙҙең бер өлөшөн билдәләй; бынан тыш, унда [[Евфрат]] йылғаһы ла диңгеҙ тип атала..

Даль һүҙлегендә диңгеҙ киң уйһыулыҡтарҙа ятҡан тоҙло һыуҙар тупланмаһы тип билдәләнә. Шулай итеп, диңгеҙ, ҡоро ерҙән (ҡоро ер, материк) айырмалы рәүештә, ҡоро ерҙән сиге булған ҙур һыу ятҡылығы тип ьилдәләнә. Ғәҙәттә диңгеҙҙәр [[донъя океаны]] менән [[боғаҙ]]ҙар (мәҫәлән, Урта диңгеҙ, Ҡара диңгеҙ һәм башҡалар) аша аралаша һәм был төшөнсәгә тура килә. Тоҙло йәки сөсө һыулы күлдәрҙе (мәҫәлән, Каспий диңгеҙе, [[Арал диңгеҙе]], [[Үле диңгеҙ]], [[Байкал]] — «Данлы диңгеҙ — Изге Байкал») диңгеҙ тип атай был төшөнсәгә тура килеп етмәй. Бынан тыш, диңгеҙ һүҙе упҡын, төпһөҙ, сикһеҙ тигән төшөнсәне белдерә.<ref name="Даль">{{Даль|Море}}</ref>.

Диңгеҙ тип аталған объекттар Ерҙә генә түгел, мәҫәлән, «Көньяҡ диңгеҙ» [[Марс]]та һәм [[Ай (юлдаш)|Ай өҫтөндәге]] ҡараңғы таптар диңгеҙ тип атала.

Һыуынғанда тоҙло һыу «диңгеҙ боҙона» әйләнә — был сөсө һыу өсөн туңыу нөктәһенән түбәнерәк яҡынса −1,8 °C температурала була..

== Этимология ==
Рус телендә «море» һүҙе {{Lang-x-slav|*mor'e}}, һүҙенән килеп сыҡҡан.{{Lang-x-ie|*mori}}, тәүге мәғәнәләрендә «аҡҡан һыу» тигәнде аңлата ({{Lang-la|mare}} «диңгеҙ»)<ref>{{Китап|заглавие=Этимологический словарь славянских языков|место=М.|издательство=Наука|год=1992|том=19|страницы=227—229}}</ref><ref>{{Китап|автор=J. P. Mallory,Douglas Q. Adams.|заглавие=Encyclopedia of Indo-European culture|ссылка=https://archive.org/details/encyclopediaindo00mall|место=London|издательство=Fitzroy Dearborn Publishers|год=1997|pages=[https://archive.org/details/encyclopediaindo00mall/page/503 503]—504|isbn=9781884964985}}</ref>.

== Дөйөм мәғлүмәттәр ==
Айырымлаҡтары һәм гидрологик режим үҙенсәлектәре буйынса диңгеҙҙәр 3 төркөмгә бүленә: эске диңгеҙҙәр (ҡитғалар араһындағы диңгеҙҙәр һәм ярым ябыҡ диңгеҙҙәр), сикке диңгеҙҙәр һәм утрау-ара диңгеҙҙәр. Географик урынлашыуы буйынса диңгеҙ эсендә эске диңгеҙ булыуы мөмкин<ref name="bse">{{Из БСЭ|заглавие=Море}}</ref>.

Геологик күҙлектән ҡарағанда, хәҙерге диңгеҙҙәр — күптән түгел барлыҡҡа килгәндәр. Хәҙерге заманға яҡын һыҙаттарҙа улар бөтәһе лә палеоген-неоген заманында формалашҡан, һәм, ниһайәт, антропоген формала булған. Иң тәрән диңгеҙҙәр (мәҫәлән, Урта диңгеҙ) [[Ер ҡабығы|ер ҡабығының]] ярылған урынында барлыҡҡа килгән, ә ҙур булмаған диңгеҙҙәр континенттарҙың сик өлөштәрен [[Донъя океаны]] һыуҙары баҫҡанда барлыҡҡа килгән һәм ғәҙәттә материктың түбән урынында урынлашалар..

1978 йылда Халыҡ-ара диңгеҙ ойошмаһы Бөтә донъя диңгеҙ көнөн булдырҙы. Был көн [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы|БМО]]-ның донъя һәм халыҡ-ара көндәре системаһына индерелде. Бынан тыш, Диңгеҙ көнө [[Япония]]ла дәүләт байрамы булараҡ билдәләнә, ә Рәсәйҙә [[Балтик диңгеҙе]] көнө билдәләнә. Һынлы сәнғәттә диңгеҙҙе һүрәтләгән картиналар айырым жанрға бүләләр — маринала тип атала.

== Диңгеҙҙәр классификацияһы ==
Диңгеҙҙәрҙең төрлө классификациялары бар, мәҫәлән, Круммель (1878), Я.M. Шокальский (1917), Н. Н. Зубов һәм А. В. Эверлинг (1940), А.M. Муромцев (1951) классификациялары.

=== Океандар буйынса классификация ===
Донъя океандарының айырым океандарға бүленеүен Халыҡ-ара гидрология ойошмаһы (IHO) 1953 йылда (артабанғы үҙгәрештәр менән) башҡарҙы<ref>[http://www.iho.int/iho_pubs/IHO_Download.htm#S-23 WORKING GROUP ON THE REVISION S-23 (LIMITS OF OCEANS AND SEAS)]{{ref-en}}</ref>.

Донъяла барлығы 73 диңгеҙ бар ([[Каспий диңгеҙе|Каспий,]] [[Арал диңгеҙе|Арал]], [[Үле диңгеҙ|Үле]] һәм Галилей диңгеҙҙәре, шулай уҡ башҡа диңгеҙҙәр составына ингән диңгеҙҙәрҙе иҫәпкә алмағанда) — шуларҙың 27-һе [[Тымыҡ океан]]да, 13- [[Атлантик океан|Атлантикала]], 6 — [[Һинд океаны]]нда, 14 — [[Төньяҡ Боҙло океан]]да һәм 13-ө [[Көньяҡ океан]]да. Диңгеҙҙәргә, ғәҙәттәгесә, ҙурлығы буйынса [[Каспий диңгеҙе|Каспий]] һәм [[Арал диңгеҙе|Арал]] диңгеҙ-күлдәре лә инә, улар боронғо Тетис океаны ҡалдыҡтары булып тора.

Диңгеҙҙәрҙең төрлө классификацияһы бар.

==== Океан диңгеҙҙәре ====

==== [[Тымыҡ океан]] ====
[[Файл:US_Navy_071116-N-6106R-097_Nineteen_American_and_Japan_Maritime_Self-Defense_Forces_(JMSDF)_ships_transit_together_at_the_end_of_ANNUALEX_19G,_the_maritime_component_of_the_U.S.-Japan_exercise_Keen_Sword_'08_for_a_group_photo.jpg|справа|мини|400x400пкс|Филиппин диңгеҙендә АҠШ флоты]]

* Аки Диңгеҙе
* [[Бали диңгеҙе|Бали Диңгеҙе]]
* Банда Диңгеҙе
* [[Беринг диңгеҙе]]
* Висаян Диңгеҙе
* Эске Япон диңгеҙе
* [[Көнсығыш Ҡытай диңгеҙе]]
* [[Һары диңгеҙ]]
* Камотес диңгеҙе
* [[Мәрйен диңгеҙе]]
* Коро Диңгеҙе
* Яңы Гвинея диңгеҙе
* Минданао диңгеҙе
* [[Молукка диңгеҙе]]
* [[Охот диңгеҙе]]
* Саву диңгеҙе
* Самар диңгеҙ
* Серам диңгеҙе
* Сибуян Диңгеҙе
* [[Соломон диңгеҙе]]
* [[Сулавеси диңгеҙе]]
* [[Сулу диңгеҙе]]
* [[Тасман диңгеҙе]]
* Тувалу диңгеҙе
* Фиджи диңгеҙе
* [[Филиппин диңгеҙе]] (ерҙәге иң тәрән диңгеҙ<ref name="автоссылка1">{{Китап|автор=Михайлов В.Н., Добровольский А.Д., Добролюбов С.А.|заглавие=Общая гидрология|место={{М.}}|год=2007}}</ref>)
* [[Флорес диңгеҙе]]
* Хальмахер диңгеҙе
* [[Көньяҡ Ҡытай диңгеҙе]]
* [[Ява диңгеҙе]]
* [[Япон диңгеҙе]]

==== [[Атлантик океан]] ====
[[Файл:Warrenpoint_red_sky.jpg|справа|мини|400x400пкс|Ирланд диңгеҙе ҡултығы өҫтөндәге ҡояш сыға. Карлингфорд-Лох]]

* [[Аҙау диңгеҙе]]
* [[Балтик диңгеҙе]]
* Гебрид диңгеҙе
* [[Ирланд диңгеҙе]]
* Ируаз диңгеҙе
* [[Кариб диңгеҙе]]
* Кельт диңгеҙе
* Ирмингер диңгеҙе
* [[Лабрадор диңгеҙе]]
* [[Мәрмәр диңгеҙе]]
* [[Саргасс диңгеҙе]]
* [[Төньяҡ диңгеҙ]]
** Ваттен диңгеҙе
* [[Урта диңгеҙ]]
** [[Адриатик диңгеҙ]]
** Альборан
** Балеар диңгеҙе
** [[Ион диңгеҙе]]
** Кипр диңгеҙе
*** Киликий диңгеҙе
*** Левант диңгеҙе
** [[Лигур диңгеҙе]]
** [[Тиррен диңгеҙе]]
** [[Эгей диңгеҙе]]
*** Икар диңгеҙе
*** Карпат диңгеҙе
*** Крит диңгеҙе
*** Фракия диңгеҙе
* [[Ҡара диңгеҙ]]

==== [[Һинд океаны]] ====
{{Панорама|Eilat and Aqaba across the Red Sea.jpg|2000px|<center>Панорамный вид Красного моря со стороны Эйлата (с Эйлатским (Акабским) заливом на заднем плане)</center>}}

* [[Андаман диңгеҙе]]
* [[Ғәрәбстан диңгеҙе]]
* [[Арафур диңгеҙе]]
* [[Ҡыҙыл диңгеҙ]]
* Лаккадив диңгеҙе
* [[Тимор диңгеҙе]]

==== [[Төньяҡ Боҙло океан]] ====
[[Файл:Вид_с_маяка_на_Белое_и_Баренцево_море.jpg|справа|мини|600x600пкс|Аҡ һәм Баренц диңгеҙе күренеше]]

* [[Баренц диңгеҙе]]
** Печора диңгеҙе
* [[Баффин диңгеҙе]]
* [[Аҡ диңгеҙ]]
* [[Бофорт диңгеҙе]]
* Вандель диңгеҙе
* [[Көнсығыш Себер диңгеҙе]]
* [[Гренланд диңгеҙе]]
* Густав-Адольф диңгеҙе
* [[Кара диңгеҙе]]
* [[Лаптевтар диңгеҙе]]
* Линкольн диңгеҙе
* [[Норвег диңгеҙе]]
* [[Чукот диңгеҙе]]

==== [[Көньяҡ океан]] ====
[[Файл:Antarctica,_White_Island.jpg|справа|мини|400x400пкс|Росс диңгеҙе утрауҙары]]

* [[Амундсен диңгеҙе]]
* [[Росс диңгеҙе]]
* [[Уэдделл диңгеҙе]]
* [[Скоша диңгеҙе]]
* Лазарев диңгеҙе
* Дейвис диңгеҙе
* Беллинсгаузен диңгеҙе
* Моусон диңгеҙе
* Рисер диңгеҙе
* Берләшмә диңгеҙе
* Космонавтар диңгеҙе
* Сомов диңгеҙе
* Дюрвиль диңгеҙе

==== Ҡултыҡтар, гидрохимик һәм диңгеҙҙәргә ҡағылышлы башҡа характеристика буйынса бүленеш ====
* [[Бенгал ҡултығы]] (Һинд океанында)
* [[Гудзон ҡултығы]] (Төньяҡ Боҙло океанда)
* [[Мексика ҡултығы]] (Атлантик океанда)
* [[Фарсы ҡултығы]] (Һинд океанында)
* [[Бискай ҡултығы]] (Атлантик океанда)

=== Океандан айырылыу дәрәжәһе буйынса классификация ===
Айырылыу дәрәжәһе буйынса диңгеҙҙәр эске, сикке, континент-ара һәм утрау-ара диңгеҙҙәргә бүленә.

'''Эске диңгеҙҙәр''' — башлыса океан менән бәйләнештә булмаған диңгеҙҙәр, уларға океандар менән сикләнгән (сикке диңгеҙҙәр менән сағыштырып) һыу алмашыу хас. Бындай диңгеҙҙәрҙә боғаҙ тәрәнлеге ҙур түгел, шуғк күрә һыу алмашыныу кимәле бик түбән. [[Урта диңгеҙ]] һәм [[Балтик диңгеҙе|Балтик диңгеҙҙәре]] бындай диңгеҙҙәргә миҫал булып тора.

Диңгеҙ ярҙары йыуылған ҡитғалар һанына ҡарап, эске диңгеҙҙәр '''континент-ара''' ([[Урта диңгеҙ]] һәм [[Ҡыҙыл диңгеҙ]]ҙәр) һәм эске континенталь ([[Һары диңгеҙ|Һары]] һәм [[Ҡара диңгеҙ]]ҙәр) диңгеҙҙәргә бүленә.

Башҡа диңгеҙҙәр йәки Бөтә донъя океаны менән бәйләнеш булыуға ҡарап, эске диңгеҙҙәр айырым (ябыҡ) (Үле, Арал диңгеҙҙәре) һәм ярым ярым ябыҡ ([[Балтик диңгеҙе|Балтик]], [[Аҙау диңгеҙе|Азов]] диңгеҙҙәре) диңгеҙҙәргә бүленә. Асылда, айырым диңгеҙҙәр [[күл]] булып тора.

Сикке диңгеҙҙәр — океан менән ирекле бәйләнеш һәм айырым осраҡтарҙа уларҙан утрауҙар йәки ярымутрауҙар сылбыры менән айырылған диңгеҙҙәр. Сикке диңгеҙҙәр шельфта ятһа ла, аҫҡы ултырмаларҙың тәбиғәте, климат һәм гидрологик режимдарына, флора һәм фаунаһына материк ҡына түгел, океан да көслө йоғонто яһай. Сикке диңгеҙҙәргә океан ағымдары хас, улар океан елдәре арҡаһында барлыҡҡа килә. Бындай типтағы диңгеҙҙәргә, мәҫәлән, [[Беринг диңгеҙе|Беринг]], [[Охот диңгеҙе|Охот]], Япония, [[Көнсығыш Ҡытай диңгеҙе|Көнсығыш Ҡытай]], [[Көньяҡ Ҡытай диңгеҙе|Көньяҡ Ҡытай]], [[Кариб диңгеҙе|Кариб]] диңгеҙҙәре инә.

'''Континент-ара диңгеҙҙәр''' (ҡайһы берҙә урта ер диңгеҙҙәре тип тә атайҙар) — һәр яҡтан ҡоро ер менән уратып алынған һәм бер йәки бер нисә боғаҙ менән океан менән тоташҡан диңгеҙҙәр. Бындай диңгеҙҙәргә [[Урта диңгеҙ]], [[Ҡыҙыл диңгеҙ|Ҡыҙыл]], [[Кариб диңгеҙе|Кариб]] диңгеҙҙәре инә.

'''Утрау-ара диңгеҙҙәр''' — утрауҙарҙың тығыҙыраҡ ҡулсаһы менән уратып алынған диңгеҙҙәр, был диңгеҙҙәрҙең океандың асыҡ өлөшө менән ирекле һыу алмашыныуына рельефтың бейеклеге ҡамасаулай.

Утрау-ара диңгеҙҙәрҙең күп өлөшө [[Малай архипелагы]] утрауҙары араһында урынлашҡан. Иң эреләре: [[Ява диңгеҙе|Ява]], Банда, [[Сулавеси диңгеҙе|Сулавеси]] диңгеҙҙәре.

=== Өҫкө һыу температураһы буйынса классификация ===
Шулай уҡ диңгеҙҙәрҙең ер өҫтө һыуҙары (тропик диңгеҙҙәр, уртаса диңгеҙҙәр, поляр диңгеҙҙәр) температураһына ҡарап классификацияһы бар, әммә ул ҡулланылмай тиерлек.

=== Һыу тоҙлолоғо буйынса классификация ===
Тоҙлолоҡ дәрәжәһе буйынса '''юғары тоҙло''' һәм '''бер аҙ тоҙло''' диңгеҙҙәргә айырыла.

'''Юғары тоҙло диңгеҙҙәр''' — әүҙем парға әйләнеү арҡаһында океанға ҡарағанда тоҙлораҡ булған диңгеҙҙәр, ә уларҙың һыу алмашыныуы түбәнге ҡатламдарға тоҙлораҡ диңгеҙ һыуҙары ағып төшөүҙән, ә өҫкө ҡатламдарына океан боғаҙҙары аша сөсө һыу ағып төшөүҙән тора. [[Ҡыҙыл диңгеҙ]] шундай диңгеҙгә миҫал булып тора.

'''Бер аҙ тоҙло диңгеҙҙәр''' — йылға ағымы һәм яуым-төшөм менән килгән сөсө һыу ағымы парға әйләнеүгә ҡарағанда күберәк булған һәм океанға ҡарағанда тоҙлолоғо кәмерәк булған диңгеҙҙәр. Был осраҡта һыу алмашыу аҙ тоҙло һыу өҫкө ҡатламдарға һәм боғаҙҙар аша аҫҡы ҡатламдарға тоҙлораҡ һыу ағымынан тора. Бындай бассейндарҙа һыуҙың аҫҡы ҡатламдары менән алмашыу йыш ҡына күпселек биологик төрҙәр өсөн кәрәкле кислород миҡдарын һаҡлау өсөн етерлек түгел. [[Ҡара диңгеҙ]] шундай диңгеҙгә миҫал булып тора.

=== Телгәләнгән яр буйы буйынса классификация ===
Тегәләнгән һәм бер аҙ телгәләнгән яр буйы була. Миҫал өсөн, [[Саргасс диңгеҙе]]нең бөтөнләй яр буйы линияһын юҡ.

== Яр буйы һыҙығы ==
Диңгеҙ яр буйы һыҙатында ҡултыҡтар, лагуналар, ҡултыҡтар, аҡҡан йылғалар, ярымутрауҙар, бухталар, эстуарийҙар, пляждар йәки клифтар һәм башҡа ер рельефы формалары булыуы хас.

[[Ҡултыҡ]] диңгеҙҙең ҡоро ерҙең тәрәнлегенә үтеп ингән өлөшө булып тора, әммә диңгеҙҙең төп өлөшө менән ирекле һыу алмашыуға эйә. Ҡултыҡтың гидрологик һәм гидрохимик шарттары диңгеҙҙекенә оҡшаш, улар бер бөтөн булып тора. Ҡайһы бер осраҡтарҙа климаттың һәм континенталь ағымдың локаль үҙенсәлектәре ҡултыҡтарҙың өҫкө ҡатламының гидрологик характеристикаларына ҡайһы бер үҙенсәлекле һыҙаттар бирә ала.

Яр буйы рельефына һәм башҡа географик шарттарға ҡарап, ҡултыҡтар бер нисә төргә бүленә:

* '''Бухта''' — диңгеҙҙең ҙур булмаған өлөшө булып тора, асыҡ һыуҙарҙан өс яҡтан ҡоро ер өлөштәре менән айырыла (яр буйҙары, ҡаялар һәм яҡын-тирәләге утрауҙар буйлап) һәм улар тарафынан тулҡындарҙан һәм елдәрҙән һаҡлана. Ваҡ бухталарҙың күбеһе йомшаҡ ташлы тупраҡта йәки тулҡындар менән йыуылған балсыҡтарҙа барлыҡҡа килә. Ҡара диңгеҙҙәге Севастополь һәм Балаклава бухталары, Япония диңгеҙендәге Алтын Мөгөҙ бухталары миҫал булып тора. Ҙур булмаған ҡултыҡ Севастополь бухтаһы составындағы Көньяҡ бухта кеүек ҙур ҡбухтаның бер өлөшө булыуы мөмкин.

[[Файл:Михаил_Спиридонович_Эрасси._Берег_моря.jpg|справа|мини|282x282пкс|<center>«''Диңгеҙ ярында''» <br> (рәссам Михаил Эрасси)</center>]]

* '''Лиман''' — диңгеҙҙән ҡом мороно менән айырылған ҡултыҡ. Йышыраҡ лиман — йылға үҙәненең диңгеҙгә яҡын участкаһының һыу баҫҡан өлөшө (мәҫәлән, Ҡара диңгеҙ буйындағы Днепр, Днестр лиманы). Асыҡ типтағы (эстуарий тибындағы) — диңгеҙ менән даими һыу алмашыу, ә ябыҡ типтағы (лагуна тибы) — диңгеҙҙән ҡом мороно, һыу ағыҙғыс менән айырылған лимандар бар. Лимандарҙың гидрологик режимына күп осраҡта уға ҡойған йылға йоғонто яһай.
* '''[[Лагуна]]''' диңгеҙҙең һай өлөшө булып тора, унан бар, ҡомайыл (коса), мәрйен рифы менән айырыла һәм йыш ҡына уға тар боғаҙ менән тоташа. Башҡа ҡултыҡтарҙан лагуналар диңгеҙҙән ҙурыраҡ дәрәжәлә изоляцияланыуы менән айырыла. Атолл эсендә йыш осрай (мәҫәлән, [[:ru:Остров Рождества (Кирибати)|Киритимати]], [[:ru:Кваджалейн|Кваджалейн]] атолдары).
* '''Эстуарий'''— диңгеҙгә ҡойған йылғаның воронка формаһындағы тамағы. Эстуарий йылға тамағын һыу баҫҡанда барлыҡҡа килә, ә һыу баҫыу күренештәре ултырма тау тоҡомдарын диңгеҙгә ташый һәм эстуарийҙы тултырып, дельтаға әйләндереүгә юл ҡуймай. Был диңгеҙҙең эстуарийға йәнәш торған өлөшө ҙур тәрәнлеккә эйә булғанда була. Эстуарий [[Амазонка]] ([[Атлантик океан]]), Темза ([[Төньяҡ диңгеҙ]]) йылғалары тамағында барлыҡҡа килә.
* '''Фьорд''' — оҙон, тар диңгеҙ ҡултығы, йыш ҡына яр буйынан алыҫҡа һуҙыла. Фьорд элекке боҙлоҡ үҙәнендә һыу баҫыу һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. Фьордтарҙың күбеһе бик тәрән — боҙлоҡтар үҙ ауырлыҡтары менән үҙәндәрҙе ватҡанда барлыҡҡа килә, ә һуңынан үҙәндәрҙе диңгеҙ баҫа. Ғәҙәттә фьордтың оҙонлоғо киңлегенән бер нисә тапҡырға ҙурыраҡ була. Норвегия диңгеҙенең фьордтары типик фьордтарға миҫал булып тора.
* '''Губа''' — Рәсәйҙең төньяғындағы ҡултыҡтың киң таралған атамаһы, ул ерҙе тәрәнгә киҫеп үтә (мәҫәлән, Финляндия ҡултығындағы Нева губаһы, Ҡара диңгеҙҙәге Обь губаһы).

'''[[Боғаҙ]]''' — сағыштырмаса тар ғына һыу һыҙаты, ҡоро ер биләмәләрен айырып тора һәм уның эргәһендәге һыу бассейндарын йәки уның өлөштәрен тоташтыра (мәҫәлән, [[Ла-Манш]], [[Магеллан боғаҙы|Магеллан]], [[Беринг боғаҙы]]).

'''[[Утрау]]''' — ҡоро ер киҫәге (йыш ҡына тәбиғи сығышлы), һәр яҡтан һыу менән уратып алынған һәм хатта иң бейек һыу баҫыу ваҡытында ла (мәҫәлән, [[Гренландия]], [[Мадагаскар]]) даими рәүештә һыу өҫтөндә ҡалҡып тора. Континенттарҙан ҙур булмаған ҙурлыҡта айырыла, мәҫәлән, Гренландия [[Австралия (ҡитға)|Австралия]]ның (материктағы утрауҙарҙың) иң бәләкәй ҡитғаһынан өс тапҡырға бәләкәйерәк. Килеп сығышы, формаһы һәм төрө буйынса (йәғни мәрйен утрауы) айырыла.

* Атолл — океан төбөндәге ҡалҡыулыҡ, ғәҙәттә, һүнгән вулкандан барлыҡҡа килгән, мәрйен өҫлөгө менән ҡапланған, рифтар (моту) төркөмө менән риф барлыҡҡа килтергән. Боғаҙҙар булмаһа, ер өҫтө ҡулса формаһында ҡалҡып сыға, ә лагуналағы һыу составы буйынса тирә-яҡ океандан айырылыуы ихтимал.
* 

'''Ҡомаяҡ''' (коса) — диңгеҙ йәки күл ярындағы йыуыла торған ҡоро ер һыҙаты, бер осонда яр менән тоташҡан. Ваҡланған тау тоҡомдарының яр буйлап хәрәкәте һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. Ҡом, ҡырсынташ, ҡабырсаҡ кеүек ағымдар менән күсерелгән күләмле материалдарҙан (ултырмаларҙан) тора. Ике яҡтан бер үк ваҡытта ултырмалар ағымы һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән ҡомаяҡ асыҡ диңгеҙгә ярға перпендикуляр тиерлек сығарыла һәм уҡ (стрелка) тип атала. Яһалма рәүештә яһалырға ла мөмкин.

'''Морон''' (мыс) — ерҙең диңгеҙгә ингән өлөшө. Нигеҙе менән дә, ултырмалары менән дә барлыҡҡа килә ала. Ғәҙәттә морондар абразия процестары иҫәбенә барлыҡҡа килә. Йомшаҡ һәм ҡаты ҡаяларҙың яр буйында булыуы морон барлыҡҡа килеүгә мотлаҡ шарт булып тора. Йомшаҡ тау тоҡомдары, мәҫәлән, ҡом, тулҡындар менән ҡаты тау тоҡомдарына ҡарағанда күпкә тиҙерәк емерелә. Һөҙөмтәлә морон барлыҡҡа килә (мәҫәлән, Горн мороно).

[[Ярымутрау]] — континенттың диңгеҙгә ингән өлөшө. Ярымутрау өс яҡтан һыу менән йыуыла һәм йыш ҡына геологик яҡтан материк менән бер (мәҫәлән, [[Пиреней ярымутрауы]] йәки [[Скандинавия ярымутрауы]]) булып тора.

[[Материк]] — ҙур ҡоро ер, йыш ҡына диңгеҙҙәр йәки океандар менән йыуыла (мәҫәлән, [[Евразия]] [[Африка]]<nowiki/>нан [[Суэц каналы]] менән айырыла, ә ике [[Америка]]<nowiki/>ны [[Панама каналы]] айыра).

== Органик донъя ==
Диңгеҙҙәрҙең асыҡ океан менән сағыштырғанда изоляцияһы, сағыштырмаса сикләнгән арауыҡтарҙағы шарттар айырмаһы һәм уларҙың үҫеш геологик тарихы айырмаһы уларҙың фаунаһының юғары эндемизмына, урыны менән биотөрлөлөгөнә килтерә. Диңгеҙҙәрҙә умыртҡаһыҙҙарҙың иң күп төрө, шул иҫәптән яҡынса 80 мең төр [[моллюскылар]] һәм 25 мең төр [[ҡыҫалалар]]. Умыртҡалылар араһында — яҡынса 16 мең балыҡ төрө һәм [[һөтимәрҙәр]]ҙең 100 төрө.

Диңгеҙ һыуында йәшәүсе организмдар өс төп комплексҡа бүленә: һыу ҡатламында ирекле дрейфланған ''планктон'', диңгеҙ төбөндә урынлашҡан бентос һәм әүҙем йөҙөүсе ''нектон''. Нектон биомассаһының күп өлөшөн балыҡ тәшкил итә, бынан тыш уға ''цефалоподтар'' һәм [[һөтимәрҙәр]] инә. Уның күп кенә вәкилдәре миграция яһай, ҡайһы берҙә алыҫ араларға<ref name="брэ"/>.
Диңгеҙ биомассаһының өстән ике өлөшө 500 метрға тиклем тәрәнлектә тупланған. Тәрәнлеге артҡан һайын биотөрлөлөк ҡырҡа кәмей. Биотөрлөлөк һыуҙың тоҙлолоғо менән бәйле: тоҙлолоҡ кәмегәндә төрҙәр һаны кәмей бара<ref name="брэ"/>.

; Ҡайһы бер диңгеҙ йәнлектәренең төрҙәре һаны<ref name="брэ">{{БРЭ|автор=}}</ref>

{| class="wikitable"
|[[Урта диңгеҙ]]
|7 мең тирәһе
|-
|[[Төньяҡ диңгеҙ]]
|1,5 мең самаһы
|-
|[[Балтик диңгеҙе]]
|яҡынса 70
|}
Иң бай төрҙәргә бай тропик диңгеҙҙәр, уртаса һәм поляр зоналарҙа популяциялар юғарыраҡ<ref name="брэ"/>.
== Иң ҙур диңгеҙҙәр ==
<!--
|  ||  ||  || ТымыҡАтлантикҺиндТөньяҡ боҙлоКөньяҡ ||  ||  ||  ||  ||  ||  ||  ||
-->
{| class="wikitable sortable"
|-
! No. !! Диңгеҙ !! Өҫлөк<br>майҙаны<br>(тыс. км²) !! [[Океан]] !! океан өлөшө (%) !! [[Донъя океаны]] өлөшө (%) !! Иң тәрән урыны (м) !! Уртаса тәрәнлек (м) !! Ярҙарҙы йыуы!! Размеры (км)
!Яр буйы (км)!! Эске диңгеҙҙәр !! Иҫкәрмәләр
|-
|1
|[[Саргасс диңгеҙе]]|| 6500 || Атлантик || 7,091424 || 1,799256 || 6995 || 6000 || Вулкан [[Бермуд утрауҙары]] ||
|яр буйы һыҙаты юҡ||  || Майҙаны 6000—7000 тыс. км² (зависит от положения течений). Уртаса тәрәнлеге свыше 6000 м
|-
| 2 || [[Филиппин диңгеҙе]]|| 5726 || Тымыҡ || 3,204611 || 1,585008 || 10994 || 4108 || [[Япон утрауҙары]] (Хонсю, Кюсю һәм Рюкю), остров [[Тайвань]] һәм [[Филиппинский архипелаг]] на западе, острова [[Идзу (острова)|Идзу]], [[Бонинские острова|Огасавара (Бонин)]], [[Кадзан (острова)|Кадзан]] һәм [[Марианские острова|Марианские]] на востоке, [[Яп (острова)|Яп]] һәм [[Палау]] на юго-востоке ||
| ||  || Ерҙә иң тәрән диңгеҙ<ref name="автоссылка1" />, һуңғы үлсәүҙәр буйынса 10 994 ± 40 м
|-
| 3 || [[Мәрйен диңгеҙе]]|| 4791 || Тымыҡ || 2,681329 || 1,326191 || 9140 ||  || [[Австралия]], [[Яңы Гвинея]], [[Яңы Каледония]] ярҙарын||
| ||  ||
|-
| 4 || [[Ғәрәбстан диңгеҙе]]|| 3862 || Һинд || 5,070023 || 1,069036 || 5803 ||  || [[Сомали]], [[Джибути]], [[Йемен]], [[Оман]], [[Иран]], [[Пакистан]], [[Һиндосьан]] һәм [[Мальдив утрауҙары] || 2400 тиклем
|2092||  ||
|-
|5|| [[Көньяҡ Ҡытай диңгеҙе]]|| 3537,289 || Тымыҡ || 1,979678 || 0,979153 || 5560 || 1024 || [[Көньяҡ-Көнсығыш Азия]],  [[Һиндҡытай (ярымутрау)|Һиндҡытай]],  [[Калимантан]], [[Палаван]], [[Лусон]] һәм [[Тайвань]] утрауҙары ||
| ||  ||
|-
|6|| [[Фиджи (диңгеҙ)|Фиджи диңгеҙе]] || 3177 || Тымыҡ || 1,778038 || 0,879422 || 7633 (6948) || 2740 || [[Фиджи]] утрауын төньяҡтан,  [[Кермадек]] утрауын көнсығыштан, [[Яңы Зеландия]] утрауын ҡөньяҡтан||
|1129||  ||
|-
|7||  [[Уэдделл диңгеҙе]] || 2920 (2800) || Көньяҡ океан|| 14,365130 || 0,808282 || 6820 || 3000 || көнбайышта [[Көнбайш Антарктида]],  [[Антарктик ярымутрау]] һәм көнсығышта [[Земля Котса]] ||
| ||  || Көньяғында һәм көньяҡ-көнбайышында 500 м
|-
|8|| [[Кариб диңгеҙе]]|| 2754 || Атлантик || 3,004582 || 0,762331 || 7686 || 2500 || Көнбайыштан һәм көньяҡтан [[Төньяҡ Америка]] һәм [[Көньяҡ Америка]] сикләгән, төньяҡ һәм көнсығыштан — [[Ҙур Антиль утрауҙары]] һәм [[Кесе Антиль утрауҙары]]. Көньяҡта [[Венесуэла]], [[Колумбия]] һәм [[Панама|Панаму]] ([[Панама каналы]]), көнбайышта — [[Коста-Рика]], [[Никарагуа]], [[Гондурас]], [[Гватемала]], [[Белиз]] һәм [[Мексика ярымутрауы]] [[Юкатан]], төньяҡтан — [[Куба]], [[Гаити (утрау)|Гаити]], [[Ямайка]] һәм [[Пуэрто-Рико]]; көнсығышта — Атиль утрауҙары дәүләттәреов ||
| ||  ||
|-
|9|| [[Урта диңгеҙ]]|| 2500 || Атлантик || 2,727471 || 0,692022 || 5121 || 1541 || 24 дәүләт һәм биләмәләр: '''[[Европа]]''' (көнбайыштан көнсғышҡа тиклем): [[Испания]], [[Франция]], [[Монако]], [[Италия]], [[Мальта]], [[Словения]], [[Хорватия]], [[Босния һәм Герцеговина]], [[Черногория]], [[Албания]], [[Греция]], [[Төркиә]] ([[Көнсығыш Фракия]]); '''[[Азия]]''' (төньяҡтан көньяҡҡа): [[Төркий]] ([[Кесе Азия]]), [[Сирия]], [[Кипр Республикаһы]], [[Ливан]], [[Израил]] һәм [[Египет]] ([[Синай ярымутрауы]]); '''[[Африка]]''' (көнсығыштар көнбайышҡа): [[Египет]] (африка өлөшө), [[Ливия]], [[Тунис]], [[Алжир]], [[Марокко]] һәм [[Испания]]; 
|-
|10|| [[Тасман диңгеҙе]]|| 2330 (3340) || Тымыҡ || 1,304007 || 0,644964 || 6000+ ||  || [[Австралия]] һәм [[Яңы Зеландия]]ны бүлеүсе || 1670+
| ||  ||
|-
|11|| [[Беринг диңгеҙе]]|| 2260 (2315) || Тымыҡ || 1,264831 || 0,625588 || 4151 || 1600 || [[Рәсәй]] һәм [[АҠШ]] ярҙары ||
| ||  ||
|-
| 12 || [[Бенгаль ҡултығы]] || 2172 || Һинд ||  ||  || 4694 || 2600 || [[Һиндостан]], [[Бангладеш]], [[Мьянма]] һәм [[Шри-Ланка]] ярҙары. 
| ||  ||Донъялағы иң ҙур ҡултыҡ
|-
| 13 || [[Охот диңгеҙе]]|| 1603 || Тымыҡ ||  ||  || 3916 || 821 || [[Рәсәй]] һәм [[Япония]] ярҙарын йыуа:  [[Камчатка]], [[Курил утрауҙары]],  [[Хоккайдо]], [[Сахалин]] || Оҙонлоғо 2265. Киңлеге 1407
|10460||  ||
|-
| 14 || [[Мексика  ҡултығы]] || 1543 || Атлантик ||  ||  ||  || 1511 || Төньяҡ-көнсығыштан, төньяҡтан [[АҠШ]] сикләгән ([[Флорида]], [[Алабама (штат)|Алабама]], [[Миссисипи (штат)|Миссисипи]], [[Луизиана]] һәм [[Техас]] штаттары), көньяҡта һәм көньяҡ-көнбайышта [[Мексика]] (штаты [[Тамаулипас]], [[Веракрус (штат)|Веракрус]], [[Табаско]], [[Кампече (штат)|Кампече]], [[Юкатан (штат)|Юкатан]]), шулай уҡ [[Куба]] утрауы||
|5505||  ||
|-
| 15 || [[Баренц диңгеҙе]]|| 1424 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 600 || 222 || [[Рәсәй]] һәм [[Норвегия]] ярҙары.  [[Европа|Европаның]] төньяҡ яры  һәм [[Шпицберген]] архипелагы, [[Франц-Иосиф ере]] һәм [[Новая Земля]] ||
|6645||  ||
|-
| 16 || [[Норвег диңгеҙе]]|| 1400 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 3970 || 1600 (1750) ||[[Төньяҡ боҙло океаны]] диңгеҙе
| ||  || Уртаса тәрәнлеге 1600—1750 м.
|-
| 17 || [[Скоша диңгеҙе]] || 1247 || Южный ||  ||  || 6022 || 3096 || ||
| ||  ||
|-
| 18 || [[Гудзонов ҡултығы]] || 1230 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 258 || 100 || [[Төньяҡ боҙло океаны]] диңгеҙе ||
| ||  ||
|-
| 19 || [[Гренланд диңгеҙе]]|| 1205 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 5527 || 1444 ||  [[Гренландия]], [[Исландия]], [[Шпицберген]] һәм [[Ян-Майен]] араһында||
| ||  ||
|-
| 20 || [[Сомов диңгеҙе]] || 1150 || Южный ||  ||  || 3000 ||  ||  [[Көньяҡ океап диңгеҙе]]||
| ||  ||  Ленинградская арктик станцияһы урынлашҡан
|-
| 21 || [[Рисер-Ларсен диңгеҙе]] || 1138,3 || Южный ||  ||  ||  || 3000 || [[Һинд океаны]] диңгеҙе  ||
| ||  || Уртаса тәрәнлеге  3000 м арығыраҡ
|-
| 22 || [[Япон диңгеҙе]]|| 1062 || Тымыҡ ||  ||  || 3742 || 1753 || [[Рәсәй]], [[Япония]], [[ Корея Республикаһы]]  [[КНДР]] ярҙары|| Оҙонлоғо 2254. Киңлеге 1072
|7307||  ||
|-
| 23 || [[Арафур диңгеҙе]]|| 1017 || Һинд ||  ||  || 3680 || 186 ||[[Австралия]], [[Яңы Гвинея]], [[Танимбар]] һәм [[Кай (утрау)|Кай]] араһында|| Оҙонлоғо — 1290, киңлеге — 560 км
| ||  ||
|-
| 24 || [[Көнсығыш Себер диңгеҙе]]|| 944,6 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 915 || 66 || Между [[Новосибирские острова|Новосибирскими островами]] һәм [[остров Врангеля|островом Врангеля]] ||
| ||  ||
|-
| 25 || [[Кара диңгеҙе]]|| 893,4 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 620 || 50 (100) || Ограничено северным побережьем [[Евразия|Евразии]] һәм островами: [[Вайгач]], [[Новая Земля]], [[Земля Франца-Иосифа]], [[Северная Земля]], [[Острова Гейберга|Гейберга]] ||
| ||  || Уртаса тәрәнлеге 50—100 м
|-
| 26 || [[Лабрадор диңгеҙе]] || 840 || Атлантик ||  ||  || 4316 ||  ||  ||
| ||  ||
|-
| 27 || [[Көнсығыш Ҡытай диңгеҙе]]|| 836 || Тымыҡ ||  ||  || 2719 || 309 || Между побережьем [[Восточная Азия|Восточной Азии]] ([[Китай]]) һәм островами [[Рюкю]] һәм [[Кюсю]] ([[Япония]]) ||
| ||  ||
|-
| 28 || [[Лаккадив диңгеҙе]]|| 786 || Һинд ||  ||  || 4131 || 1929 || Между юго-западной частью [[полуостров]]а [[Индостан]], островами [[Шри-Ланка]], [[Лаккадивские острова|Лаккадивскими]] һәм [[Мальдивские острова|Мальдивскими]]. Южная точка — [[атолл]] Адду ||
| ||  ||
|-
| 29 || [[Ирмингер диңгеҙе]] || 780 || Атлантик ||  ||  ||  ||  || Между южной частью острова [[Гренландия]] һәм подводным хребтом Рейкьянес — частью [[Срединно-Атлантик хребет|Срединно-Атлантического хребта]], отходящего от южной конечности [[Исландия|Исландии]] ||
| ||  ||
|-
| 30 || [[Соломон  диңгеҙе]]|| 755 || Тымыҡ ||  ||  || 9103 || 2652 || Между [[Соломоновы острова (архипелаг)|Соломоновыми островами]], [[Новая Британия|Новой Британией]] һәм [[Новая Гвинея|Новой Гвинеей]] ||
| ||  ||
|-
| 31 || [[Төньяҡ диңгеҙе]]|| 750 || Атлантик ||  ||  || 725 || 95 || Берега [[Норвегия|Норвегии]], [[Дания|Дании]], [[Германия|Германии]], [[Нидерланды|Нидерландов]], [[Бельгия|Бельгии]], [[Франция|Франции]] һәм [[Великобритания|Великобритании]] || Оҙонлоғо 800. киңлеге 500
| ||  ||
|-
| 32 || [[Банда диңгеҙе]] || 714 || Тымыҡ ||  ||  || 7440 ||  || Между островами [[Малайский архипелаг|Малайского архипелага]]. Ограничено островами [[Буру]] һәм [[Серам (остров)|Серам]] на севере, [[Тимор]] — на юго-западе, [[Танимбар]] һәм [[Ару]] — на востоке, включает [[Банда (архипелаг)|архипелаг Банда]] || Протяжённость с севера на юг 500 км, с востока на запад — 1000 км
| ||  ||
|-
| 33 || [[Космонавтар диңгеҙе]] || 698,6 || Южный ||  ||  || 4798 ||  ||  ||
| ||  ||Совет Антарктида экспедицияһы ғалимдары тарафынан космонавтар хөрмәтенә аталған 
|-
| 34 || [[Баффин диңгеҙе]] || 689 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 2136 || 861 || Между провинцией [[Нунавут]] ([[Канада]]) һәм западным берегом [[Гренландия|Гренландии]] ||
| ||  ||
|-
| 35 || [[Лаптевтар диңгеҙе]] || 672 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 3385 || 540 || ||
| ||  ||
|-
| 36 || [[Андаман диңгеҙе]]|| 605 || Һинд ||  ||  || 4507 || 1043 ||  ||
| ||  ||
|-
| 37 || [[Чукот диңгеҙе]]|| 595 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 1256 || 71 || [[Чукотка ярымутрауы|Чукоткой]] һәм [[Аляска]] араһында||
| ||  || Акватория [[Дата алыштырыу линияһы]] үтә
|-
| 38 || [[Ява диңгеҙе]]|| 552 || Тымыҡ ||  ||  || 1272 || 111 ||  [[Калимантан]], [[Сулавеси]], [[Суматра]] һәм [[Ява]] утрауҙары араһында||
| ||  ||
|-
| 39 || [[Беллинсгаузен диңгеҙе]] || 487 || Южный ||  ||  || 4470 ||  || Диңгеҙв западной части [[Антарктика|Антарктики]], у побережья [[Антарктида|Антарктиды]], расположенное в Тихоокеанском секторе [[Южный океан|Южного океана]]. Диңгеҙзанимает территорию, вдоль западного побережья [[Антарктический полуостров|Антарктического полуострова]] между 57°18' з. д. һәм 102°20' з. д., к западу от [[Земля Александра I|Земли Александра I]], к востоку от мыса [[Флайинг-Фиш]] на острове [[Терстон (остров)|Терстон]] һәм южнее [[остров Петра I|острова Петра I]] ||
| ||  || В Беллинсгаузена расположен крупнейший остров Антарктики, [[Земля Александра I]]
|-
| 40 || [[Бофорт диңгеҙе]] || 476 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 4683 || 1004 || Северные берега [[Канада|Канады]] һәм [[Аляска|Аляски]]: северное побережье [[Северо-Западные территории|Северо-Западных территорий]], [[Территория Юкон|Территории Юкон]], һәм [[Аляска|Аляски]]. К морю Бофорта примыкает западная часть [[Канадский Арктический архипелаг|Канадского Арктического архипелага]]. Его южную границу формируют Канадский һәм Юконско-Аляскинский арктический [[шельф]]. Восточная граница проходит вдоль канадских островов [[Банкс (остров)|Банкс]] һәм [[Принс-Патрик]], с северо-запада Диңгеҙограничено условной линией, соединяющей [[Барроу (мыс)|мыс Барроу]] на Аляске с мысом Лендс-Энд на острове Принс-Патрик ||
| ||  ||
|-
| 41 || [[Сулавеси диңгеҙе]] || 453 || Тымыҡ ||  ||  || 6220 ||  || Между островами [[Сулавеси]], [[Калимантан]], [[Минданао (остров)|Минданао]], [[Сангихе]] һәм архипелагом [[Сулу (архипелаг)|Сулу]] ||
| ||  ||
|-
| 42 || [[Росс диңгеҙе]] || 439 || Южный ||  ||  || 2972 || 677 || Диңгеҙтихоокеанского сектора [[Южный океан|Южного океана]], у берегов [[Земля Виктории|Земель Виктории]] һәм [[Земля Мэри Бэрд|Мэри Бэрд]] ([[Западная Антарктида]]), между мысами Адэр һәм [[Мыс Колбек|Колбек]] (170° в. д. — 158° з. д.) ||
| ||  || Через Диңгеҙпроходит [[Линия перемены даты]]
|-
| 43 || [[Ҡыҙыл диңгеҙ]]|| 438 || Һинд ||  ||  || 2211 || 490 || Между [[Аравийский полуостров|Аравийским полуостровом]] һәм [[Африка|Африкой]] в тектонической впадине ||
| ||  || Самое солёное Диңгеҙиз входящих в состав [[Мировой океан|Мирового океана]] һәм единственное в мире, в которое не впадает ни одной реки
|-
| 44 || [[Тимор диңгеҙе]]|| 432 || Һинд ||  ||  || 3300 || 435 || Между [[Австралия|Австралией]] һәм островом [[Тимор]]. Омывает берега таких государств, как [[Австралия]], [[Восточный Тимор]] һәм [[Индонезия]] ||
| ||  ||
|-
| 45 || [[Ҡара диңгеҙ]]|| 422 (436,4) || Атлантик ||  ||  || 2210 || 1240 || Берега [[Россия|России]], [[Украина|Украины]], [[Румыния|Румынии]], [[Болгария|Болгарии]], [[Турция|Турции]], [[Грузия|Грузии]], [[Абхазия|Абхазии]] (территории, расположенные вокруг моря, традиционно именуют термином «[[Причерноморье]]») || Оҙонлоғо 1150. киңлеге 580
| ||  ||
|-
| 46 || [[Балтика диңгеҙе]]|| 419 || Атлантик ||  ||  || 470 || 51 || Внутриматериковое Диңгеҙ[[Евразия|Евразии]], расположенное в [[Северная Европа|Северной Европе]] (частично омывает также берега [[Западная Европа|Западной]] һәм [[Восточная Европа|Восточной Европы]]) ||
| ||  || Является крупнейшим в мире солоноватоводным морем с низкую солёность водыиз-за огромного стока рек
|-
| 47 || [[Һары диңгеҙе]]|| 416 || Тымыҡ ||  ||  || 106 || 40 || Берега [[КНР]], [[КНДР]] һәм [[Республика Корея|Республики Корея]] || Оҙонлоғо 960 км. киңлеге 700 км
| ||  ||
|-
| 48 || [[Сулу диңгеҙе]] || 335 || Тымыҡ ||  ||  || 5576 ||  || Ограничено [[Филиппины|Филиппинским архипелагом]] с северо-востока һәм востока, длинным островом [[Палаван]] с северо-запада, [[Калимантан]]ом с юго-запада һәм архипелагом [[Сулу (архипелаг)|Сулу]] с юго-востока ||
| ||  ||
|-
| 49 || [[Лазарев диңгеҙе]] || 335 || Южный ||  ||  || 4500 || 3000 || Побережье моря Лазарева — это застывшие глыбы шельфового ледника, сползающего с гористой [[Земля Королевы Мод|Земли Королевы Мод]] на [[Берег Принцессы Марты]]. Зимой Диңгеҙзастывает практически на всей территории, а летом у побережья плавает множество льдов һәм айсбергов. [[Шельфовый ледник Лазарева|Ледник Лазарева]] — одна из местных достопримечательностей. киңлеге его около 100 километров һәм он далеко вдаётся в Диңгеҙ||
| ||  || Уртаса тәрәнлеге свыше 3000 м
|-
| 50 || [[ДиңгеҙМоусона]] || 333 || Южный ||  ||  || 1000+ ||  || Диңгеҙиндоокеанского сектора [[Южный океан|Южного океана]], у побережья [[восточная Антарктида|Восточной Антарктиды]], между мысами Визе (95°45' в. д.) һәм Пойнсетт (113°12' в. д.) ||
| ||  ||
|-
| 51 || [[Левантин диңгеҙе]]|| 320 || Атлантик ||  ||  || 4384 ||  || Ограничено [[Турция|Турцией]] на севере, [[Сирия|Сирией]], [[Ливан]]ом һәм [[Израиль|Израилем]] на востоке, [[Египет|Египтом]] һәм [[Ливия|Ливией]] на юге, [[Эгейское море|Эгейским морем]] на северо-западе ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного]] һәм [[Кипрское море|Кипрского]] морей ||
|-
| 52 || [[Яңы Гвинейское диңгеҙе]]|| 310 || Тымыҡ ||  ||  || 2665 || 1700 || С севера, востока һәм юга ограничено [[Архипелаг Бисмарка|архипелагом Бисмарка]], с запада — островом [[Новая Гвинея]] ||
| ||  ||
|-
| 53 || [[Молукка диңгеҙе]]|| 291 (274) || Тымыҡ ||  ||  || 4970 (4180) || 1752 || Окружено Индонезийскими островами: [[Сулавеси (остров)|Сулавеси]] на западе, [[Сула (острова)|Сула]], [[Малуку]] һәм [[Молуккские острова|Молуккскими]] на юге, [[Сангихе]], [[Минданао (остров)|Минданао]] һәм [[Талауд]] на севере, [[Северное Малуку|Северное Малукку]] на востоке ||
| ||  ||
|-
| 54 || [[Содружества диңгеҙе]] || 258 || Южный ||  ||  || 3000 || 500 || Диңгеҙв Индийском секторе [[Южный океан|Южного океана]]. На берегу моря австралийские научные станции Моусон һәм [[Дейвис (антарктическая станция)|Дейвис]] ||
| ||  ||
|-
| 55 || [[Фарси ҡултығы]] || 239 || Һинд ||  ||  || 102 || 36 || [[Залив]] между [[Иран]]ом һәм [[Аравийский полуостров|Аравийским полуостровом]]. Прибрежными странами Персидского залива являются [[Оман]], [[Объединённые Арабские Эмираты]], [[Саудовская Аравия]], [[Катар]], [[Бахрейн]], [[Кувейт]], [[Ирак]] һәм [[Иран]] || 926*320
| ||  || По гидрологическому режиму является морем
|-
| 56 || [[Бискайҡултығы]] || 223 || Атлантик ||  ||  || 4735 (5120) || 1715 || Часть [[Атлантик океан|Атлантического океана]], расположенная к северу от [[Пиренейский полуостров|Пиренейского полуострова]], омывает берега [[Испания|Испании]] һәм [[Франция|Франции]] һәм простирается от [[Галисия (автономное сообщество)|Галисии]] до [[Бретань|Бретани]]. Северная часть французского берега скалиста, имеется несколько островов: [[Бель-Иль (остров)|Бель-Иль]], [[Нуармутье]], [[Ре (остров)|Ре]], [[Олерон]], [[Экс (остров)|Экс]]. К югу побережье выполаживается, его участки называются [[Серебряный берег]] һәм [[Берег басков]]. К берегу Пиренейского полуострова подступают [[Кантабрийские горы]] һәм он вновь становится скалистым һәм изрезанным. [[Континентальный шельф]] у берегов [[Бретань (полуостров)|Бретани]] имеет ширину около 160 км, но к берегам Испании уменьшается до 65 км || 400
| ||  || Название происходит от [[баски|баскской]] провинции [[Бискайя]]. В Испании Бискайский залив называют Кантабрийским морем (Mar Cantábrico). Лишь восточная часть Кантабрийского моря, непосредственно примыкающая к [[Страна Басков|Стране Басков]], называется Бискайским заливом. За 220 тыс. лет до н. э., во времена [[Рисское оледенение|ледника Рисс]], Бискайский залив был заморожен. 12 апреля 1970 года в Бискайском заливе потерпела аварию һәм затонула советская атомная подводная лодка [[К-8 (подводная лодка)|К-8]]
|-
| 57 || [[Тиррене диңгеҙе]]|| 214 || Атлантик ||  ||  || 3830 ||  || У западного побережья [[Италия|Италии]], между [[Апеннинский полуостров|Апеннинским полуостровом]] (итальянские [[Административное деление Италии|области]] [[Тоскана]], [[Лацио]], [[Кампания (область в Италии)|Кампания]] һәм [[Калабрия]]) һәм островами [[Сицилия]], [[Сардиния]], [[Корсика]] һәм [[Эльба (остров)|Эльба]] ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного моря]] ||
|-
| 58 || [[Эгей диңгеҙе]]|| 179 || Атлантик ||  ||  || 2529 ||  || С большим количеством островов (около 2000) в восточной части [[Средиземное море|Средиземного моря]], между [[Балканский полуостров|Балканским полуостровом]], [[Малая Азия|Малой Азией]] һәм островом [[Крит]]. Омывает берега современных [[Греция|Греции]] һәм [[Турция|Турции]] ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного моря]] || Одна из колыбелей [[античность|античности]], древнегреческой, а позднее һәм византийской цивилизаций
|-
| 59 || [[Ион диңгеҙе]]|| 169 || Атлантик ||  ||  || 5121 || 2083 || Между [[Балканский полуостров|Балканским]] һәм [[Апеннинский полуостров|Апеннинским]] полуостровами һәм островами [[Крит]] һәм [[Сицилия]]. Омывает берега [[Южная Италия|Южной Италии]] (области [[Сицилия]], [[Калабрия]], [[Базиликата]] һәм [[Апулия]]), [[Албания|Албании]] (префектура [[Влёра (префектура)|Влёра]]) һәм [[Греция|Греции]] (административные округа [[Ионические острова]], [[Эпир]], [[Западная Греция]], [[Центральная Греция]], [[Аттика]], [[Пелопоннес (округ)|Пелопоннес]] һәм [[Крит]]) ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного моря]] ||
|-
| 60 || [[Серам диңгеҙе]] || 161 || Тымыҡ ||  ||  || 5319 || 1074 || В [[Малайский архипелаг|Малайском архипелаге]], между островами [[Серам (остров)|Серам]], [[Буру (Малайский архипелаг)|Буру]], [[Сула (острова)|Сула]], [[Оби (острова)|Оби]], [[Мисоол]] (относятся к [[Молуккские острова|Молуккским островам]]) һәм п-овом Чендравасих ([[Новая Гвинея]]) ||
| ||  ||
|-
| 61 || [[Адриатик диңгеҙе]]|| 144 || Атлантик ||  ||  || 1230 ||  || Часть [[Средиземное море|Средиземного моря]] между [[Апеннинский полуостров|Апеннинским]] һәм [[Балканский полуостров|Балканским]] полуостровами. Омывает берега [[Италия|Италии]] (более 1000 км), [[Словения|Словении]] (47 км), [[Хорватия|Хорватии]] (1777 км), [[Босния һәм Герцеговина|Боснии һәм Герцеговины]] (20 км), [[Черногория|Черногории]] (200 км), [[Албания|Албании]] (472 км) || Вдаётся в сушу на 796 километров, киңлеге моря от 93 до 222 км
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного моря]] ||
|-
| 62 || [[Флорес диңгеҙе]] || 115 || Тымыҡ ||  ||  || 5234 || 1522 || Между южной оконечностью острова [[Сулавеси (остров)|Сулавеси]] на севере, островами [[Кабиа]], [[Сумбава (остров)|Сумбава]] һәм [[Флорес (остров)|Флорес]] на юге ||
| ||  ||
|-
| 63 || [[Ирланддиңгеҙе]]|| 100 || Атлантик ||  ||  || 175 || 43 || Между островами [[Великобритания (остров)|Великобритания]] на востоке һәм [[Ирландия (остров)|Ирландия]] на западе. Омывает с юга берега [[Шотландия|Шотландии]], с запада — [[Республика Ирландия|Республику Ирландия]] һәм [[Северная Ирландия|Северную Ирландию]]. К югу от моря расположен [[Уэльс]], к востоку — [[Англия]] ||
| ||  || По словам организации [[Гринпис]], в 2001 году Ирландское Диңгеҙявлялось самым [[Радиоактивное загрязнение|радиоактивно загрязнённым]] морем планеты из-за отходов комплекса [[Селлафилд]]<ref>{{cite web|datepublished=2001-11-10|url=http://www.greenpeace.org.uk/nuclear/sellafield-nuclear-reprocessing-facility|deadlink=yes|title=Sellafield nuclear reprocessing facility|publisher=Greenpeace UK|accessdate=4.06.2009|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/65UzNQkQ9?url=http://www.greenpeace.org.uk/nuclear/sellafield-nuclear-reprocessing-facility|archivedate=2012-02-16}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120307122007/http://www.greenpeace.org.uk/nuclear/sellafield-nuclear-reprocessing-facility |date=2012-03-07 }}</ref>
|-
| 64 || [[Амундсен диңгеҙе]] || 98 || Южный ||  ||  || 585 || 286 || Диңгеҙна окраине Тихого океана, в его южной части (в [[Южный океан|Южном океане]]), у берегов Западной [[Антарктида|Антарктиды]]. Расположено около [[Земля Мэри Бэрд|Земли Мэри Бэрд]], ограничено островом [[Терстон (остров)|Терстон]] с востока һәм [[Дарт (мыс)|мысом Дарт]] с запада. К западу от мыса Дарт протягивается открытое тихоокеанское побережье Антарктики, к востоку от острова Терстон начинается акватория [[ДиңгеҙБеллинсгаузена|моря Беллинсгаузена]] ||
| ||  ||
|-
| 65 || [[Аҡ диңгеҙ]]|| 90,8 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 343 || 67 || Север европейской части [[Россия|России]] || 600
| ||  ||
|-
| 66 || [[Балеар диңгеҙе]]|| 86 || Атлантик ||  ||  || 2132 || 767 || Берега [[Пиренейский полуостров|Пиренейского полуострова]], [[Балеарские острова|Балеарских островов]] ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного моря]] ||
|-
| 67 || [[Печора диңгеҙе]]|| 81,263 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 210 || 6 || Акватория в юго-восточной части [[Баренцево море|Баренцева моря]], между островами [[Колгуев]] һәм [[Вайгач]] || 300*180
| || Входит в состав [[Баренцево море|Баренцева моря]] ||
|-
| 68 || [[Хальмахер диңгеҙе]] || 75 || Тымыҡ ||  ||  || 2072 || 747 || В [[Индонезия|Индонезии]], между [[Молуккские острова|Молуккскими островами]] һәм [[Новая Гвинея|Новой Гвинеей]]. На западе ограничено береговой линией острова [[Хальмахера (остров)|Хальмахера]], на севере — островом [[Вайгео]], на востоке — полуостровом [[Чендравасих (полуостров)|Чендравасих]] ([[Новая Гвинея]]), на юге — островом [[Мисоол]], на юго-западе — островами [[Оби (острова)|Оби]] ||
| ||  ||
|-
| 69 || [[Гебрид диңгеҙе]]|| 47 || Атлантик ||  ||  || 137 || 64 || Ограничено с востока побережьем [[Шотландия|Шотландии]], а с запада — [[Гебридские острова|Гебридскими островами]]. Гебридское море, а также проливы [[Литл-Минч]] һәм [[Норт-Минч]] (к северу) разделяют острова на две группы — [[Внутренние Гебриды|Внутренние]] һәм [[Внешние Гебриды]] ||
| ||  ||
|-
| 70 || [[Бали диңгеҙе]] || 40 || Тымыҡ ||  ||  || 1590 || 411 || Между восточной оконечностью острова [[Ява (остров)|Ява]] һәм островами [[Бали (остров)|Бали]], [[Ломбок]], [[Сумбава]], [[Сулавеси (остров)|Сулавеси]] һәм [[Мадура]] ||
| ||  ||
|-
| 71 || [[Азов диңгеҙе]]|| 39 || Атлантик ||  ||  || 13,5 || 7,5 || Побережье [[Украина|Украины]] һәм [[Россия|России]] || Оҙонлоғо 380. киңлеге 200
| ||  || Самое мелкое Диңгеҙв мире, заметно мелеет. Соединяется с Атлантическим океаном длинной цепочкой проливов һәм морей, по отдалённости от океана является самым континентальным морем планеты
|-
| 72 || [[Линкольн диңгеҙе]] || 38 ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  || 592 || 289 || Северные берега островов [[Элсмир (остров)|Элсмир]] һәм [[Гренландия]]. Ограничено [[Колумбия (мыс)|мысом Колумбия]] ([[Канада]]) на западе, һәм [[мыс]]ом [[Моррис-Джесуп (мыс)|Морис-Джесуп]] (Гренландия) на востоке ||
| ||  ||
|-
| 73 || [[Саву диңгеҙе]] || 35 || Тымыҡ ||  ||  || 3475 || 1683 || Между островами [[Флорес (остров)|Флорес]], [[Сумба (Индонезия)|Сумба]] һәм [[Тимор]] [[Малайский архипелаг|Малайского архипелага]] ||
| ||  ||
|-
| 74 || [[Дейвис диңгеҙе]] || 21 || Южный ||  ||  || 1369 || 571 || Окраинное ДиңгеҙИндийского сектора [[Южный океан|Южного океана]] у берегов [[Антарктида|Антарктиды]], между 87° һәм 98° в. д. Омывает [[Берег Правды]] — прибрежную часть [[Земля Королевы Мери|Земли Королевы Мери]], западная граница моря проходит по меридиану [[мыс Максимова|мыса Максимова]] вдоль восточного побережья [[Западный шельфовый ледник|Западного шельфового ледника]], южная граница проходит — по Берегу Правды Антарктического материка һәм восточная — по меридиану [[мыс Визе|мыса Визе]] һәм западному побережью [[Шельфовый ледник Шеклтона|шельфового ледника Шеклтона]]. Круглый год покрыто льдом ||
| ||  ||
|-
| 75 || [[Внутреннее Японское диңгеҙе]]|| 18 || Тымыҡ ||  ||  || 241 || 20 (60) ||  || Оҙонлоғо с запада на восток 445, киңлеге с севера на юг от 15 до 55 км
| ||  || Уртаса тәрәнлеге 20—60 м
|-
| 76 || [[Лигурийское диңгеҙе]]|| 15 || Атлантик ||  ||  || 2546 ||  || Между островом [[Корсика]] һәм [[Лигурия|Лигурией]] (побережьем [[Италия|Италии]]). Омывает территорию [[Франция|Франции]], [[Монако]] һәм [[Италия|Италии]] ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного моря]] ||
|-
| 77 || [[Мраморное диңгеҙе]]|| 11,472 || Атлантик ||  ||  || 1355 || 677 || Между [[Европа|европейской]] һәм [[Малая Азия|малоазиатской]] частями [[Турция|Турции]]. На северо-востоке соединяется проливом [[Босфор]] с [[Чёрное море|Чёрным морем]], на юго-западе — проливом [[Дарданеллы]] с [[Эгейское море|Эгейским морем]] || Оҙонлоғо 280. киңлеге 80
| ||  ||
|-
| 78 || [[Ваттовое диңгеҙе]]|| 10 || Атлантик ||  ||  ||  ||  || Берега [[Нидерланды|Нидерландов]], [[Германия|Германии]] һәм [[Дания|Дании]], часть акватории [[Северное море|Северного моря]], ограниченная цепью [[Фризские острова|Фризских островов]] || 500
| || Входит в состав [[Северное море|Северного моря]] ||
|-
| 79 || [[ДиңгеҙСамар]] || 3,87 || Тымыҡ ||  ||  ||  || 200 || В [[Филиппинский архипелаг|Филиппинском архипелаге]], ограничено островами [[Самар (остров)|Самар]] на востоке, [[Лейте]] на юге, [[Масбате (остров)|Масбате]] на западе һәм [[Лусон]] на севере. В акватории моря расположено множество островов ||
| ||  ||
|-
| 80 || [[ДиңгеҙДюрвиля]] ||  || Южный ||  ||  || 3610 || 500 || Диңгеҙтихоокеанского сектора [[Южный океан|Южного океана]], между 136° һәм 148° восточной долготы. Омывает [[Земля Адели|Землю Адели]] ([[Восточная Антарктида]]) ||
| ||  || ДиңгеҙДюрвиля отличается от соседних морей тем, что ледники едва покрывают половину его побережья
|-
| 81 || [[ДиңгеҙКоро]] ||  || Тымыҡ ||  ||  || 2930 ||  || Окружено островами архипелага [[Фиджи (архипелаг)|Фиджи]]: [[Вити-Леву]], [[Вануа-Леву]], [[Тавеуни]] һәм островами [[Лау (острова)|Лау]] ||
| ||  ||
|-
| 82 || [[Альборан (море)|Альборан]] ||  || Атлантик ||  ||  || 2407 || 2000 || Около [[Гибралтарский пролив|Гибралтарского пролива]] || Достигает в длину около 400, а в ширину — 200 км
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного моря]] ||
|-
| 83 || [[ДиңгеҙМинданао]] ||  || Тымыҡ ||  ||  || 1975 ||  || Между островами [[Сикихор]], [[Бохол (остров)|Бохол]] һәм [[Лейте]] на севере һәм островом [[Минданао (остров)|Минданао]] на юге, в южной части [[Филиппинский архипелаг|Филиппинского архипелага]] ||
| ||  ||
|-
| 84 || [[Сибуян (море)|ДиңгеҙСибуян]] ||  || Тымыҡ ||  ||  || 1700 ||  || В [[Филиппинский архипелаг|Филиппинском архипелаге]], между островами [[Панай]], [[Таблас (остров)|Таблас]], [[Мариндуке (остров)|Мариндуке]], [[Лусон (остров)|Лусон]] һәм [[Масбате (остров)|Масбате]] ||
| ||  ||
|-
| 85 || [[ДиңгеҙКамотес]] ||  || Тымыҡ ||  ||  || 323 ||  || В [[Филиппинский архипелаг|Филиппинском архипелаге]], между островами [[Лейте]], [[Бохол (остров)|Бохол]] һәм [[Себу]] ||
| ||  ||
|-
| 86 || [[Кипрское диңгеҙе]]||  || Атлантик ||  ||  ||  ||  || Восточная часть [[Средиземное море|Средиземного моря]], между полуостровом [[Малая Азия]] һәм Африкой, которое окружает остров [[Кипр (остров)|Кипр]] ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного моря]] ||
|-
| 87 || [[Критское диңгеҙе]]||  || Атлантик ||  ||  ||  ||  || Южная глубоководная часть [[Эгейское море|Эгейского моря]]. Расположено между группами островов [[Киклады]] һәм [[Додеканес]] на севере һәм востоке һәм островом [[Крит]] на юге. Юго-восточная часть Эгейского моря античными авторами именовалась {{нп3|Карпатосское море|Карпатосским морем|el|Καρπάθιο πέλαγος}} по острову [[Карпатос]]у, лежащему между Критом һәм [[Родос]]ом ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного]] һәм [[Эгейское море|Эгейского]] морей ||
|-
| 88 || [[Кельтское диңгеҙе]]||  || Атлантик ||  ||  ||  ||  || Омывает часть [[Ирландия|Ирландии]], [[Великобритания|Великобритании]] һәм [[Франция|Франции]]. Южная һәм западная границы очерчиваются по континентальному шельфу ||
| ||  ||
|-
| 89 || [[Вандель диңгеҙе]] ||  ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  ||  ||  || Неофициальное название части [[Төньяҡ боҙло океаны|Северного Ледовитого океана]], расположенной между мысом [[Нордоструннинген]] һәм [[Земля Пири|Землёй Пири]] ||
| ||  || Водное пространство севернее һәм северо-восточнее моря Ванделя круглый год покрыто льдом. По данным на 2008 год Диңгеҙбыло весьма слабо исследовано из-за практически постоянно сковывающих его льдов, а также труднодоступности региона в целом
|-
| 90 || [[Икар диңгеҙе]]||  || Атлантик ||  ||  ||  ||  || Юго-восточная часть [[Эгейское море|Эгейского моря]] вокруг острова [[Икария|Икарии]] вдоль берегов [[Дорида|Дориды]], [[Кария|Карии]] һәм [[Иония|Ионии]]. Названо в честь героя древнегреческих мифов [[Икар]]а ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного]] һәм [[Эгейское море|Эгейского]] морей ||
|-
| 91 || [[Миртой диңгеҙе]]||  || Атлантик ||  ||  ||  ||  || Миртойское море, Миртосское море — античное название юго-западной части [[Эгейское море|Эгейского моря]], окружающей остров Мирт ({{lang-el2|Μύρτος}}), расположенный у южной оконечности [[Эвбея|Эвбеи]]. Простиралось от Эвбеи һәм [[Киклады|Киклад]] до [[Лакония|Лаконии]], от [[Аттика|Аттики]] до [[Крит]]а ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного]] һәм [[Эгейское море|Эгейского]] морей ||
|-
| 92 || [[Фракийе Диңгеҙ(Эгейе диңгеҙе)|Фракий диңгеҙе]]||  || Атлантик ||  ||  ||  ||  || Античное название северной части [[Эгейское море|Эгейского моря]] вдоль побережья [[Фракия|Фракии]], между полуостровом [[Халкидики]] һәм [[Галлипольский полуостров|Галлипольским полуостровом]]. С юга ограничено островом [[Лемнос]]ом. Также фракийским морем называли [[Мраморное диңгеҙе]]||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного]] һәм [[Эгейское море|Эгейского]] морей ||
|-
| 93 || [[Киликий диңгеҙе]]||  || Атлантик ||  ||  ||  ||  || Северо-восточную часть Кипрского моря между [[Кипр (остров)|Кипром]] һәм [[Малая Азия|Малой Азией]] называют [[Киликийское море|Киликийским морем]] (от [[Киликия]]) а восточную между [[Кипр (остров)|Кипром]] һәм ближневосточным побережьем — [[Левантинское море|Левантинским морем]] (от [[Левант]]) ||
| || Входит в состав [[Средиземное море|Средиземного]] һәм [[Кипрское море|Кипрского]] морей ||
|-
| 94 || [[Аки диңгеҙе]] ||  || Тымыҡ ||  ||  ||  ||  || Между юго-западом префектуры [[Хиросима (префектура)|Хиросима]] һәм северо-западом префектуры [[Эхиме]]. На севере ограничен островами {{нп3|Осаки-Симо|Осаки-Симо|ja|大崎下島}}, {{нп3|Ками-Камагари|Ками-Камагари|ja|上蒲刈島}}, [[Симо-Камагари]] һәм Курахаси, на востоке — проливом Курусима, на юге — полуостровом Таканава острова [[Сикоку]] (префектура [[Эхиме]]), а на западе — островом Иё-Нака || Протяжённость с севера на юг — 30, с запада на восток — 45
| || Аки-Нада — плёс в западной части [[Внутреннее Японское море|Внутреннего Японского моря]] ||
|-
| 95 || [[Висаян диңгеҙе]] ||  || Тымыҡ ||  ||  ||  ||  || В [[Филиппинский архипелаг|Филиппинском архипелаге]] между островами [[Масбате (остров)|Масбате]] на севере, [[Лейте]] на востоке һәм юго-востоке, [[Себу]] һәм [[Негрос]] на юге һәм [[Панай]] на западе ||
| ||  ||
|-
| 96 || [[Тувалу диңгеҙе]] ||  || Тымыҡ ||  ||  ||  ||  ||  ||
| ||  ||
|-
| 97 || [[Принца Густав-Адольф диңгеҙе]] ||  ||Төньяҡ Боҙло ||  ||  ||  ||  || Ограничено с запада двумя островами — [[Борден (остров)|Борден]] һәм [[Маккензи-Кинг]], с востока — островом [[Эллеф-Рингнес]], а с юга — островом [[Лохид (остров)|Лохид]] ||
| ||  || В российской географии эта акватория часто именуется проливом Принц-Густав-Адольф (одноимённый пролив есть у берегов [[Антарктида|Антарктиды]])
|}<!--
|  ||  ||  || ТымыҡАтлантикҺиндТөньяҡ боҙлоКөньяҡ ||  ||  ||  ||  ||  ||  ||  ||
-->
<!--

== Иң тәрән диңгеҙҙәр ==
{| class="wikitable sortable"
|-
! No. !! Диңгеҙ!! Тәрәнлеге (м)
|-
| 1 || [[Карибдиңгеҙе]]|| 7535<ref name="big">{{книга|заглавие=Большая иллюстрированная энциклопедия географии|издательство=Махаон|год=2005|isbn=966-605-492-2}}</ref>
|-
| 2 || [[Ҡөнсығыш Ҡытай диңгеҙе]]|| 5015<ref name="big"/>
|-
| 3 || [[Урта диңгеҙ]]|| 4982<ref name="big"/>
|-
| 4 || [[Беринг диңгеҙе]]|| 4097<ref name="big"/>
|-
| 5 || [[Япон диңгеҙе]]|| 3742<ref name="big"/>
|-
|}
-->

== Ерҙән ситтә диңгеҙҙәр ==
[[Сатурн]]дың юлдашы [[Титан (юлдашк)|Титанда]] углеводородтарҙан торған өс диңгеҙ бар: [[Кракен диңгеҙе]], [[Лигей диңгеҙе]] һәм [[Пунга диңгеҙе]]. Беренсеһенең үлсәме [[Каспий диңгеҙе|Каспий диңгеҙе]] менән сағыштырырлыҡ, ҡалған икәүһе бәләкәсерәк.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
{{викисловарь}}
{{Викицитатник|Море}}
* [[Океан]]
* [[Шельф диңгеҙе]]
* [[Океандарҙың бысраныуы]]
* [[Диңгеҙ һыуы]]
* [[Талассотерапия|Талассотерапия (диңгеҙҙә дауаланыу)]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Китап|автор=А. Можетта.|заглавие=Большой атлас морей и океанов|ответственный=Пер. с фр. Корнеева. Л. Ю.; Лемени-Македон П. П.|место={{М.}}|издательство=БММ АО|год=2005|isbn=5-88353-234-9}}
[[Категория:Географик терминдар]]
[[Категория:Диңгеҙ]]