Мезозой

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Мезозой
Кем ҡушҡан Джон Филлипс[d]
Урын Ер
Алдағы палеозой[d][1]
Тәртип буйынса һуңыраҡ килеүсе Кайнозой[1]
Башланыу датаһы некорректная дата (недостижимая точность)[1]
Тамамланыу датаһы некорректная дата (недостижимая точность)[1]
Hex-код цвета 07CAEA
Схематичная иллюстрация
 Мезозой Викимилектә

Мезозой, йәки мезозой эраһы, MZ (бор. грек. μέσος «уртаса» + ζωή «тормош») — геологик дәүер, уны дауамлығы 251,902 ± 0,024 млн йыл әүәлдән 66,0 млн йыл әүәлгә тиклем (барлығы 186 миллион йыл тирәһе). Был геологик дәүерҙе тәүге тапҡыр британ геологы Джон Филлипс 1841 йылда билдәләгән.

Геологик дәүер[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мезозой палеозойҙан һуң һәм кайнозой алдынан килгән. Был өс дәүер бергә фанерозой эонын тәшкил итә. Геохронологик шкалаға ярашлы мезозой өс осорға бүленә (башынан — аҙағынаса, млн йыл элек):

  • триас осоро (251,902 ± 0,024 — 201,3 ± 0,2);
  • юра осоро (201,3 ± 0,2 — 145,0);
  • аҡбур осоро (145,0 — 66,0).
Мезозой осоро экспонаттары - Бурке музейы

Мезозой осоронда хайуандар һәм үҫемлектәр донъяһы даими үҙгәреш кисерә: аммониттар һәм белемниттар, динозаврҙар эволюция кисерә, тәүге имеҙеүселәр барлыҡҡа килә, үҫемлектәр араһында — яланғас орлоҡлолар, ә аҡбур осоронда — ябыҡ орлоҡлолар өҫтөнлөк итә. Мезозой ахырында динозаврҙар, умыртҡаһыҙҙарҙың күбеһе, ҡатмарлы төҙөлөшлө үҫемлектәр йәшәүҙән туҡтай.

Климаты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һуңғы 1,1 млрд йыл дауамында Ер тарихында Вильсон циклдары тип аталған «боҙлоҡ осоро — йылыныу» циклының бер-береһен алыштырған өс циклы күҙәтелә.

Ерҙең климат тарихында Вильсон циклы

Башҡортостанда[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Башҡортостан Республикаһында мезозой ултырмалары өлөшләтә Урал алды бөгөлөндә һәм Магнитогорск мегасинклинорийында һаҡланған.

Мезозой ултырмалары континенталь, диңгеҙ яры буйы, диңгеҙ ултырма тоҡомдарынан һәм ашалған ер ҡыртышы продукттарынан тора:

  • континенталь ултырмалар — триас, аҫҡы—урта юра, аҫҡы аҡбур;
  • диңгеҙ яры буйы ултырмалары — өҫкө аҡбур;
  • диңгеҙ ултырмалары — өҫкө юра, аҫҡы аҡбур.

Дөйөм ҡалынлығы 1 км тиклем.

Ашалған ер ҡыртышы ҡатлауҙарында — окисланған мәғдәндәр — алтын, марганец, тимер, силикат никель‑кобальт һәм минераль пигменттар, ултырма бассейндарҙа фосфориттар һәм яҙыу аҡбуры формалаша[2].

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 K.M. Cohen, S.C. Finney, P.L. Gibbard, J.-X. Fan International Chronostratigraphic Chart 2013/01Международная комиссия по стратиграфии, 2013.
  2. Геологическая карта Российской Федерации. 1:1000000 (новая серия). Л.N40(41). Уфа: объясн. записка. СПб., 2002.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Иорданский Н. Н. Развитие жизни на земле. — М.: Просвещение, 1981.
  • Короновский Н. В., Хаин В. Е., Ясаманов Н. А. Историческая геология : Учебник. — М.: Академия, 2006.
  • Поленов Б. К. Мезозойская эра // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
  • Ушаков С. А., Ясаманов Н. А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984.
  • Ясаманов Н. А. Древние климаты Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1985.
  • Ясаманов Н. А. Популярная палеогеография. — М.: Мысль, 1985.
  • Короновский Н. В., Якушова А. Ф. Основы геологии.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]