Ҡарһаҡ

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡарһаҡ
Ҡарһаҡ
Фәнни классификация
Батшалыҡ: Хайуандар
Тип: Хордалылар
Класс: Һөтимәрҙәр
Отряд: Йыртҡыстар
Ғаилә: Эттәр
Ырыу: Төлкөләр
Төр: Ҡарһаҡ
Латинса исеме
Vulpes corsac (Linnaeus, 1768)
ITIS 621861
NCBI 9629
Халыҡ-ара Ҡыҙыл китап
en:Least Concern
Ҙур хәүеф янамай
IUCN 3.1 Least Concern : / 23051

Ҡарһаҡ[1] йәки ҡарһаҡ төлкө, дала төлкөһө (рус. Корсак, лат. Vulpes corsac)— Себер далаларында йәшәй торған ваҡ төлкө.

Тышҡы ҡиәфәте[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡарһаҡ төлкөгә оҡшаған. Кәүҙәһе төлкөнөкөнән бәләкәй, ҡолаҡтары ҙурыраҡ, ослоҡтары оҙонораҡ. Кәүҙәһең оҙонлоғо 50—60 см, ҡойроғо — 25—35 см. Бейеклеге 30 см тирәһе. Ауырлығы 4 — 6 кг. Мороно ҡыҫҡа, осло, бите киң, ҡолағы киң һәм осло.

Таралыуы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡарһаҡ далаларҙа, ярым сүллектәрҙә һәм өлөшләтә афған төлкөләре менән бер рәттән Көньяҡ-Көнсығыш Европа һәм Азия сүллектәрендә таралған. Ул шулай уҡ Ирандың төньяғынан, Әзербайжандан, Әрмәнстандан, Афғанстандан һәм Урта Азиянан Монголияға һәм Ҡытайҙың төньяҡ-көнсығышына тиклем осрай. Рәсәйҙә көнбайышта һирәкләп Волгаға һәм Донға, Төньяҡ Кавказға, төньяҡта — Түбәнге Волга буйына, Уралдың көньяҡ осона, Көнбайыш Себерҙең көньяғына тиклем барып етә; ареал сиге көнбайыштан Алтай буйлап үтә һәм Зайсан бассейнының төньяҡ битләүе буйлап Монголия менән дәүләт сигенә тиклем бара. Рәсәйҙә ареалдың тағы бер өлөшө — Байкал аръяғының көньяғы.

Статусы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡарһаҡ — ҡиммәтле тире әҙерләү кәсебе объекты (ҡышҡы тиреһе ҡулланыла). Кимереүселәрҙе юҡҡа сығарып файҙа килтерә. Уларҙың һаны буйынса аныҡ мәғлүмәттәр юҡ.

Төрсәләре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Vulpes corsac corsac — ғәҙәти ҡарһаҡ йәки ҡаҙаҡ ҡарһағы. Төньяҡ, үҙәк һәм көньяҡ-көнсығыш Ҡаҙағстанда һәм Рәсәйҙең көньяғында осрай. Ҡарһаҡтың бөтә төрҙәре араһында ул — иң ҙуры, тиреһе һәм ҡойроғо ғына ҡабарынҡы.
  • Vulpes corsac kalmykorum — ҡалмыҡ ҡарһағы. Ҡалмыҡстандың, Ҡарағалпаҡстандың, Төньяҡ Кавказдың дала һәм ярымсүл зоналарында һәм Волга менән Урал йылғалары араһында осрай. Тиреһе ҡаҙаҡ ҡарһағыныҡы кеүек мамыҡлы түгел.
  • Vulpes corsac turcmenicus — төркмән ҡарһағы. Төрөкмәнстанда, көньяҡ-көнбайыш һәм көньяҡ Ҡаҙағстанда, Көньяҡ Үзбәкстанда, төньяҡ Афғанстанда, Монголияла, Шеңжан-Уйғыр автономиялы районында һәм күрше төбәктәрҙә таралған. Ҡарһаҡтарҙың иң бәләкәй төрсәһе.

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Concise Oxford English Dictionary (билдәһеҙ) / Julie Pearsall. — 10. — Oxford University Press, 2002. — С. 321. — ISBN 0-19-860572-2.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]