Эстәлеккә күсергә

Гомер

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Был мәҡәлә яҡшы мәҡәләләр исемлегенә инә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Һомер
Ὅμηρος

Гомерҙың Луврҙағы бюсы
Вафат булған урыны:

Иос утрауы

Эшмәкәрлеге:

сәсән—шағир

Жанр:

героик эпос

Һомер (грек. Ὅμηρος) (йәшәгән ваҡыты — б. э. т. XII быуат һәм б. э. т. VII быуат араһы) — легендар Боронғо Грецияның сәсән—шағиры. Европа әҙәбиәтенең боронғо ҡомартҡылары булған[1] «Илиада» һәм «Одиссея» эпик поэмаларын ижад итеүсе булып иҫәпләнә. Табылған боронғо грек папирустарының яҡынса яртыһы Гомерҙыҡы[2]. Легенда буйынса ул һуҡыр булған.

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Гомерҙың шәхесе һәм тормошо хаҡында дөрөҫ кенә бер нәмә лә билдәле түгел[3].

Шуныһы асыҡ, «Илиада» һәм «Одиссея» үҙҙәрендә һүрәтләнгән ваҡиғаларҙан күпкә һуң, әммә уларҙың барлығы теркәлгән беҙҙең эраға тиклемге VI быуаттан иртәрәк булдырылған. Геродот әйтеүенсә, Гомер уға тиклем 400 йыл элек йәшәгән[4]. Башҡа боронғо сығанаҡтар уның Троян һуғышы ваҡытында йәшәүен билдәләй[5].

Гомерҙың тыуған урыны билдәһеҙ. Ул тыуған ер булыу хоҡуғына 7 ҡала дәғүә иткән: Смирна, Хиос, Колофон, Саламин, Родос, Аргос, Афина[6][3]. Геродот һәм Павсаний әйтеүенсә, Гомер Киклада архипелагының Иос утрауында үлгән. «Илиада» һәм "Одиссея"ның Грецияның ионий ҡәбиләләре йәшәгән диңгеҙ ярҙары буйында, йәки уға яҡын утрауҙарҙың береһендә сығарылыуы мөмкин. Гомер диалекты уның ниндәй ырыуға ҡарауы тураһында аныҡ мәғлүмәт бирмәй, сөнки ул боронғо грек теленең ионий һәм золий диалекттарының ҡушылмаларынан тора. Гомер диалекты, уның ғүмерен самалаған ваҡыттан алда уҡ барлыҡҡа килгән шиғри койнэ формаларының береһен сағылдыралар тигән фараз бар.

Традиция буйынса Гомер һуҡыр итеп һүрәтләнә. Был уның тормошондағы реаль факттарҙан алынмаған һәм бары тик антик биография жанрына хас булған тергеҙеү булыуы ихтимал[3]. Күп кенә билдәле легендар күрәҙәселәр һәм йырсылар һуҡыр булғанлыҡтан (мәҫәлән, Тиресий), поэтик һәм күрәҙәлек һәләтен бер-береһенә бәйләгән антик логика буйынса Гомерҙың фаразланған һуҡырлығы ысынбарлыҡ кеүек күренә. Бынан тыш, "Одиссея"лағы йырсы Демодоктың тыумыштан һуҡыр булыуы ла[7] автобиографик итеп ҡабул ителгән булыуы мөмкин.

Беҙҙең эраға тиклем III быуаттан да һуң түгел, ә ҡайһы бер тикшеренеүселәр фекере буйынса тағы ла алдараҡ[8] барлыҡҡа килгән «Гомер менән Гесиод ярышы» тигән шиғри ярыш тураһында шундай риүәйәт йәшәй: йәнәһе лә, шағирҙар Эбвей утрауында һәләк булған Амфидема иҫтәлегенә ойошторолған уйындарҙа осрашҡан һәм үҙҙәренең иң яҡшы шиғырҙарын уҡыған. Ярышта судья булған батша Панед еңеүҙе Гесиодҡа бирә, сөнки ул игенселеккә һәм тыныслыҡҡа саҡыра. Тыңлаусылар аудиторияһы иһә Гомер яғында була.

Гомерҙың «Илиада» менән «Одиссея» поэмаһынан тыш һуңғараҡ барлыҡҡа килгән тағы ла башҡа әҫәрҙәре бар, тип һанайҙар. Мәҫәлән, «Гомер гимндары» (беҙҙең эраға тиклем VII—V быуаттарҙа, Гомерҙың үҙе кеүек боронғо грек шиғриәте өлгөһө тип һанала), «Маргит» комик поэмаһы һәм башҡалар.

«Гомер» исеме тәү тапҡыр беҙҙең эраға тиклем VII быуатта, Каллин Эфесский уны «Фиваида» авторы тип атаған ваҡытта осрай. Исемдең мәғәнәһен антиклыҡ ваҡытында уҡ аңлатырға маташып, «аманат» (Гесихий), «сираттағы артына» (Аристотель) йәки «һуҡыр»[9][10][11] (Эфор Кимский) кеүек варианттар тәҡдим иткәндәр. Тик был варианттарҙың береһе лә, Гомерға «ижад итеүсе», «аккомпаниатор» кеүек заманса мәғәнәләрҙе тағырға маташҡан кеүек, ышандырырлыҡ булмай. <…> Моғайын, ионик формаһындағы «Ομηρος» һүҙе уның ғәмәлдәге ысын исеме булғандыр[3][12].

Гомер мәсьәләһе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«Илиада» һәм «Одиссей» поэмаларының авторлығына, уларҙың килеп сығыуы һәм яҙылғанға тиклемге яҙмышына бәйле проблемалар йыйылмаһы «Гомер мәсьәләһе» тигән исем алған[13].

Антик осор

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Был осор легендаһы Гомер үҙ эпосын Троян һуғышы ваҡытындағы шағирә Фантасия поэмаһы нигеҙендә ижад иткән, тип раҫлай[14].

Фридрих Август Вольф

«Аналитиктар» һәм «унитарийҙар»

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

XVIII быуат аҙағына тиклем Европа фәнендә «Илиада» һәм «Одиссея»ның аторы Гомер, һәм улар нисек ижад ителгән шул килеш һаҡланып ҡалған, тигән фекер өҫтөнлөк ала. (Әммә инде 1964 йылда аббат д’Обиньяк үҙенең «Conjectures académiques»-ында «Илиада» һәм "Одиссея"ның беҙҙең эраға тиклем VIII быуатта Ликург Спартанский Спартала йыйған үҙаллы йырҙар булыуын раҫлай). Тик 1788 йылда Ж. Б. Вилуазон Venetus A кодексынан «Илиада»-ға схолий баҫтыра. Күләме буйынса ул был поэманан ашып китә, антик филологтар (Зенодот, Аристофан, Аристарх) ижад иткән йөҙәрләгән вариантан тора. Был баҫманан һуң Александрия филологтарының Гомер поэмаларының йөҙәрләгән юлының икеле йә иһә бөтөнләй ысын түгел, тип һанауы асыҡлана. Улар был юлдарҙы ҡулъяҙманан һыҙып ташламаған, тик айырым билдәләп ҡуйған була. Схолийҙарҙы уҡыу ҙа, беҙҙә булған Гомер текстарының эллинистик ваҡытҡа тура килеүе хаҡындағы һөҙөмтәгә килтерә. Ошо факттарҙан һәм башҡа фекерҙәрҙән сығып, (Гомер дәүерендә яҙыу булмаған, шул арҡала бындай оҙон поэма яҙып булмаған, тип һаналған) Фридрих Август Вольф «Гомерға баш һүҙ» китабында[15] йәшәү барышында ике поэма ла мөһим һәм ҡырҡа үҙгәрештәр кисергән, тигән фаразлауын белдерә. Шулай итеп, Вольфтың фаразына ярашлы, «Илиада» менән "Одиссея"ны ниндәйҙер бер авторҙыҡы тип әйтеп булмай.

Вольф «Илиада» тексын ижад итеүҙе беҙҙең эраға тиклем VI быуатҡа ҡарата. Ысынлап та, антик авторҙарҙың мәғлүмәте буйынса (шул иҫәптән Цицерон да), Гомер поэмалары беренсе тапҡыр Афина тираны Писистрат йәки уның улы Гиппарх күрһәтмәһе буйынса бергә йыйыла һәм яҙыла. Был «писистрат мөхәррирләүе» «Илиада» һәм "Одиссея"ны тәртипкә һалыу өсөн кәрәк була. Поэма тексының ҡапма-ҡаршылыҡлығы, унда төрлө дәүерҙәге ҡатламдарҙың булыуы, төп сюжеттан ныҡ ситкә тайпылыуы аналитик ҡараш файҙаһына була.

Гомер поэмаларының нисек булдырылыуына хаҡында аналитиктар төрлө фаразлауҙар белдерә. Карл Лахманн, мәҫәлән, «Илиада» ҙур булмаған бер нисә йырҙан тора тиһә («бәләкәй йырҙар теорияһы»), Готфрид Германн киреһенсә, һәр поэма бәләкәй йырҙарҙы яйлап киңәйтеү һәм яңы материал өҫтәү менән («башланғыс нигеҙ теорияһы») булдырылған, ти.

Вольфтың оппоненттары («унитарийҙар» тип аталыусылар) бер нисә ҡаршы аргумент килтерә. Беренсенән, «писистрат мөхәрирләүе» юрауы икеләнеү уята, сөнки был туралағы бар мәғлүмәттәр ҙә һуңыраҡ осорға тура килә. Икенсенән, ҡапма-ҡаршылыҡтар һәм ситкә тайпылыуҙар күп авторлыҡты аңлатмай, сөнки ҙур әҫәрҙәрҙә улар йыш осрай. «Унитарийҙар», «Илиада» һәм "Одиссея"ның йөкмәтке тулылығына, композиция матурлығына һәм симметрияһына нигеҙләнеп, поэмалар авторының берлеген иҫбат итә.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Текст һәм тәржемәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • С появлением книгопечатания, в 1488 году во Флоренции Димитрием Халкокондилом впервые были изданы «Илиада» и «Одиссея».
  • Русский прозаический перевод: Полное собрание творений Гомера. / Пер. Г. Янчевецкого. Ревель, 1895. 482 стр. (приложение к журналу «Гимназия»)
  • В серии «Loeb classical library» сочинения изданы в 5 томах (№ 170—171 — Илиада, № 104—105 — Одиссея); а также № 496 — Гомеровы гимны, Гомеровские апокрифы, биографии Гомера.
  • В серии «Collection Budé]]» сочинения изданы в 9 томах: «Илиада» (введение и 4 тома), «Одиссея» (3 тома) и гимны.
  • Краузе В. М. Гомеровский словарь (к Илиаде и Одиссее). Со 130 рис. в тексте и картою Трои. СПб., А. С. Суворин. 1880. 532 стб. (пример дореволюционного школьного издания)
  • Часть I. Греция // Античная литература. — СПб: Филологический факультет СПбГУ, 2004. — Т. I. — ISBN 5-8465-0191-5.

Гомер хаҡында монографиялар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Петрушевский Д. М. Общество и государство у Гомера. М., 1913.
  • Зелинский Ф. Ф. Гомеровская психология. Пг., Изд-во АН, 1920.
  • Альтман М. С. Пережитки родового строя в собственных именах у Гомера. (Известия ГАИМК. Вып. 124). М.-Л.: ОГИЗ, 1936. 164 стр. 1000 экз.
  • Фрейденберг О. М. Миф и литература древности. М.: Вост. лит. 1978. 2-е изд., доп. М., 2000.
  • Толстой И. И. Аэды: Античные творцы и носители древнего эпоса. М.: Наука, 1958. 63 стр.
  • Лосев А. Ф. Гомер. 2007 йыл 1 ноябрь архивланған. М.: ГУПИ, 1960. 352 стр. 9 т.э.
  • 2-е изд. (Серия «Жизнь замечательных людей»). М.: Мол. гв., 1996=2006. 400 стр.
  • Ярхо В. Н. Вина и ответственность в гомеровском эпосе. Вестник древней истории, 1962, № 2, с. 4-26.
  • Сахарный Н. Л. Гомеровский эпос. М.: ХЛ, 1976. 397 стр. 10000 экз.
  • Гордезиани Р. В. Проблемы гомеровского эпоса. 2007 йыл 13 ноябрь архивланған. Тб.: Изд-во Тбил. ун-та, 1978. 394 стр. 2000 экз.
  • Шталь И. В. Художественный мир гомеровского эпоса. М.: Наука, 1983. 296 стр. 6900 экз.
  • Челышев П. В., Котенева А. В. Очерки по истории мировой культуры: боги и герои античной мифологии. М.: МГГУ, 2013. 351 с. 100 экз. ISBN 978-5-91615-032-2
  • Cunliffe R. J. A lexicon of the homeric dialect. L., 1924.
  • Leumann M. Homerische Würter. Basel, 1950.
  • Treu M. Von Homer zur Lyrik. München, 1955.
  • Whitman C.H. Homer and the heroic tradition. Oxford, 1958.
  • Лорд А. Сказитель. М., 1994.

Гомер гимндары библиографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

руссаға тәржемәләр:

  • отдельные гимны переводил С. П. Шестаков.
  • Гомеровы гимны. / Пер. В. Вересаева. М.: Недра, 1926. 96 стр.
    • переизд.: Античные гимны. М.: Изд-во МГУ. 1988. С. 57-140 и комм.
  • Гомеровы гимны. / Пер. и комм. Е. Г. Рабинович. М.: Carte blanche, 1995.

Тикшеренеүҙәр:

  • Деревицкий А. Н. Гомерические гимны. Анализ памятника в связи с историей его изучения. — Харьков, 1889. — 176 стр.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Vidal-Naquet, Pierre. Le monde d'Homère. — Perrin, 2000. — P. 19.
  2. ↑ Finley, Moses. The World of Odysseus. — New York: New York Review of Books, 2002. — P. 11–2. — ISBN 978-1-59017-017-5.; Finley’s figures are based upon the corpus of literary papyri published before 1963.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Введенский Б. А. . Большая советская энциклопедия Том 12 — Большая Советская Энциклопедия Второе издание 2014 йыл 19 март архивланған.
  4. ↑ Геродот 2.53.
  5. ↑ Graziosi, Barbara (2002). «The Invention of Homer»: 98–101.
  6. ↑ Анпектова-Шарова & Дуров, 2004, p. 63
  7. ↑ Одиссея VIII, 63 сл.
  8. ↑ Тронский И. М. История античной литературы М., 1983. С. 66.
  9. ↑ P. Chantraine, Dictionnaire étymologique de la langue grecque, Klincksieck, Paris, 1968, vol. 2 (3-4) p. 797 ad loc.
  10. ↑ H.G. Liddell, R. Scott, A Greek-English Lexicon, rev. ed. Sir Henry Stuart-Jones, Clarendon Press, Oxford, 1968 ad loc.
  11. ↑ Pseudo-Herodotus, Vita Homeri1.3 in Thomas W. Allen, Homeri Opera, Tomus V,(1912) 1946 p. 194. Cf. Lycophron, Alexandra, l.422
  12. ↑ Книга: Боура С. М.: Героическая поэзия. С. 547
  13. ↑ Анпектова-Шарова & Дуров, 2004, p. 64
  14. ↑ Введенский Б. А. . Большая советская энциклопедия Том 12 — Большая Советская Энциклопедия Второе издание 2014 йыл 19 март архивланған.
  15. ↑ Wolf F.A. Prolegomena ad Homerum. Halle, 1795

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
commons: Гомер Викимилектә
n: Гомер Викияңылыҡтарҙа

 дней) — история)


«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Гомер&oldid=1247332» битенән алынған