Белгестәрҙең илдән китеүе

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Белгестәрҙең илдән китеүе
Рәсем

«Белгестәрҙең илдән китеүе» (от ингл. brain drain) — массауи эмиграция процессы осрағында илдән йәки төбәктән сәйәси, иҡтисади, дини йәки башҡа сәбәптәр буйынса белгестәр, ғалимдар һәм квалификациялы эшселәр китә. Шул уҡ ваҡытта белгестәр күсеп киткән илдәргә һиҙелерлек иҡтисади, мәҙәни, ҡайһы берҙә сәйәси зыян килтерелә, киреһенсә, белгес-иммигранттарҙы ҡабул иткән һәм тәьмин иткән илдәр, күп һәм арзан интеллектуаль капиталға эйә була. Финанс капиталын сит илгә сығарыуҙың шундай уҡ процесын илдән капиталдың ағыуы тип атайҙар.

Белгестәрҙең илдән китеүе терминын Икенсе донъя һуғышы осоронда һәм унан һуң Бөйөк Британиянан Төньяҡ Америка илдәренә ғалимдар һәм инженерҙарҙың миграция процестарын һүрәтләү өсөн британия Король йәмғиәте тарафынан индерелгән[1]. Әлеге ваҡытта был күренеш үҫешкән илдәр өсөн, атап әйткәндә, Африка[2], Кариб утрауҙарындағы[3] элекке Европа колонияларына, шулай уҡ Көнсығыш Европаның элекке социалистик илдәренә, беренсе сиратта — Рәсәй Федерацияһына хас.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Белгестәрҙең тәүге китеү күренеше[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Беҙгә килеп еткән тәүге «сиддханттар» (һинд фәнни әҫәрҙәре) б. э. IV-V быуаттарға ҡарай, һәм уларҙа бик көслө боронғо грек йоғонтоһо һиҙелә. Айырым математик терминдар - грек теленең калькалары. Был хеҙмәттәрҙең бер өлөшөн мәжүсиҙәрҙе эҙәрлекләгән Рим империяһындағы мәжүсиҙәргә ҡаршы ойошторолған погромдарҙан ҡасып Александриянан һәм Афинанан килеп йәшәгән грек-эмигранттар яҙған, тип фараз ителә.

Франциянан гугеноттарҙың китеүе (XVII б.)[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1685 йылда француз батшаһы Людовик XIV ҡартатаһы Генрих IV королдең Нант эдикты ғәмәлдәрен туҡтата. Дин иреген таныу сәйәсәте тамамлана, Франция талапсан саф католик иленә әйләнә, һәм бөтә протестанттар йә ҡыуыла, йә дини билдә буйынса репрессияға дусар ителә. Был осорҙа Францияла, төрлө баһалар буйынса, 200-ҙән 1000 меңгә тиклем гугенот йәшәгән[4], уларҙың күп өлөшө протестант илдәренә: Англияға, Нидерландҡа, Швейцарияға, Пруссияға һ.б. күсеп китә[5]. Күп кенә гугеноттар бик белемле булған һәм Франция иҡтисадында мөһим роль уйнаған.

Һуғыш алдынан Европала антисемитизм (1933—1943)[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Кульминацияһы Холокост менән тамамланған нацистик Германияла һәм фашистик Италияла антисемитизм йәһүдтәрҙең, шул иҫәптән танылған ғалимдар Эйнштейн, Бор, Фермиҙың (уның ҡатыны йәһүд булған) күпләп сит илгә күсенеүенә (эмиграция) килтергән.

Көнсығыш Европа тарихында белгестәрҙең китеүе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һәләтлеләр һәм белемлеләрҙең илдән күсеп китеүенең иң тәүге өлгөләренең береһе - Днепрҙың түбәнге ағымында булған Германарихтың көнсығыш Европа дәүләтенә һундар ябырылыуы арҡаһында барлыҡҡа килгән мәҙәни бөлгөнлөк. Киң эмиграция һәм ҡырыу һөҙөмтәһендә юғары үҫешкән Черняхов мәҙәниәте йәшәүенән туҡтай һәм сағыштырмаса түбән үҫеш баҫҡысында торған иртә славян культуралары менән алмаштырыла.

Шундай уҡ тарҡалыш монгол баҫҡынсылығы дәүерендә, квалификациялы һөнәрселәр йә ҡоллоҡҡа һатылғанда, йә ҡасып киткәндә, таш төҙөлөш күп йылдарға туҡтап ҡалған, быяла етештереү һәм башҡа ҡатмарлы һөнәрҙәр юҡҡа сыҡҡан.

Бик күп ғалимдар, юғары белемле белгестәр 1917 йылғы революция, граждандар һуғышы барышында һәм унан һуң да илдән китергә мәжбүр булды. Рус интеллектуалдарының бер өлөшө «философ пароходы»нда ҡыуып сығарылған. Улар араһында пар турбиналары конструкторы Ясинский, зоолог Новиков, яҙыусы Осоргин, публицист Кизеветтер һәм биш дини философ: Бердяев, Франк, Ильин, Трубецки, Вышеславцев бар ине.

1975 йылда Берлин стенаһы

Һуғыштан һуңғы көнсығыш Германиянан 1961 йылға тиклем көнбайышҡа, ҡайһы бер иҫәпләүҙәр буйынса 3,5 миллион самаһы кеше, йәғни халыҡтың 20 %-ҡа яҡыны[6], башлыса яҡшы белем алған йәштәр ҡасып киткән. Сикте һаҡлау өсөн 1961 йылдың авгусында ГДР хөкүмәте «тимер шаршау» йылдарының символына әйләнгән билдәле Берлин стенаһын күтәрә.

Европа союзына ингәндән һуң тәүге йылда ғына 100 меңгә яҡын поляк Бөйөк Британияға эшкә килә[7], шуларҙың 40 % -ы юғары белемле була[8]. Әлеге ваҡытта был ағым кәмей, әммә туҡталмай[9][10].

Рәсәй Федерацияһынан белгестәрҙең китеүе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1990-сы йылдар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

РФ Мәғариф һәм фән министрлығы статс-секретары Дмитрий Ливановтың белдереүенә ярашлы[11], 1989 йылдан алып 2004 йылға тиклем Рәсәйҙән 25 мең самаһы ғалим киткән, 30 меңе сит илдәрҙә ваҡытлыса контракт буйынса эшләй. Ливанов билдәләүенсә, «ул продуктлы ғилми йәштә булған иң талап ителгән ғалимдар. …Бөгөн Рәсәйҙә фәндә мәшғүлдәр һаны 90-сы йылдар кимәленән яҡынса 40 % тәшкил итә». Юғары иҡтисад мәктәбенең Демография институты директоры урынбаҫары Михаил Денисенко фекеренсә, ул йылдарҙа «этник миграция алдынғы булған». Денисенко мәғлүмәттәре буйынса, 1994 йылдан 2003 йылға тиклемге осорҙа Германияға - 193,3 мең, АҠШ-ҡа - 176,2, Израилға 158,9 мең кеше күсенгән[12].

РФА президенты А. М. Сергеев мәғлүмәтенә ярашлы, 1990-сы һәм 2000-се йылдар башында Рәсәйҙән 40 мең профессор ситкә китә[13].

Хөкүмәткә ҡарамаған сығанаҡтарға ярашлы[14], «90-сы йылдарҙың тәүге яртыһында ғына илдән кәмендә 80 мең ғалим ситкә киткән, ә туранан-тура бюджет юғалтыуҙары кәмендә $60 миллиард доллар тәшкил иткән». (Рәсәй фундаменталь тикшеренеүҙәр фонды).

Рәсәй Яңы университеты ректоры Владимир Зернов: «70-се йылдарҙан башлап сит илгә юлланған белгестәр АҠШ һәм Көнбайыш Европа университеттарында әҙерләнгән булһа, уларҙы әҙерләүгә $1 триллион долларҙан ашыу тотонорға тура килер ине. Шулай уҡ был мәғлүмәттәр ноу-хауҙы юғалтыуҙы иҫәпкә алмай» тип әйтергә кәрәк тине[15].

Scopus базаһы нигеҙендә үткәрелгән анализ Рәсәй ғилми диаспораһы мәҡәләләре баҫмаларының 50  % -тан ашыуы АҠШ-тан килгәнен күрһәтте. Шуның менән бергә хеҙмәттәренән иң күп өҙөктәр килтерелгән Рәсәй ғалимдары ла эшләй АҠШ-та эшләй - уларҙың өлөшөнә бөтә һылтанмаларҙың 44 % тура килә (2003 йылдан һуңғы осоро). Цитата килтереү индексы буйынса Мәскәү дәүләт университетын тамамлаусылар беренсе урында, икенсе урында - Мәскәү физика-техника институтын тамамлаусылар. Рәсәйҙә эшләгән Рәсәй ғалимдары өлөшөнә һылтанмаларҙың ни бары 10 %-ы ғына тура килә[16].

2000-се йылдар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Эмиграцияның характеры үҙгәрә: иҡтисади мотивация өҫтөнлөк итә башлай, ә Рәсәй Федерацияһынан эмиграция географияһы ярайһы уҡ киңәйә. 2004-2013 йылдарҙа Германияға - 93,8 мең, АҠШ-ҡа - 135,7, Израилгә 40,8 мең кеше күсеп киткән[12]. Шул уҡ ваҡытта Испания, Чехия, Австрия, Италия, Франция, шулай уҡ Канада кеүек Европа илдәре эмигранттарҙың ҙур өлөшөн алды. Йыш ҡына был айырым илдәрҙең миграция сәйәсәтен ҡатыландырыуына бәйле.

2009 йылғы тенденция - Рәсәй ғалимдарының Көньяҡ-Көнсығыш Азия илдәренә, шул иҫәптән Сингапурға күсеүе[17], унда эш өсөн бик яҡшы хеҙмәт шарттары тәҡдим итәләр. Бөтә донъя банкы институтынан (Вашингтон ҡалаһы) Евгений Кузнецов билдәләүенсә, Рәсәй илдән китеүсе белгестәр һаны буйынса көс туплай ғына. Уның мәғлүмәттәре буйынса, был күрһәткес буйынса Бөйөк Британия беренсе урынды биләй, унан йыл һайын юғары белемле 1 миллион 441 мең кеше (улар араһында ғалимдар ғына түгел) ташлап китә. Германиянан - 817 мең һәм Рәсәйҙән - 200 мең кешенән саҡ ҡына ашыуыраҡ кеше китә[18].

Дәүләт программалары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2012 йылдың сентябренән «Сит илдәрҙә йәшәгән ватандаштарыбыҙҙы Рәсәй Федерацияһына үҙ ирке менән күсереүгә булышлыҡ итеү буйынса дәүләт программаһы» эшләй[19]. Программа күсеп килгән кешеләрҙе ҡабул итеү, күсеп китеү сығымдарҙы ҡаплау һәм бер тапҡыр бирелә торған (күтәрелеп китеүгә) пособие түләү буйынса сараларҙы күҙ уңында тота.[20] Программа буйынса 2014 һәм 2015 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһына йыл һайын 100 меңдән ашыу кеше ҡайтты. 98 %-тан ашыуы — Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе граждандары. 2015 йылда Украина, Ҡаҙағстан, Үзбәкстан төп сығанаҡ илдәр булып торҙо. Алыҫ сит илдәр араһында — Балтия илдәре, Германия Федератив Республикаһы һәм Израиль илдәре беренсе урында. Килгән ватандаштарыбыҙҙың 41 %-ы тиерлек юғары йәки тамамланмаған юғары белемле, 43 % - урта махсус белемгә, 73 % - эшкә һәләтле йәштәге һәм 23 % - балалар.[20]

2015 йылда ғалимдарҙы һәм ғилми хеҙмәткәрҙәрҙе күсереү буйынса проект старт алды. 2015 йылдың сентябренә техник, иҡтисади һәм медицина фәндәре докторҙары һәм кандидаттары дәрәжәһенә эйә булған 44 ғалим Рәсәйгә күсеп ҡайтты, ә 21 кеше рәсмиләштереү стадияһында. Шул уҡ ваҡытта Рәсәй Фәндәр академияһы 2015 йылда иң көнүҙәк фәнни һәм технологик мәсьәләләр менән шөғөлләнеүсе 420 инженер һәм ғалимды ҡайтарыу хаҡында һүҙ алып бара.[20]

Статистика[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Федераль дәүләт хеҙмәте мәғлүмәттәренә ярашлы[21], халыҡ-ара миграция ил һәм йылдар буйынса киләһе структураға эйә (2013 йыл буйынса, һәр категорияла иң ҙур миграцияға дусар булған 5 ил һайланған):

1996-2020 йылдарға Скопустың ғалимдар миграцияһын тикшереү буйынса библиометрик мәғлүмәттәргә ярашлы, күпселек ғалимдар АҠШ-ҡа, Германияға һәм Францияға китә, һәм күпселек осраҡта Украинаға, Ҡаҙағстандан, Белоруссиянан һәм Үзбәкстандан килә. Хеҙмәттәренән цитата килтерелеүе буйынса тикшергәндән һуң, ундайҙарҙың йышыраҡ Германияға китеүе һәм Украинанан, Белоруссиянан килеүе асыҡланған[22].

Башҡа төбәктәрҙән белгестәрҙең китеүе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Африка[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1994 йылда апартеид сәйәсәте бөтөрөлгәндән һуң, төрлө баһалар буйынса, Көньяҡ Африка Республикаһынан юғары һөнәри йә ойоштороу тәжрибәһе булған 1-6 миллион кеше китә. Атап әйткәндә, табиптарҙың 45 %-тан ашыуы күсеп киткән. Көньяҡ Африка Республикаһының статистика бюроһы баһаһы буйынса, ошондай һәр күсенеү уртаса алғанда 10 квалификацияһыҙ хеҙмәткәрҙең эшен юғалтыуына килтергән[23], был ошо төбәктең иҡтисади именлегенә етди хәүеф менән янай[24][25][26]. Был процесты туҡтатыу өсөн Көньяҡ Африка Республикаһы башҡа илдәрҙән Көньяҡ Африка Республикаһында белем алған табиптарҙы эшкә урынлаштырыуын туҡтатыуға өлгәшергә маташҡан[27][28].

Ҡайһы бер баһалауҙар буйынса, йыл һайын 150 меңдән ашыу юғары квалификациялы хеҙмәткәрҙең Африка ҡитғаһынан китеүе 4 миллиард доллар дөйөм иҡтисади юғалтыуға алып килә[29]. 1980 һәм 1991 йылдар араһында Эфиопиянан ғына 75 % квалификациялы хеҙмәткәр күсеп киткән, был ошо илдең ситән тыш ярлылығы сәбәптәренең береһе тип иҫәпләнә. Бөтә Эфиопия менән сағыштырғанда, был ил ғалимдары Чикагола күберәк эшләй, тип иҫәпләйҙәр. Эфиопиянан башҡа, Нигерия һәм Кения, квалификациялы хеҙмәткәрҙең китеүенән ныҡ зыян күргән илдәр тип иҫәпләнә[30].

Гананан 1993 һәм 2000 йылдарҙа медицина персоналының 68 %-ы, 1999-2004 йылдарҙа — 448 доктор йәки 54 % медицина вуздарын тамамлаусылар сит илгә эшкә китә. Шул уҡ ваҡытта Ганала ни бары 2 мең самаһы табип йәки 11 мең кешегә бер табип, шул уҡ ваҡытта АҠШ-та һәр 2 мең кешегә бер табип тура килә[31].

1998 йылда үҙенең телмәрендә Көньяҡ Африка президенты Мбеки шулай тип белдерҙе:

«Беҙҙең донъяла, вәхшилектән алыҫлаша барыусы кешелек йәмғиәте, яңы белемде һәм уның ҡушымтаһын йәшәү кимәлен үҙгәртеүгә хеҙмәт иттереүгә йөҙ борғанда, йөҙҙәрсә мең Африка интеллектуалын Көнбайыш Европа һәм Төньяҡ Америка эмиграцияһынан кире ҡайтарыуға мохтаж түгелбеҙме ни?» [32]

Юғары белемле экспатрианттарҙы кире ҡайтарыу һәм урынлаштырыу өсөн Африкала махсус агентлыҡтар бар[33].

Вест-Һиндостан[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ғаиләләренә ебәргән аҡсаларының бер өлөшө Ямайка утрау дәүләтенең тулайым милли продуктының 18 % -ын тәшкил иткән[34] утрау халҡының 80 %-ынан ашыуы үҙенең тыуған иле сигендә йәшәй[35]. Шул уҡ ваҡытта Кариб бассейнының башҡа утрауҙарында йәшәүселәр, Гренада, Суринам, Гаити һәм Гайана колледждарын тамамлаусылар, тыуған төйәге сиктәренән ситтә йәшәй, уларҙың күбеһе Америка Ҡушма Штаттарында күсеп киткән[36].

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Халыҡтың иммиграцияһы
  • Антиинтеллектуализм
  • Гамов Георгий Антонович
  • Рәсәйгә иммиграция
  • Ватандаштарыбыҙҙы Рәсәйгә ҡайтарыу программаһы

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ The brain drain: Old myths, new realities. Дата обращения: 25 апрель 2010. Архивировано 9 февраль 2010 года.
  2. ↑ Brain drain costs Africa billions, BBC (17 октябрь 2001). 1 июнь 2008 тикшерелгән.
  3. ↑ Caribbean 'brain-drain' worsens, BBCCaribbean (20 февраль 2006). 1 июнь 2008 тикшерелгән.
  4. ↑ Encyclopedia Britannica, 11th ed, Frank Puaux, Huguenot
  5. ↑ Cape Town, South Africa — Surrounding Areas & Winelands — Franschhoek. Дата обращения: 25 апрель 2010. Архивировано 28 апрель 2010 года.
  6. ↑ Dowty, Alan (1989), Closed Borders: The Contemporary Assault on Freedom of Movement, Yale University Press, p.122.
  7. ↑ Smith, David. Doctors go west in Polish brain drain, The Guardian (15 май 2005). 1 июнь 2008 тикшерелгән.
  8. ↑ Special report: Finance for Poles in Britain. Jo Thornhill, Mail on Sunday, reports from Warsaw. November 4, 2007.
  9. ↑ Alexi Mostrous and Christine Seib. Tide turns as Poles end great migration, The Times (16 февраль 2008). 1 июнь 2008 тикшерелгән.
  10. ↑ UK Poles return home 2010 йыл 28 март архивланған.. The Telegraph. February 21, 2009.
  11. ↑ Министерство образования обеспокоено «утечкой мозгов» из России(недоступная ссылка)
  12. ↑ 12,0 12,1 Эмиграция из России стала разнообразнее. iq.hse.ru. Дата обращения: 7 сентябрь 2017. Архивировано 7 сентябрь 2017 года.
  13. ↑ Звучание научного оркестра 2020 йыл 3 февраль архивланған.: интервью с акад. РАН А. А. Тотоляном // Санкт-Петербургские ведомости. — 2020. — 17 янв.
  14. ↑ Максим Киреев Исход ученых умов 2021 йыл 8 июнь архивланған. Der Spiegel 08.10.2010
  15. ↑ Россия потеряла от «утечки мозгов» $1 трлн. 2007 йыл 28 сентябрь архивланған. Сергей Шалманов
  16. ↑ Владимир Малышев. Таланты для чужих. Столетие.Ru. ruskline.ru (23 сентябрь 2015). Дата обращения: 7 сентябрь 2017. Архивировано 31 август 2017 года.
  17. ↑ Die Musterinsel kämpft gegen den Brain-Drain 2009 йыл 5 май архивланған. (нем.)
  18. ↑ Татьяна Зимина «Утечка мозгов или циркуляция талантов?» Дата обращения: 27 февраль 2009. Архивировано 28 август 2009 года.
  19. ↑ Государственная программа по оказанию содействия добровольному переселению в Российскую Федерацию соотечественников, проживающих за рубежом. Дата обращения: 25 сентябрь 2015. Архивировано из оригинала 25 сентябрь 2015 года.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Заседание Правительства 24 сентября 2015. Дата обращения: 25 сентябрь 2015. Архивировано 25 сентябрь 2015 года.
  21. ↑ Демография. Федеральная служба государственной статистики (19 май 2014). Дата обращения: 10 сентябрь 2015. Архивировано из оригинала 4 февраль 2014 года.
  22. ↑ Subbotin, 2020, p. 11
  23. ↑ Экономика Южно-Африканской Республики
  24. ↑ http://jae.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/13/suppl_2/ii15 2010 йыл 11 август архивланған. World Bank, IMF study 2004
  25. ↑ Архивированная копия. Дата обращения: 30 май 2010. Архивировано 30 апрель 2011 года. Health Personnel in Southern Africa: Confronting maldistribution and brain drain
  26. ↑ http://www-ilo-mirror.cornell.edu/public/english/protection/migrant/download/imp/imp52e.pdf 2009 йыл 5 февраль архивланған. Skilled Labour Migration from Developing Countries: Study on South and Southern Africa
  27. ↑ South Africa appeals to Canada to stop recruiting its MDs 2020 йыл 14 ноябрь архивланған. — CMAJ Article, 2001
  28. ↑ South Africa appeals to Canada to stop recruiting its MDs. Дата обращения: 3 октябрь 2017. Архивировано 14 ноябрь 2020 года.
  29. ↑ Brain drain in africa. Дата обращения: 26 апрель 2010. Архивировано 10 май 2010 года.
  30. ↑ More Ethiopia doctors in Chicago than Ethiopia. Дата обращения: 26 апрель 2010. Архивировано из оригинала 24 апрель 2009 года.
  31. ↑ Reversing the brain drain | Labor & Employment > Human Resources & Personnel Management from AllBusiness.com. Дата обращения: 26 апрель 2010. Архивировано 8 декабрь 2009 года.
  32. ↑ Thabo Mbeki. (08-13-1998) The African Renaissance Statement 2002 йыл 20 октябрь архивланған. Office of the Executive Deputy President.
  33. ↑ AfricaRecruit - Homepage. www.africarecruit.com. Дата обращения: 4 декабрь 2017. Архивировано 29 ноябрь 2017 года.
  34. ↑ Study finds small developing lands hit hardest by 'brain drain' 2011 йыл 23 июль архивланған., DUGGER, Celia, New York Times, 25 October 2005
  35. ↑ Brain drain or export earnings? — BBCCaribbean.com. Дата обращения: 26 апрель 2010. Архивировано 18 июль 2010 года.
  36. ↑ Latin America Shouldn’t Bet Everything On Remittances — World Bank. Дата обращения: 26 апрель 2010. Архивировано 23 апрель 2011 года.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Белгестәрҙең_илдән_китеүе&oldid=1249588» битенән алынған