Архитектурала Босния стиле

Ер вакуфы бинаһы Босния стиле өлгөһөндә

Архитектурала Босния стиле XX быуат башында Вена сецессионының традицион архитектураһы нигеҙендә урындағы традициялары менән берлектә үҫешкән.

Ул күп йәһәттән скандинав милли романтизмына оҡшаш. Босния стилен архитекторҙарҙың йәш быуыны вәкилдәре үҫтерә, мәҫәлән, чех Йосип Поспишил, словен Рудольф Теннис һәм австриялы Эрнст Лихтблау. Улар Веналағы сәнғәт Академияһында Карл фон Хазенауэрҙан һәм Отто Вагнерҙан архитектура сәнғәте серҙәрен өйрәнгән. Әммә был стиль Сараево ҡалаһының баш архитекторы Йосип Ванцаш тарафынан аныҡлана, йәш архитекторҙарҙың күбеһе уның етәкселегендә эшләй.

Босния стилен урындағы традицияларға һәм рухҡа һиҙгерлеге өсөн маҡтаһалар ҙа, тикшеренеүселәр Гунцбергер-Макас һәм Дамлянович-Конли уның босния халыҡ архитектураһының ислам компонентына нигеҙләнгәнлеген, йыш ҡына хәҙерге замандан түгел, ә тарихтан илһам алыуын раҫлай. Шулай итеп, уларҙың фекеренсә, неомавритан стиленән босний стиленә күсеү «бер историцистик коллажды икенсеһе менән алмаштырыу» була, ул саҡта панислам мотивтары дөйөм халыҡ мотивтары менән алмаштырыла, ғосман архитектураһын хәҙерге заман архитектураһы менән ике мәғәнәлә бәйләй һәм был мотивтарҙы хаталы рәүештә босний архитектураһы тип күрһәтә, Шул уҡ ваҡытта улар Балҡандағы бөтә ғосман территорияларында осрай. Шуға күрә босния стилен, авторҙар әйтеүенсә «иң яҡшыһы — милли романтизмдың өлөшө булараҡ ҡабул итеү», әммә был стилдә эшләгән архитекторҙар үҙҙәре босния милләтенән түгел. Сөнки ул элеккесә Көнбайыш һәм Үҙәк Европанан үҙенсәлектәренә иғтибарын йүнәлткәнгә күрә, буйһоноу ғәҙәти булмаған ориенталистик стиль кеүек үк неомавритан да булып ҡала.

Босния стиленең үҫеше

Боснияла идара иткән осорҙа австро-венгр властары был илдең архитектураһында Европа стилдәрен көсләп индерергә һәм тергеҙергә тырыша, шулай итеп, унда үҙ миссияһының маҡсатын билдәләй. Башта XIX быуаттың икенсе яртыһындағы Веналағы иң күренекле биналарға хас тарихи стилдәрҙе индерергә тырышалар. Боснияла сит ил стилендә, тәү сиратта, тарихсылыҡ стилендә, биналар төҙөлә, шул уҡ ваҡытта биналар төҙөүҙең халыҡ босний ысулдары иғтибарһыҙ ҡалдырыла йәки бик аҙ ҡулланыла.

Босния һәм Герцеговина халҡының күп милләтле структураһы менән осрашып, Австрия властары тарихи стилдәрҙең береһен һайлағанда сәйәси составты иҫәпкә алыу кәрәклеген аңлай. Башлыса босниялылар йәшәгән райондарҙа төҙөлөш өсөн архитекторҙар неомавритан стилен ҡулланалар. Ваҡыт үтеү менән был стиль башҡалар кеүек үк яраҡһыҙ булып сыға, сөнки ул урындағы архитектура мираҫы нигеҙендә архитектура фекеренең һәм практикаһының үҫеше һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килмәгән.

XIX—XX быуаттар сигендә архитекторҙар һәм инженерҙар араһында ысын Босния стилен булдырыу теләге тыуа.

Әҙәбиәт

• Alija Bejtić — Ulice i trgovi Sarajeva. Sarajevo: Muzej grada Sarajeva 1973. Godine
• Borislav Spasojević — Arhitektura stambenih palata austrougarskog perioda u Sarajevu. Sarajevo: Svjetlost, 1988.
• Nedžad Kurto — Sarajevo 1492—1992, Oko, Sarajevo.
• Jela Božić, — Arhitekt Josip pl. Vancaš, Značaj i doprinos arhitekturi Sarajeva u periodu austrougarske uprave, doktorska disertacija, Sarajevo, 1989.
• Ibrahim Krzović. Arhitektura Bosne i Hercegovine 1878-1918. — Umjetnicka galerija, 1987, 1987.