Воттоваара
| Воттоваара | |
 | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмек | Суккозерское сельское поселение[d] |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 417 метр |
| Входит в состав списка памятников культурного наследия | список объектов культурного наследия: Муезерский район[d] |
| Мираҫ статусы | объект культурного наследия России федерального значения[d][1] |
| Указания, как добраться | 18 км на юго-запад от пос. Суккозеро, на горе Воттоваара |
 | |
 Воттоваара Викимилектә | |
Воттоваара — Карелия Республикаһының үҙәк өлөшө Муезерский районының көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә Суккозеро ауыл биләмәһендә Көнбайыш Карелия ҡалҡыулығындағы ҡая массивы.
Географик тасуирламаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Тау Суккозеро ҡасабаһынан көньяҡ-көнсығыштараҡ 20 км алыҫлыҡта, Гимола ҡасабаһынан төньяҡ-көнсығышҡа ҡарай 35 км алыҫлыҡта һәм ҙур Сегозеро күленән (һыуһаҡлағыс) көньяҡ-көнбайышҡа ҡарай 40 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Воттоваара — Көнбайыш Карелия ҡалҡыулығында иң юғары нөктә — диңгеҙ кимәленән 417,3 м бейеклектә ята. Тауҙың майҙаны 6 кв. км.
Воттоваара тауы районы Янгозерский синклинорийының көнбайыш яғында — ҙурлығы буйынса Карелия кратонында икенсе (Онега синклинорийынан һуң).
Воттоваара субмеридиональ йүнәлештә яҡынса 7 км һуҙылған, ятулий кварциттарынан һәм кварцит-ҡомташтарынанторған һырттан ғибәрәт[2].
Таш объекттары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Яйлала күп таштар ята, уларҙың күбеһе йомарланған һарыҡташтар. Ҡайһы бер осраҡта эре һарыҡташтар үҙенсәлекле торошта ята. Был хаҡта беренсе тапҡыр яһалма ҡоролмалар кеүек был таш өйөмдәре хаҡында 1970 йылдар аҙағында Суккозеро ҡасабаһынан тыуған яҡты өйрәнеүсе С. М. Симонян хәбәр итә. 1990 йылдар башында тауҙа археологтар М. М. Шахнович һәм И. С. Манюхин тикшереүҙәр үткәрә, археологтар уларҙың дини тәғәйенләнешенә һәм боронғо саамдар мәҙәниәтенә ҡарағанлығы тураһында һығымта яһай. Шунан һуң матбуғатта баҫылып бер нисә мәҡәләнән һуң Воттоваараға ҡыҙыҡһыныу уята, өҫтәүенә, археологтар яғынан ғына түгел, ә мистик һәм квазифәнни ағымдары вәкилдәренең дә.
Шул уҡ ваҡытта, ғилми даирәләрҙә ҡарала торған таштарҙың эше тураһында фекер киң таралмай. Мәҫәлән, Рәсәй академияһы Карел ғилми үҙәгенең Тел, әҙәбиәт һәм тарих институты археология секторының өлкән ғилми хеҙмәткәре М. Г. Косменко һәм Н. В. Лобанова уларҙы тәбиғи таш ятҡылыҡтары тип иҫәпләй, шул уҡ ваҡытта тикшеренеүселәр тау тирә-яғында таш быуаттың синхрон ауылдар, йәки «боронғо саам халҡының» ниндәй ҙә булһа башҡа матди эҙҙәре әлеге ваҡытта билдәле түгел, тип иҫәпләй[3].
2011 йылдың авгусында Карелия Республикаһы хөкүмәте ҡарары менән Воттоваара тауы комплексы ландшафтлы тәбиғәт ҡомартҡыһы тип иғлан ителә. Һаҡлангыусы территория майҙаны мең ярым гектарҙан ашыу тәшкил итә: уға тау үҙе һәм уға йәнәш урындар инә[4].
Воттоваара топонимының мәғәнәһе
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Саам сығышлы «Воттоваара» топонимы — ике компонентлы, тәүге өлөшө — «вотто», икенсе өлөшө — «ваара». Саам топонимы башында ғәҙәттә, исем — объект билдәләмәһе, ә аҙаҡ номенклатур термин: күл, тау, йылға һ.б.
«Ваара» саам теленән «тау» тип тәржемә ителә. Тағы ике һүҙ яңғырашы буйынса оҡшаш: варр (вар) — юл, варрь (варь) — урман («ә» өнө оҙон). Әммә саам сығышлы топонимдарҙа «ваар» һәр ваҡыт «тау» географик объектына ҡарата ҡулланыла. Карел телендә: vuaru — тау, фин телендә: vaara — тау, сусаҡ.
«Вотто» — саам һүҙе транскрипцияһы вуэјјтэ («вуэйтэ» тип әйтелә) — еңеү, еңеү яулау. Фин теле: voitto — еңеү, карел телендә: voitto — еңеү, килем (ике телдә лә — «воитто» тип әйтелә).
Воттоваара тауы атамаһын «Еңеү тауы» тип тәржемәләргә мөмкин.
Был фаразды раҫлау булып, тауҙан туранан-тура яҡынлыҡта дүрт географик объект урынлашыуы тора, уларҙы уртаҡ исем берләштерә. Был Вотто йылғаһы һәм өс күл: Воттоозеро, Воттомукс, һәм Кейвотто. Саам йолаларын һәм саам топономикаһы лексикаһын тикшереүселәр В. Чарнолуский һәм Г.М. Керт фекере буйынса, атамалағы беренсе компонент боронғо дини урындар менән бәйле, шулай уҡ эпик килеп сығыуы ла бар. Төньяҡ Рәсәй, шулай уҡ Скандинавия картаһында бер ниндәй ҙә райондың шундай бер үк исемле объекттарҙың тупланмаһы юҡ.
Үҙәк Карелия археология ҡомартҡыларының йәше 5-6 мең йыл. Саамдарҙың төп шөғөлө һунарсылыҡ һәм балыҡсылыҡ булғ, юлдар киҫелешендә миҙелле күсеү осоронда боландар үткән. Фараз ителеүенсә, балыҡсылар һәм һунарсылар миҙгел башы алдынан уңышлы һунар һәм балыҡ тотоуға өмөт итеп сейдтарға бүләк биреү өсөн тауға күтәрелгәндәр.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Шары дьявола
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Распоряжение Председателя Правительства Республики Карелия № 142-р от 12.08.1994 (урыҫ) — 1994.
- ↑ Природный комплекс горы Воттоваара: особенности, современное состояние, сохранение. Часть 2 (стр. 9-34)
- ↑ М. Г. Косменко, Н. В. Лобанова. К вопросу об археологических памятниках на г. Воттоваара // Природный комплекс горы Воттоваара: особенности, современное состояние, сохранение. Петрозаводск: КарНЦ РАН, 2009. C. 119—134.
- ↑ Гора Воттоваара перешла под защиту государства
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Природный комплекс горы Воттоваара: особенности, современное состояние, сохранение / Ред. А. Н. Громцев. — Петрозаводск: КарНЦ РАН, 2009. — 158 с.
- Г. М. Керт. Саамская топонимная лексика. — Петрозаводск, 2009
- В. В. Чарнолуский. В краю летучего камня. — Москва, 1972
- Ю. Б. Симченко. Культура охотников на оленей Северной Евразии. — Москва. «Наука», 1975
- Пазинич В. Явление горы Воттоваара и его место в системе реальной гляциологии. — 2018-08-19. — DOI:10.13140/rg.2.2.35912.98568
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- А. Н. Громцев — Природный комплекс горы Воттоваара: особенности, современное состояние, сохранение. Монография. Петрозаводск: КарНЦ РАН, 2009
- M. M. Шахнович. Культовый комплекс на горе Воттоваара (неопр.) (недоступная ссылка). Архивировано 17 сентября 2008 года.. 1993 г.
- С. М. Симонян «Мифы и реальность горы Вотто-Ваара» 2016 йыл 5 март архивланған.
- Гора Воттоваара на сайте Николая Смыслова
- Описание горы Воттоваара. Как добраться. Карта., GetPath.ru
- Гора Воттоваара 2015 йыл 22 август архивланған. на сайте «Достопримечательности России»
- Саамское святилище на горе Воттовара 2019 йыл 6 сентябрь архивланған.