Сәмреғош битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Мифологический персонаж
| Имя = Сәмреғош
| Оригинальное написание = {{lang-fa|{{Nastaliq|سيمرغ}}}}
| Изображение = Senmurv.svg
| Подпись = Sēnmurw — династический символ [[Сасаниды|Сасанидов]]<ref>{{книга |заглавие=Khazaria in the Ninth and Tenth Centuries |издательство=[[Brill Publishers|BRILL]] |isbn=9789004294486 |страницы=78 |ссылка=https://books.google.com/books?id=7Du2CAAAQBAJ&lpg=PA78&pg=PA78 |язык=en |автор=Zhivkov, Boris |год=2015 }} {{Wayback|url=https://books.google.com/books?id=7Du2CAAAQBAJ&lpg=PA78&pg=PA78 |date=20200126110944 }}</ref>
| Мифология = [[фарсы мифологияһы]]
| В иных культурах = *[[Анка (мифология)|анка]]
*[[феникс]]
*[[һомай]]
*[[гаруда]]
}}
{{значения}}
{{кратное изображение
 | зона           = right
 | направление    = vertical
 | изобр2         = Delegate with Simurgh design on his dress in the Afrasiab murals 648-651 CE.jpg
 | подпись2       = {{center|{{small|Афрасиаб фрескаһы, Симург һүрәте менән күлдәк кейгән илсе, 648-651 йй.<ref>{{cite journal |last1=Compareti (University of California, Berkeley) |first1=Matteo |title=Ancient Iranian Decorative Textiles |journal=The Silk Road |date=2015 |volume=13 |page=38 |url=https://www.researchgate.net/publication/291135843}}</ref>}}}}
}}
[[Файл:Textile0001.jpg|мини|Сенмурв төшөрөлгән парча]]
[[Файл:Sassanid_silver_plate_by_Nickmard_Khoey.jpg|мини|Алтын ялатылған көмөш табаҡтағы Симург (б.э. VII—VIII бб.)]]
'''Сәмреғош''', '''симург''' ({{Lang-ae|𐬨𐬆𐬭𐬆𐬖𐬋⸱𐬯𐬀𐬉𐬥𐬋 mərəγō saēnō}} » Саэн ҡошо", һуңыраҡ ҡайҙан {{Lang-pal|𐭮𐭩𐭭𐭬𐭥𐭫𐭥 ''sēnmurw''}} һәм перс. <span lang="fa" dir="rtl" style="font-size: 110%;font-style: normal; line-height: 1em;">سیمرغ</span>&#x200E;, {{Lang-tg|Симурғ}}, {{Lang-kk|Самұрық}}, {{Lang-uz|Semurg'}})<ref>SIMORḠ — Encyclopaedia Iranica.&nbsp;<small>Дата обращения: 7 мая 2010.</small>&nbsp;<small>Архивировано 8 декабря 2010 года.</small></ref> — Иран мифологияһында мифик йән эйәһе, бөтә ҡоштарҙың батшаһы. Шулай уҡ [[Урта Азия]] һәм [[Волга буйы]] төрки телле халыҡтарының мифологияһында билдәле. 

Ҡайһы берҙә феникс һәм һомай кеүек мифологик ҡоштарға тиңләшә. Сәмреғош (Симург) тураһындағы һүрәттәр һәм риүәйәттәр Иран сәнғәте үҫешенең бөтә осорҙары сығанаҡтарында, шулай уҡ Грузия, урта быуат Әрмәнстан, Византия иконографияһында һәм фарсы батшалығының мәҙәни йоғонтоһонда булған башҡа төбәктәрҙең иконографияһында табылған.

== Этимологияһы ==
[[Фарсы теле|Фарсы]] симург  (سیمرغ) һүҙе ) [[урта фарсы теле]]нән сыҡҡан 𐭮𐭩𐭭𐭬𐭥𐭫𐭥 sēnmurw<ref>A. Jeroussalimskaja, «Soieries sassanides», in Splendeur des sassanides: l’empire perse entre Rome et la Chine (Brussels, 1993) 114, 117—118, points out that the spelling senmurv, is incorrect (noted by David Jacoby, «Silk Economics and Cross-Cultural Artistic Interaction: Byzantium, the Muslim World, and the Christian West», Dumbarton Oaks Papers 58 (2004): 197—240, esp. 212 note 82.</ref>. Урта фарсы һүҙе авестия 𐬨𐬆𐬭𐬆𐬖𐬋⸱𐬯𐬀𐬉𐬥𐬋 mərəyə saēnó " Саен ҡошо» һүҙенән килеп сыҡҡан, башта йыртҡыс, моғайын, бөркөт, ыласын йәки бүҙәнәсе ҡарсыға, шулай уҡ илаһи фгураны аңлатҡан этимологик яҡтан туғандаш [[Санскрит|санскрит теленән]] «йыртҡыс, бөркөт, ҡош» һүҙҙәре тип һығымта яһарға була. Саена — шулай уҡ шәхси исем. «Симург» һүҙе  [[әрмән теле]] тарафынан сирамарг ([https://ru.wiktionary.org/wiki/սիրամարգ սիրամարգ]) «павлин» кеүек үҙләштерелә.

== Тасуирлама ==
[[Авеста]]ла Сәмреғош тураһында телгә алыуҙар бик ярлы. Яштамға ярашлы, Веретрагна үҙенең табыныусыһының йортон «бөйөк Саэн ҡошо кеүек, ямғыр болоттары бейек тауҙарҙы уратып алған кеүек» изгелек менән уратып ала. Бынан Саэн ямғыр алып килә, тигән һығымта яһала. Икенсе урында: «Симург бөтә донъя орлоҡтары үҫкән Воурукаш океаны уртаһында ағас төбөндә ултыра. Ул  ҡанаттары менән елпенеп орлоҡтарҙы һибә, шул орлоҡтарҙы ямғыр ҙа, ел дә бөтә донъяға тарата»,— тиелә<ref>Яшт 12.17</ref>; Һуңыраҡ боронғо риүәйәттәрҙә Ағас һәм Сәмреғош тиңләштерелә.

Сәмреғош айырым кешеләрҙең һәм айырыуса кешеләр коллективтарының изге ҡурсалаусыһы функцияһына эйә булған. Был функция [[Фирҙәүси]]  авторлығында «[[Шаһнамә]]»һендә сағылыш таба, унда Симург Сам — Зәл — Рөстәм эпик геройҙарының нәҫелен һаҡлаусы булараҡ сығыш яһай. «[[Шаһнамә]]»лә сағылыш тапҡан был эпик персонаждар тураһындағы хикәйәттәр циклы Азия көнсығыш ирандарының [[Сактар (ҡәбиләләр)|сак ҡәбиләләре]] телдәре буйынса Европа [[скифтар]]ына һәм [[Сарматтар|сармат]]-[[аландар]]ға яҡын туғандаш мөхиттә барлыҡҡа килә. Был скифтар һәм сармат-аландарҙағы Семаргл, һаҡ хикәйәттәрендәге Симург кеүек үк, айырым кешеләрҙең һәм уларҙың коллективтарының (ырыу һәм ҡәбиләләрҙең) ҡурсалаусыһы була алғандыр, тип уйларға нигеҙ бирә, был уның көнсығыш ирандар тармағын хөрмәт итеүенең сәбәбе булып тора ла инде<ref name="Васильев">''Васильев М. А.'' [http://yakov.works/history/10/1/vasi2000.html Особенности формирования и развития восточнославянского язычества] {{Wayback}}</ref>. Изге ҡурсалаусы функцияһынан сығып, Сәмреғош йыш ҡына талисмандарҙа һүрәтләнә. Сенмурв (Симург) [[сәсәниҙәр]]ҙең династия символы була.

[[Фирҙәүси]] «[[Шаһнамә]]»һендә Симург Зәл һәм уның  Рөстәм тарихында мөһим роль уйнай. Сәмреғош (симург) ояһы [[Эльбурс]] тауында урынлашҡан. Симург [[Суфыйлыҡ]|суйфыйлығы] Фәрит-әд-Дин Аттарҙың «Ҡоштар әңгәмәһе»ндә телгә алына. Шулай уҡ Симургтың ике мең йылға яҡын йәшәүе һәм балаһы үҫеп еткәс, оло ҡоштоң, феникс кеүек, утта яныуы тураһында легенда бар.

Сәмреғош образы төрлө мәғәнәгә эйә.  Йыш ҡына ул ғәҙеллек һәм бәхет ҡошо кеүек ҡабул ителә, әммә ҡайһы бер мифтарҙа Сәмреғош — теге донъяны айырып торған тауҙа ултырыусы ҡарауылсы.

== Иран булмаған халыҡтарҙа==

Киң таралған гипотеза буйынса, Сәмреғоштоң скиф-сармат версияһына боронғо урыҫ мәжүси илаһы Симарглдың исеме барып тоташа уның функциялары тулыһынса асыҡланмаған. «Повесть временных лет» китабына ярашлы, уның һыны, Перун һәм башҡа илаһтар менән бер рәттән, «мәжүсилек реформаһы» сиктәрендә Русь суҡындырылыр алдынан Владимир Святославич күрһәтмәһе буйынса [[Киев]]та ҡуйыла. Х. Ловмяньский йылъяҙманың тексында башта Перу ғына булған тип иҫәпләй, ә башҡа илаһтарҙы Никон Печерский яҙған, сөнки ул Владимирҙы боттарға табыныусы политеист тип күҙ алдына килтергән. Быға тиклем Никон Тмутаракандә йәшәгән, шуға күрә Владимир пантеонында иран сығышлы илаһтар күп<ref>''Łowmiański H.'' Religia Słowian i jej upadek (w. VI—XII). — Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986. — S. 113—118.</ref>.
=== Башҡорт мифологияһында ===
Симург (сәмреғош) тураһындағы мифты фарсыларҙан урта Азия төрки халыҡтары — [[башҡорттар]] һәм [[татарҙар]] үҙләштерә. Ҡаҙаҡтарҙа ул '''Самрұқ''', үзбәктәрҙә '''Семург''', татарҙарҙа — '''Етмеш'''; [[башҡорттар]]ҙа — ''[[Самрау]]'' тип атала<ref>[http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/2-statya/5576-samrau-personazh Самрау] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181127193845/http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/2-statya/5576-samrau-personazh |date=2018-11-27 }} // Башкирская энциклопедия</ref>.

Башҡорт мифологияһындағы Самрау Иран мифологияһында Симург образына тап килә.

Самрау — башҡорт мифологияһында юғары донъя батшаһы. «Урал батыр» һәм «Аҡбуҙат» башҡорт эпик әҫәрҙәрендә Самрау ҡош ҡиәфәтендә илаһ итеп һүрәтләнә. Уға күк, ер өҫтө һәм ер аҫты донъялары буйһона, һәм ул башҡорт пантеонында иң юғары илаһ булып тора.

== Хәҙерге мәҙәниәттә ==

* 1972 йылда Үзбәкфильм киностудияһында «Семург» нәфис фильмы төшөрөлә<ref>{{Cite web|url=http://samarkand.me/semurg-ozbek-film-%D1%81%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%80%D0%B3-%D1%83%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D1%84%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BC-1972/|title=Semruģ — Ózbekfilm|access-date=2022-02-04|archive-date=2021-01-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20210111071456/http://samarkand.me/semurg-ozbek-film-%d1%81%d0%b5%d0%bc%d1%83%d1%80%d0%b3-%d1%83%d0%b7%d0%b1%d0%b5%d0%ba%d1%84%d0%b8%d0%bb%d1%8c%d0%bc-1972/|deadlink=no}}</ref>.
* Сәлмән Рушдиҙың «Гримус» романының исеме - «Симург» һүҙенә анаграмма"<ref>''Dr Shaikh Suhel Samad''. [https://books.google.ru/books?id=K6kdDQAAQBAJ&pg=PT45 Postmodern Paradigm and Salman Rushdies Fiction.] P. 45.</ref>.
* В. О. Пелевина «[[:ru:Поколение_Пи|Поколение Пи]]» китабында Симург тураһында миф темаһын ҡулланыла<ref>''Кириллов Г. М.'' [http://scjournal.ru/articles/issn_1997-292X_2015_12-1_27.pdf Внутренняя и внешняя диалогичность поэмы Фарид ‘Аттара «Язык птиц».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180613202102/http://scjournal.ru/articles/issn_1997-292X_2015_12-1_27.pdf |date=2018-06-13 }} С. 114.</ref>.
* [[Астана]]ның архитектура символы «[[Бәйтерек (монумент)|Бәйтерек]]» ҡаҙаҡ телендә «тормош ағасы» тигәнде аңлата, йәғни Симург оя ҡорған ағас.
* Ҡаҙағстан муллыҡ фонды «[[Самрук-ҡазына|Самрук-Ҡазына]]» тип атала.
* Симург [[Әзербайжан]]дың шул уҡ исемле «Симург» футбол клубы гербында һүрәтләнгән.
* Виктория Полевая"Симург-квинтет» (2000—2010) — ике скрипка, альт, виолончель һәм фортепиано өсөн әҫәр (Украина).
* Гүзәл Яхинаның «Зөләйха күҙҙәрен аса» китабында 30 ҡош тураһында әкиәттә сәмреғош образы ҡулланыла.
* Шулай уҡ Симург исемен  Джон Wildbow МакКрейҙың  веб-романы персонажы йөрөтә

== Галерея ==
<gallery class="center">
Файл:NLM MS P 2-fol187b-anqa.jpg|<small>Закария аль-Казвиниҙең «Чудеса творения» эшенән Сәмреғош. — NLM MS P 2, fol. 187b.</small>
Файл:Tahmasp-Shahnamah-fol63v-LTS1995 2 46alt.jpg|<small>Сәмреғош Зәлгә һәм үҙенең себештәренә ояға ҡайта (деталь). «Зәлде күҙәтеүсе карауан» (шаһ Тәхмәслә «Шаһнамәһе»)'', фол. 62v), Саклер галереяһы LTS1995.2.46''</small>
Файл:SchoolOfTabriz3.jpg|Зәл һәм Сәмреғош
Файл:An assembly of animals and birds - Johnson Collection (c.1610) - BL J.67.4.jpg|[[Аттар]] эштәренән Сәмреғош
Файл:500rials-IRI-simorgh.jpg|500 риаллыҡ Иран тәңкәһенең икенсе яғындағы Сәмреғош 
Файл:Zal in the Nest of Simurgh LACMA M.73.5.447.jpg|Сәмреғош үҙенең ояһында 
Файл:Medrese Divan-begi.jpg|Диван-беги мәҙрәсәһе порталында Сәмреғоштар (XVII б.), Бохара
Файл:Nadir Madrasah Phoenix.JPG|Нодир-Диван-Беги мәҙрәсәһенең тышҡы яҡтан биҙәлеше. Бохара
Файл:Basawan. The Flight of the Simurgh. ca. 1590, Sadruddin Aga Khan Collection.jpg|[[Бөйөк Моголдар империяһы]] дәүерендә сәмреғош һүрәте 
Файл:Imperial Coat of Arms of Iran.svg|Сәмреғош һүрәтенән торған Революцияға тиклемге император гербы
</gallery>

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
{{Колонки|2}}
* [[Алконост]]
* [[Анка (мифология)|Анка]]
* [[Гамаюн]]
* [[Гаруда]]
* [[Рух (ҡош)]]
* [[Семаргл]]
* [[Сирин]]
* [[Феникс]]
* [[Феникс (мифик ҡош)]]
{{Колонки|конец}}

== Иҫкәрмәләр ==
<references group="" responsive="1"></references>

== Һылтанмалар ==

* [http://www.iranica.com/articles/simorg Encyclopaedia Iranica, SIMORḠ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101208221554/http://www.iranica.com/articles/simorg |date=2010-12-08 }}
* [https://web.archive.org/web/20081007160542/http://www.simurg-art.by/art/simurg.php Краткая справка по Симургу]
* [http://www.tyurk.ru/file1.shtm Три образа Симурга]
* [https://web.archive.org/web/20120316184655/http://ru.simurg-mp.com/about/legends/ Легенда о Симурге]
* [https://web.archive.org/web/20090117141730/http://history.machaon.ru/all/number_10/analiti4/paganism/part3/index.html Анализ образа Симурга в иранской мифологии]
* [http://www.liveroads.ru/index.php?id=geoobj&id_geo=kalbak-tash Алтайский Симург (''Сенмурв'') на «Живых дорогах Сибири»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191004203801/http://www.liveroads.ru/index.php?id=geoobj&id_geo=kalbak-tash |date=2019-10-04 }}
* [http://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/11551/annot/ Фильм «Семург»]
* [https://web.archive.org/web/20081118145447/http://www.stat.uz/STAT/index.php?lng=2&article=5 Описание герба Узбекистана]
* [http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1190273760 Альтернативный взгляд на роль Симург в Узбекистане] {{Недоступная ссылка}}
* [https://web.archive.org/web/20080930210623/http://www.almaty.freenet.kz/b.htm Байтерек в Астане] {{Недоступная ссылка}}
[[Категория:Башҡорт мифологияһы]]
[[Категория:Мифик гибрид-хайуандар]]