Дунай битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Река
 |Название              = Дунай
  |Национальное название= ro/Dunărea/hu/Duna/de/Donau/sr/Дунав/sk/Dunaj/bg/Дунав/hr/Dunav/uk/Дунай
 |Изображение           = Budapest from Gellert Hill.jpg
 |Подпись изображения  = Дунай в [[Будапешт]]е (вид с [[Геллерт (тау)|горы Геллерта]])
 |Длина                 = 2960
 |Площадь бассейна      = 817000
 |Бассейн               = Ҡара диңгеҙ
 |Расход воды           = 6700
  |Место измерения      = 
 |Исток                   = Бригах/Брег
  |Местоположение истока  = [[Германия]]
  |Высота истока          = 678
  |Координаты истока      = 47/57/4/N/8/31/14/E
 |Устье                   = Ҡара диңгеҙ
  |Местоположение устья   = [[Румыния]] һәм [[Украина]]
  |Высота устья           = 0
  |Координаты устья       = 45/13/19/N/29/44/36/E
 |Уклон реки              = 0,237
 |Страна                  = Германия/Австрия/Словакия/Венгрия/Хорватия/Сербия/Болгария/Румыния/Молдавия/Украина
 |Позиционная карта       = Европа
   |Район                 = 
}}
'''Дуна́й''' ({{langs|ro/Dunărea/hu/Duna/de/Donau/sr/Дунав/sk/Dunaj/bg/Дунав/hr/Dunav/uk/Дунай/la/Danubius, Danuvius/grc/Ίστρος}}) — оҙонлоғо буйынса [[Европа]]ла ([[Волга]]нан ҡала) икенсе урында торған, «интернациональ» йылға<ref name="МСЭ">{{книга |заглавие=Малая советская энциклопедия||ответственный=под ред. В. Введенского|место=М.|издательство= |год=1959|том=3|страницы=741|страниц=1277}}</ref>, [[Европа берлеге]] биләмәһендә иң оҙон йылға. Оҙонлоғо — 2960<ref>{{РП}}</ref> км.

Йылға башы [[Германия]]ның Шварцвальд тауҙарынан башлана. Артабан ул ун дәүләттең биләмәһенән аға йәки сигенән үтә. Германия, [[Австрия]], [[Словакия]], [[Венгрия]], [[Хорватия]], [[Сербия]], [[Болгария]], [[Румыния]], [[Молдавия]] һәм [[Украина]] дәүләттәренән ағып ҡайһы бер илдәрҙең баш ҡалалары янынан уҙа: [[Вена]], [[Братислава]], [[Будапешт]] һәм [[Белград]]<ref name="icpdr">{{cite web|url=http://www.icpdr.org/icpdr-pages/countries.htm|title=Countries of the Danube River Basin|publisher=International Commission for the protection of the Danube River|accessdate=2010-11-13|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EzOudlH7|archivedate=2013-03-09}}</ref>.

Дунайҙың һыу бассейны туғыҙ дәүләттең биләмәһен эсенә ала<ref name="icpdr" />. Дунай Румыния һәм Украина биләмәләрендә Дунай дельтаһы яһап Ҡара диңгеҙгә ҡоя. Румыния өлөшө [[ЮНЕСКО]] тарафынан бөтә донъя мираҫы объекттары составына индерелгән.

== Этимология ==
Урыҫса атамаһының килеп сығышы {{lang-x-slav|*Dunajь}}, {{lang-got|*Dōnawi}} [[Кельт телдәре|кельт]] теле аша килеп кергән ''Dānuvius''<ref>{{книга|автор=Фасмер М.|заглавие=Этимологический словарь русского языка|том=1|ссылка=http://etymolog.ruslang.ru/vasmer.php?id=552&vol=1|место=М.|издание=Прогресс|год=1964—1973|страницы=552-553}}</ref>. Поляк ғалимы Ян Розвадовский күҙаллауынса ''*Dunajь'' тип тәүҙә славян халыҡтары Днепрҙы атаған.(быны Беларусь һәм украин фольклоры буйынса белеп була)<ref>{{книга|автор=Rozwadowski J.|заглавие=Studia nad nazwami wód słowiańskich|место=Kraków|издательство=Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego|год=1948|страницы=251}}</ref>. К. Мошинский был күҙаллауҙы хуплай һәм славян халыҡтарының бер өлөшө күсеп килгән ваҡытта ошо исем алынғандыр, ти ''*Dunavъ''/''*Dunavь''<ref>{{книга|автор=Moszyński K.|заглавие=Pierwotny zasiąg języka prasłowiańskiego|место=Wrocław — Kraków|издательство=Zakład narodowy imienia Ossolińskich — Wydawnictwo PAN|год=1957|страницы=153}}</ref>.Т. Лер-Сплавинский Мошинскийға ҡаршы фекерҙә, ул Дунай тип тиҫтәләгән йылға барлығын күрһәтә һәм польша, украин һөйләштәрендә был һүҙ оло һыу тигән мәғәнә бирә, ти {{lang-x-ie|*d<sup>h</sup>ounā}}<ref>{{книга|автор=Lehr-Spławiński T.|заглавие=O pochodzeniu i praojczyźnie Słowian|место=Poznań|издательство=Wydawnictwo Instytutu Zachodniego|год=1946|страницы=73-75}}</ref>. В. Н. Топоров һәм О. Н. Трубачёв «Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья» тигән хеҙмәттәрендә Лера-Сплавинскийҙың һөҙөмтәләренә иғтибар бүленмәгән. Тик славян ерҙәрендә аталған «Дунаец» гидронимы булараҡ ҡына билдәләп үтелгән<ref>{{книга|автор=Трубачёв О. Н.|заглавие=Труды по этимологии|том=4|место=М.|издательство=Рукописные памятники Древней Руси|год=2009|страницы=317|isbn=978-5-9551-0324-2}}</ref>, за что данную работу подверг критике З. Голомб<ref>{{книга|автор=Gołąb Z.|заглавие=O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych|место=Kraków|издательство=Universitas|год=2004|страницы=213-215|isbn=83-242-0528-4}}</ref>.*

== Ҡушылдыҡтары ==
Дунай бассейны асимметрик формаға эйә. Уның уң яры яғы һыу йыйыуҙың кесе өлөшө булып тора (майҙандың 44 % өлөшө һыуын йыя). Әммә Дунайҙың уң яғы бассейндың гидрографик селтәрен барлыҡҡа килтерә. Ҡушылдыҡтар ҙурлығы яғынан бер тигеҙ кимәлдә, уларҙың күбеһенең инеше [[Альп тауҙары|Альп]] һәм [[Карпаттар|Карпат]] тауҙарынан башлана. Венгрия Урта Дунай уйһыулыҡтарында бөтөнләй юҡ.

Тауҙарҙан баш алған Дунай ҡушылдыҡтары тау йылғаһы характерында, шәп аға. Тигеҙлектәргә сыҡҡас, башҡа йылғалар кеүек тыныслана.

Дунайҙың һыу режимына тәьҫир итеүсе йылғалар таблицала күрһәтелгән.

{| class="standard"
|+ ''' Дунайҙың төп ҡушылдыҡтары'''<ref name="ДК">[http://www.danubecommission.org/index.php/ru_RU/danube Дунайская Комиссия. Общие сведения о реке Дунай.]</ref>
!Атамаһы
! Дунайға ҡушылған урыны <br /> <small>(яр)</small>
!Алыҫлығы<br /><small>(тамағынан алып)<br /> км</small>
!Йылға биләмәләре аша ағып үткән илдәр <br /> <small>(инешенән алып)</small>
!Оҙонлоғо <br /> <small>км</small>
|-
|[[Иллер]]
|уң
|align="right"|~
|{{Флагификация|Германия}}
|align=center|163
|-
|[[Лех (йылға)|Лех]]
|уң
|align="right"|~
|{{Флагификация|Австрия}}, {{Флагификация|Германия}}
|align=center|265
|-
|[[Изар]]
|уң
|align="right"|2281,7
|{{Флагификация|Германия}}
|align=center|283
|-
|[[Инн (йылға)|Инн]]
|уң
|align="right"|2225,2
|{{Флагификация|Швейцария}}, {{Флагификация|Австрия}}, {{Флагификация|Германия}}
|align=center|525
|-
|[[Энс (йылға)|Энс]]
|уң
|align="right"|2111,8
|{{Флагификация|Австрия}}
|align=center|255
|-
|[[Морава (Дунай үрге ҡушылдығы)|Морава]]
|һул
|align="right"|1880,3
|{{Флагификация|Чехия}}, {{Флагификация|Словакия}}, {{Флагификация|Австрия}}
|align=center|380
|-
|[[Раба (йылға)|Раба]]
|уң
|align="right"|1794,0
|{{Флагификация|Австрия}}, {{Флагификация|Венгрия}}
|align=center|398
|-
|[[Ваг]]
|һул
|align="right"|1765,8
|{{Флагификация|Словакия}}
|align=center|402
|-
|[[Грон]]
|һул
|align="right"|1716,0
|{{Флагификация|Словакия}}
|align=center|289
|-
|[[Ипель]]
|Һул
|align="right"|1708,2
|{{Флагификация|Словакия}}, {{Флагификация|Венгрия}}
|align=center|233
|-
|[[Драва]]
|уң
|align="right"|1382,5
|{{Флагификация|Италия}}, {{Флагификация|Австрия}}, {{Флагификация|Словения}}, {{Флагификация|Венгрия}}, {{Флагификация|Хорватия}}
|align=center|720
|-
|[[Тиса]]
|һул
|align="right"|1214,5
|{{Флагификация|Румыния}}, {{Флагификация|Украина}}, {{Флагификация|Словакия}}, {{Флагификация|Венгрия}}, {{Флагификация|Сербия}}
|align=center|966
|-
|[[Сава]]
|уң
|align="right"|1170,0
|{{Флагификация|Словения}}, {{Флагификация|Хорватия}}, {{Флагификация|Босния и Герцеговина}}, {{Флагификация|Сербия}}
|align=center|940
|-
|[[Морава (йылға, Сербия)|Морава]]
|уң
|align="right"|1104,5
|{{Флагификация|Сербия}}
|align=center|563
|-
|[[Искыр]]
|уң
|align="right"|637,3
|{{Флагификация|Болгария}}
|align=center|368
|-
|[[Сирет]]
|һул
|align="right"|155,2
|{{Флагификация|Украина}}, {{Флагификация|Румыния}}
|align=center|726
|-
|[[Прут (йылға)|Прут]]
|һул
|align=right|134,0
|{{Флагификация|Украина}}, {{Флагификация|Молдавия}}, {{Флагификация|Румыния}}
|align=center|950
|}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Дунай}}
* {{книга|автор=Давид Э. Портнер.|часть=|ссылка часть=|заглавие=«Пещеры»|оригинал=|ссылка= |викитека=|издание=|место=|издательство=«Слово»|год=|том= |страницы=|страниц=|серия=Что есть что|isbn=|тираж=}}
* {{книга |автор = [[Максаковский, Владимир Павлович|Максаковский В. П.]] |заглавие = Дунай |место = М. |издательство = [[Мысль (издательство, Москва)|Географгиз]] |год = 1959 |страниц = 56 |серия = Рассказы о природе |тираж = 30000 |язык = ru }}
* {{ГИ|0612000114|Река Дунай}}
* {{книга |автор = [[Сапожников, Игорь Викторович|Сапожников І. В.]] |заглавие = Матеріали з історичної географії та етнографії дельти Дунаю: (до 170- річчя скасування Задунайської Січі) |ссылка = https://www.academia.edu/13809046/Матеріали_з_історичної_географії_та_етнографії_дельти_Дунаю_Materials_of_Historical_Geography_and_Ethnography_of_the_Danube_Delta_1998 |ответственный = Буго-Дністровська експедиція ІА НАН України, Перша українська гімназія, ПП «Пєтро Екзотик» |место = Іллічівськ |год = 1998 |страниц = 72 |isbn = 966-95448-3-1 |язык = uk }}

{{внешние ссылки}}
{{Навигация
 |Тема         = Дунай
 |Викисловарь  = :ru:Дунай
 |Викицитатник = :ru:Дунай
|Викисклад = Danube
}}

[[Категория:Дунай| ]]
[[Категория:Ҡара диңгеҙгә ҡойоусы йылғалар]]
[[Категория:Германия йылғалары]]
[[Категория:Австрия йылғалары]]
[[Категория:Словакия йылғалары]]
[[Категория:Венгрия йылғалары]]
[[Категория:Хорватия йылғалары]]
[[Категория:Сербия йылғалары]]
[[Категория:Болгария йылғалары]]
[[Категория:Румыния йылғалары]]
[[Категория:Молдавия йылғалары]]
[[Категория:Одесса өлкәһе йылғалары]]
[[Категория:Сик буйы йылғалары]]