Ҡайын бәшмәге битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Taxobox
| name = Ябай ҡайын бәшмәге
| image file = Birkenpilz-1.jpg
| image descr = ''Ябай ҡайын бәшмәге''
| regnum =  Бәшмәктәр
| divisio = [[Basidiomycota|Базидиомикота]]
| classis = [[Agaricomycetes|Агарикомицеттар]]
| subclassis = ''[[Agaricomycetidae]]''
| ordo = [[Boletales|Болет һымаҡтар]]
| familia = [[Boletaceae|Болет һымаҡтар]]
| genus = ''[[Leccinum|Лекцинум]]''
| species = '''Ябай ҡайын бәшмәге'''
| latin = {{btname|Leccinum scabrum}}
| wikispecies = 
| commons = Category:Leccinum scabrum
}}
[[Рәсем:Foodlogo3.svg|50px|left]]
'''Ябай ҡайын бәшмәге''' ({{lang-la|Leccinum scabrum}}) — эшләпәле иренле бәшмәктәр төрөнән, [[Лекцинум]] ({{lang-la|Leccinum}})ырыуынан, болеттар ғаиләһенән булған, ашарға яраҡлы бәшмәк.

== Төрҙәре ==
Ҡайһы бер класификацияларҙа айырым төрсәләргә бүленгән төрҙәре бар:

* Ябай ҡайын бәшмәге ({{lang-la|L. scabrum}})
* [[Ҡара ҡайын бәшмәге]] ({{lang-la|L. scabrum f. melaneum, L. melaneum}})
* [[Һаҙ ҡайын бәшмәге|Һаҙ ҡайын бәшмәге(аҡ)]] ({{lang-la|L. scabrum f. chioneum, L. holopus}})
* [[Алһыу ҡайын бәшмәге|Алһыу(әсеүсән) ҡайын бәшмәге]] ({{lang-la|L. scabrum f. oxydabile, L. oxydabile}})
* Һоро ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum carpini)
* Ҡатҡыл ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum duriusculum)
* Сатрашлы(ҡарайыу)сан ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum nigrescens)
* Көл төҫөлө ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum leucophaeum)
* Балҡыусан(күп төҫлө) ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum variicolor)

== Ҡылыҡһырлама ==
Эшләпәһе төрлө төҫтә була, аҡтан алып тоноҡ һоро йәки ҡара төҫкә тиклем. Йәш сағында аҫ яҡтан ап-аҡ төҫтә булһа, ҡартая килә тоноҡлана, һоро-бурыл төҫкә инә. Дымлы урындарҙа, бигерәктә, һаҙ ҡайын бәшмәге күп осрай. Уның эшләпәһе аҡ йәки аҡһыл төҫтә була.

Бәшмәктең һабағы аҫҡа табан ҡалын, итләс, аҡ йәки тоноҡ тәңкәләр менән ҡапланған.

Ите аҡ, төҫө бүлгеләгәндә лә үҙгәрмәй. Һаҙлыҡлы урындарҙа {{bt-ruslat|алһыу ҡайын бәшмәге|Leccinum oxydabile}} осрай. Уны бүлгеләһәң алһыу төҫкә инә.

== Таралышы ==

[[Ҡайын]]дар аҫтында [[микориза]]лар (бәшмәктәрҙең үҫемлек тамырында үҫеүе) барлыҡҡа килтерәләр. Ҡайынлыҡтарҙа, ҡайын урмандарында йыш осрай. Шуның өсөн дә ҡайын бәшмәге тигән исем бирелгән. Йәйҙең беренсе яртыһында сыға башлайҙар һәм көҙгә хәтле үҫәләр.

Ҡайын бәшмәге [[тундра]]ла һәм [[урман тундраһы]]нда кәрлә ҡайындар янында үҫә. Хатта улар кәрлә ҡайындарҙан да оҙонораҡ булалар.

[[Евразия|Евразияның]], [[Төньяҡ Америка|Төньяҡ]] һәм [[Көньяҡ Америка|Көньяҡ Американың]] урмандарында ла билдәле.

== Ҡулланылышы ==
Ашарға яраҡлы, уны ҡыҙҙырып, бешереп һәм тоҙлап ҡулланалар. Шулай уҡ киптереп тә һаҡлайҙар.
[[Рәсем:Podberezovik sboku.JPG|thumb|right|300px|Ҡайын бәшмәге]]

== Әҙәбиәт ==
* ''Грибы СССР'' — М.: Мысль, 1980.
* {{Книга|автор = Сержанина&nbsp;Г.&nbsp;И.|заглавие = Шляпочные грибы Белоруссии|место = Минск|издательство = Наука и техника|год = 1984|страницы = 229—230}}

[[Категория:Ашарға яраҡлы бәшмәктәр]]
[[Категория:Бәшмәктәр]]
[[Категория:Евразия бәшмәктәре]]
[[Категория:Башҡортостан бәшмәктәре]]