Грузияның тау сәнәғәте
| Грузияның тау сәнәғәте | |
| Дәүләт |
 Грузия |
|---|---|
Грузияла быуаттар дауамында ҡаҙыу эштәре алып барыла. Бөгөн Грузияның тау сәнәғәте марганец, баҡыр һәм таштың төрлө төрҙәрен етештерә. Грузия иҡтисадында һуңғы йылдарҙа ҙур иҡтисади үҫеш күҙәтелһә лә, тау-байыҡтырыу һәм металлургия секторында үҫеш дөйөм иҡтисад үҫешенән ҡалыша.
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Грузияла беҙҙең эраға тиклем 6-5 мең йыллыҡтарҙа баҡырҙан металл сығарыу башлана[1], шулай уҡ боронғо замандарҙан алтын сығарыла[2]. Алтын руна тураһындағы легенданың бер интерпретацияһы боронғо Грузияла булған тип фараз ителә, уны һарыҡ йөнө менән алтын эҙләү йәки урындағы добычи россыпью[uk] алтынды бөртөкләп йыйыу ысулы менән бәйләйҙәр. Өлкән Плиний Көнбайыш Грузияла файҙалы ҡаҙылмалар сығарыуҙың башланыуын Сванетиҙа алтын һәм көмөш сығарттырған Колхида батшаһы Савлак менән бәйләй[3]. Грузиндар борон шулай уҡ тимер, баҡыр, еҙ йәки латунь (ҡурғаш һәм цинк ҡатнаш баҡыр иретмәһе) һәм бронза етештергән[1].
XVII быуатҡа Грузиялағы, бигерәк тә Имеретияла, көмөш рудниктары (Silver mining) байлыҡтың төп сығанағы булып ҡала, XVIII быуат башында Картлиҙа баҡыр сығарыу сәскә атҡан[4].
Совет осоронда Грузияла бер нисә файҙалы ҡаҙылма, шул иҫәптән мышьяк, барит, бентонит, күмер, баҡыр, диатомит, ҡурғаш, марганец, цеолит, цинк һәм башҡалар сығарыла. Был ҡаҙылмаларҙың күбеһе 2005 йылда ла, әммә аҙ күләмдә, сығарыла. Ил бер быуат дауамында юғары сифатлы марганец мәғдәнен ҙур күләмдә етештереүсе ил була, һуңғараҡ кәмей. Грузияла марганецтың бер өлөшө ферроиретмә етештереү өсөн ҡулланылған. Советтар Союзы тарҡалғандан һуң Грузияла файҙалы ҡаҙылмалар сығарыу кимәле ҡырҡа кәмей. 2005 йылда файҙалы ҡаҙылмалар сығарыу тергеҙелһә лә, минераль продукттар Грузияла төбәк күләменән артығыраҡ етештерелмәй.
Грузияның донъяны файҙалы ҡаҙылмаларҙы тәьмин итеүҙәге төп роле — Каспий төбәгенән нефть һәм газды донъя баҙарына еткереү буйынса транспорт маршруты булып хеҙмәт итеүҙә. Каспий диңгеҙе төбәгендә булған йәки төҙөлгән яңы эре экспорт нефть һәм газ торба үткәргестәре Грузия аша үтә. Был Баҡы-Тбилиси-Джейхан, Баҡы-Тбилиси-Эрзурум һәм Баҡы-Супса («Иртә нефттең Көнбайыш маршруты») үткәргес торбалары. Әзербайжан менән Әрмәнстан араһындағы проблемалы мөнәсәбәттәр арҡаһында Әрмәнстан аша маршруттар планлаштырылмаған.
Тармаҡ структураһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
2005 йылда Грузияла 4632 сәнәғәт предприятиеһы араһынан файҙалы ҡаҙылмалар сығарыу һәм карьерҙар менән шөғөлләнгән 148 предприятие иҫәпләнә, был сәнәғәт предприятиеларының дөйөм һанынан 3,2%-ын тәшкил итә. Был 148 предприятиеның етеһе дәүләттеке, ҡалғандары —шәхси кешеләр ҡулында. 2005 йылда сәнәғәттә мәшғүл 94 300 эшсе көсөнән 8 600 кеше эшсе көсө тау сәнәғәте һәм карьерҙарҙы эшкәртеүҙә йәлеп ителгән йәки сәнәғәттә эшсе көстәрҙең 8,6%-ын тәшкил итә. Дәүләт тау — байыҡтырыу предприятиеларында һәм карьерҙарында 5700 кеше, шәхси предприятиеларҙа 2900 кеше эшләгән. 2005 йылда сәнәғәт производствоһында файҙалы ҡаҙылмалар сығарыуҙың дөйөм хаҡына 10,4 % тура килә.
Тау сәнәғәте һәм карьерҙар эшкәртеү өсөн продукцияның дөйөм хаҡынан дәүләт предприятиелары продукция хаҡының өстән бер өлөшөн етештергән, ә ҡалған өстән ике өлөшөн шәхси предприятиелар етештергән. Сәнәғәттең төп фондтарының дөйөм хаҡына тау сеймалын табыу һәм карьер предприятиелары өлөшөнә хаҡтарҙың 3,4%-ы тура килгән.
Сауҙа[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Грузия төп минераль продукттарының күбеһен экспортлаған. Был ватан марганец мәғдәненән етештерелгән баҡыр мәғдәндәре, концентраттар, ферроиретмәләр һәм азотлы ашламалар. Шулай уҡ ил байтаҡ күләмдә ҡара металл һәм ҡалдыҡтар экспортлай. Грузия импортының төп файҙалы ҡаҙылмалары — нефть һәм газ .
Минераль ресурстар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Грузияла 300-ҙән ашыу файҙалы ҡаҙылма ятҡылығы тикшерелгән, уларҙың яртыһы ғына файҙаланыуға тапшырылған. Һуңғы 100 йыл дауамында Чиатура ҡалаһы эргәһендәге марганец мәғдәне ятҡылыҡтары марганец мәғдәне сығарыуҙың бай сығанағы булып торҙо. Чиатур мәғдәне Зестафони ферроиретмә заводына ташылған.
Чиатур ятҡылығының ресурстары яртыһы тиерлек эшкәртелгән 215 млн тонна марганец мәғдәне тип баһалана. Булған мәғлүмәттәр буйынса, илдә 11 ятҡылыҡ тикшерелгән, нефть запастары 28 млн тонна тәшкил итә. Тағы ла ҙур нефть ятҡылыҡтары бар тип иҫәпләнә.
Грузияла 400 миллион тоннанан ашыу күмер бар тип хәбәр ителә.
Аджариялағы Ҡара диңгеҙ яр буйында тикшерелеп раҫланған 8,5 миллиард кубометр ресурстары булған эре газ ятҡылыҡтары бар, ә потенциаль ресурстар 125 миллиард кубометр тип баһалана.
Илдә шулай уҡ ресурстар бар мышьяк, барит, баҡыр, диатомит, аҡ таш, мәрмәр һәм ҡурғаш-цинк, шулай уҡ цемент етештереү өсөн сеймал бар. Мөһим ятҡылыҡтар араһында Озургетиҙа Аскана бентонит балсығы ятҡылығы, Ахалцих районында Кисатиби диатомит ятҡылығы, Ява районында Квайса цинк ятҡылығы, Амбролаури районында Лухуми мышьяк ятҡылығы һәм Болниси районында Маднеули полиметалл (барит, баҡыр, ҡурғаш-цинк, пирит, көмөш, көкөрт, алтынға эйә кварциттар) ятҡылыҡтары бар .
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ 1,0 1,1 «The History of Iron Processing and the Creation of Weapons in Georgia».
- ↑ Salt, copper, gold: Early mining in the Caucasus. Bergbau Museum. Deutsches Bergbau Museum. Дата обращения: 16 ноябрь 2016. Архивировано из оригинала 29 март 2014 года. 2014 йыл 29 март архивланған.
- ↑ Georgia in Antiquity. — Oxford University Press. — P. 61–62.
- ↑ Edge of Empires. — London: Reaktion Books.